مقام معظم رهبری از همان سالهای ابتدایی در نمایشگاه حضور پیدا میکردند و نظر به توجه خاص ایشان به مبحث کتاب و کتابخوانی و جایگاه ویژهای که کتاب در زندگی حضرت داشت بازدید از نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برای رهبری تبدیل به یک سنت شد؛ حضور مقام اول کشور در نمایشگاهی که روزبهروز وسعت پیدا کرده، جریان ساز شده و اغلب محملی برای شروع برخی اقدامات نو بوده است نشان از اهمیت این فعالیت فرهنگی دارد. اکنون که چهلوچهار سال از انقلاب اسلامی ایران میگذرد «نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران» به دوره سیوسوم رسیده است. مطلبی که در ادامه میخوانید بخش دوم گزارشی است با عنوان «نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران تفرجگاهی فرهنگی» و نگاهی گذرا به «نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران» از دوره نهم تا شانزدهم دارد. پیش از این نیز در گزارشی دیگر به هشت دوره نخست نمایشگاه پرداخته بودیم که مشروح آن را میتوانید اینجا بخوانید.
تولد سرایی برای اهالی قلم
نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران که میتوان آن را یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران دانست در سال 75 هجری شمسی به دوره نهم خود رسید؛ ناشران و مخاطبان از هجدهمین روز اردیبهشتماه، ماهِ کتاب تا 10 روز پس از آن در محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران که حال تبدیل به محل دائمی برگزاری نمایشگاه کتاب شده بود، گردهم میآمدند تا کتاب عرضه کنند و ببینند و بخرند. در این دوره کتابدوستان میتوانستند از میان 345 ناشر خارجی(205 ناشر لاتین، 140 ناشر عرب) از 27 کشور و با 40 هزار عنوان کتاب (25 هزار عنوان لاتین، 15 هزار عنوان عرب) و همچنین از میان هزار و 340 ناشر داخلی (230 ناشر شهرستانی) با 30 هزار عنوان کتاب آثار مورد نظر خود را انتخاب کنند.
یکی از اقداماتی که در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران شکل گرفت و تبدیل به یک سنت شد معرفی ناشرانی به عنوان ناشران برگزیده سال و ناشران برگزیده نمایشگاه بود؛ در نهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران نیز انتشارات انصاریان، انتشارات الهادی و انتشارات فرهنگ معاصر ناشران برگزیده سال شناخته شدند؛ از میان ناشران داخلی نیز انتشارات فرهنگ جامع، انتشارات پیام آزادی، انتشارات مبتکران، ستاد اقامه نماز، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان وزارت آموزش و پرورش، انتشارات سروش، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم و انتشارات افق برگزیده معرفی شدند و از میان ناشران خارجی انتشارات دارالزهرا منتخب شد.
سرای اهل قلم که محلی بود برای برگزاری نشستها، میزگردها و جلسات نقد کتاب، در نهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران متولد شد؛ بخش اطلاعرسانی رایانهای نیز در همین نمایشگاه نخستین تجربه خود را از سرگذراند. بخش ویژه نمایشگاه تحت عنوان «نمایشگاه موضوعی کتاب» نامگذاری شده بود و تولد سالن کارنامه نشر نیز از اولینهای نهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بود. بزرگداشت غدیر، فعالیتهای فرهنگی و هنری کودکان و نوجوانان، برگزاری دومین نمایشگاه بینالمللی کتاب و کاریکاتور، برگزاری سومین نمایشگاه کتاب از نگاه عکاسان، برگزاری نمایشگاه ستیز قلم با تهاجم، بخش ویژه کتاب آفریقا، نمایش موضوعی کتاب و ستاد شناسایی و صدور کارت اهل قلم از دیگر فعالیتهایی بود که در نمایشگاه کتاب نهم صورت پذیرفت.
گذر عمر؛ یک دهه از عمر نمایشگاه کتاب گذشت
تولد دهسالگی نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران به عطر «غدیر، ولایت و امامت» معطر شد؛ 6 تا 16 اردیبهشت 1376 را میگویم که 740 ناشر داخلی با 43 هزار عنوان کتاب و 360 ناشر خارجی (260 ناشر لاتین، 100 ناشر عرب) از 28 کشور دنیا با 40 هزار عنوان کتاب (27 هزار عنوان لاتین، 13 هزار عنوان عرب) به عرضه آثار خود در محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران پرداختند.
بخش ویژه و موضوع این نمایشگاه که دهمین دوره خود را سپری میکرد «غدیر، ولایت و امامت» بود؛ این دوره از نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بخشهای ویژه دیگری همچون روایت فتح و سرداران شهید، مشاهیر علم و ادب ایران و بخش ویژه شهید مطهری داشت و پنجمین نمایشگاه بینالمللی اطلاعرسانی (90 موسسه داخلی و 25 شرکت خارجی) و چهارمین نمایشگاه مطبوعات پس از وقفه کوتاهی دوباره در دهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران جان گرفت و برگزار شد.
در نمایشگاه کتاب دهم تنها ناشران برگزیده سال معرفی شدند که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، انتشارات فاطمی، انتشارات مرکز، انتشارات مدرسه، انتشارات محراب قلم و انتشارات افق را شامل میشود.
نمایشگاهی که با بوی محرم عجین شد
دهه اول محرم سال 1377 خورشیدی که تمام شد یازدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران نیز در محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران کار خود را آغاز کرد؛ نمایشگاهی که در پنجاهمین سالگرد اشغال فلسطین برپا شد با رنگ و بوی محرم عجین شده بود و حال و هوای دیگری داشت؛ بزرگداشت پنجاهمین سالگرد اشغال فلسطین هم در این نمایشگاه برگزار شد.
در یازدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران که آخر اردیبهشت ماه برپا شد و شش روزی را از خرداد قرض گرفت، 344 ناشر خارجی ( 228 ناشر لاتین، 116 ناشر عرب) از 23 کشور با 36 هزار عنوان کتاب (21 هزار عنوان لاتین، 15 هزار عنوان عرب) و هزار و 200 ناشر داخلی (237 ناشر شهرستانی) با 42 هزار عنوان کتاب حضور داشتند.
در این نمایشگاه که از بیستونهم اردیبهشت تا ششم خرداد برگزار شد به دلیل همزمانی با ماه محرم بخش ویژهای با عنوان بزرگداشت محرم تدارک دیده شد؛ همچنین بخش ویژه دفاع مقدس، بخش ویژه آثار مکتوب انقلاب اسلامی، سالن فرهنگی – هنری بانوان، سالن کارنامه نشر، نمایشگاه کتاب از نگاه عکاسان، بخش مربوط به آثار مفاخر فرهنگی، معرفی آثار مکتوب پیرامون انقلاب اسلامی، سرای اهل قلم، برنامه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و حوزه فرهنگ و تمدن ایران، بخش ویژه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نمایشگاه کتاب و کتابخوانی از نگاه کاریکاتوریستها، پنجمین نمایشگاه مطبوعات و ششمین نمایشگاه اطلاعرسانی و فناوری اطلاعات از برنامهها و بخشهایی بود که در نمایشگاه کتاب یازدهم صورت پذیرفت.
در همین دوران بود که جشنوارهای هم برای صنعت چاپ، صنعتی که بدون آن امکان انتشار کتاب وجود نداشت، پا گرفت و ادامهدار شد. نخستین جشنواره صنعت چاپ به عنوان یکی از بخشهای اصلی نمایشگاه و همزمان با یازدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برگزار شد.
در یکی از روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب یازدهم بود که مسئولان نمایشگاه از نویسنده کتاب معروف «سووشون» تجلیل کردند؛ سیمین دانشور از نخستین زنان ایرانی بود که به صورت حرفهای دست به قلم شد و داستان فارسی مینوشت و در این دوره از نمایشگاه آیین تجلیلی از این بانوی نویسنده ترتیب داده شد.
رسم چند ساله معرفی ناشران برتر در دوره یازدهم نمایشگاه نیز فراموش نشد؛ از همین روی نیز انتشارات نوید شیراز، انتشارات پیدایش و دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان ناشران برگزیده سال انتخاب شدند و انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، نشر مرکز، انتشارات سرور و انتشارات تربیت نیز به عنوان ناشران برگزیده داخلی یازدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران معرفی شدند.
بزرگداشت معلم شهید و تولد بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران
ماه محرم روبه پایان بود و به یکصدمین سال تولد بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران رسیده بودیم که دوازدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برگزار شد و حضور 1000 ناشر داخلی با 30هزار عنوان کتاب و 312 ناشر خارجی از 21 کشور جهان با 51 هزار عنوان کتاب بازدید دومیلیوننفری مردم از این دوره نمایشگاه را به ارمغان آورد. دو روزی هم از سالگرد شهادت معلم شهید گذشته بود که نمایشگاه کتاب دوازدهم افتتاح شد؛ چهاردهم تا بیستوچهارم اردیبهشتماه سال 1378 ایام برگزاری این دوره از نمایشگاه بود و متولیان امر بزرگداشتی هم برای شهید مرتضی مطهری گرفتند؛ البته برپایی سالن ویژه عاشورا و محرم نیز فراموش نشد و بخش ویژهای هم به مناسبت یکصدمین سال تولد امام خمینی(ره) ترتیب داده شد.
در این دوره از نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران که در محل دائمی نمایشگاهای بینالمللی تهران واقع بود جهاد دانشگاهی نیز وارد میدان شد و کاروانهای دانشجویی را از سراسر کشور برای حضور در نمایشگاه اعزام کرد. سالن کارنامه نشر، فعالیتهای فرهنگی و هنری کودکان، ششمین نمایشگاه مطبوعات و دومین جشنواره صنعت چاپ نیز از دیگر برنامههای بخش جنبی نمایشگاه کتاب دوازدهم بود.
در این دوره از نمایشگاه انتشارات هرمزگان، انتشارات آموزش کشاورزی، انتشارات فروزان، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، انتشارات افق و انتشارات سوره به عنوان ناشران برگزیده سال معرفی شدند. انتشارات آستان قدس رضوی، انتشارات ققنوس، انتشارات نوید شیراز و انتشارات ذکر(کتابهای قاصدک) از میان ناشران داخلی و انتشارات کتاب غزال، انتشارات دارالشرق، موسسه شهر کتاب و بانک رفاه کارگران و شرکت ایزایران از میان ناشران خارجی، ناشران برگزیده دوازدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بودند.
پذیرایی از کتاب دوستان با کتاب در ماه کتاب
نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در آخرین سال دهه هفتاد 13 ساله شده بود که یک دهه دیگر از اردیبهشتماه پذیرای کتاب دوستان شد و محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران از هزار و 185 ناشر داخلی با 49هزار عنوان کتاب و 430 ناشر خارجی از 35 کشور دنیا با 50 هزار عنوان کتاب میزبانی کرد.
از همان سالهای ابتدایی پس از انقلاب، ادبیاتی شکل گرفته بود که راویتگر داستانهای سالهای دفاع مقدس بود؛ ادبیاتی که ادامه پیدا کرد و روز به روز پربارتر شد و بر غنای آن افزوده شد. سال 79 مسئولان نمایشگاه سیزدهم نگاه ویژهای به این حوزه داشتند و سالن ویژه بیست سال ادبیات دفاع مقدس را برپا کردند. در این دوره چند سالن ویژه دیگر همچون سالن ویژه بانوان، سالن توسعه نشر بینالملل و سالن کارنامه نشر به راه افتاد.
همزمان با سیزدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران سومین جشنواره صنعت چاپ و هفتمین نمایشگاه مطبوعات نیز برگزار شد؛ در این نمایشگاه نیز نگاهی ویژه به کودکان وجود داشت و بخشی به فعالیتها و سرگرمیهای کودکان و نوجوانان اختصاص پیدا کرد. نمایشگاه کتاب سیزدهم با ماههای محرم و صفر همراه بود از این رو بخش ویژهای مرتبط با امام علی(ع) نیز تدارک دیده شد. روز ادبیات فرانسه و برنامه ویژه ادبیات عرب و شبه قاره هند نیز از دیگر برنامههای این دوره از نمایشگاه کتاب بود.
موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره)، دارالکتب الاسلامی، انتشارات مرکز، انتشارات پیرخوزستان، انتشارات افق، انتشارات مدرسه و کانون پرورش کودکان و نوجوان ناشران برگزیده سال بودند. ناشران برگزیده نمایشگاه نیز مثل دورههای پیشین در دو بخش معرفی شدند که دارالکتب الاسلامی تنها ناشر برگزیده بخش خارجی معرفی شد. در بخش ناشران داخلی نیز اسامی همچون موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، انتشارات مدرسه، انتشارات فاطمی، انتشارات روزنه، انتشارات افق، انتشارات پیر خوزستان، اتحادیه ناشران قم (به دلیل فعالیت ویژه در سالن امام علی(ع)) و انتشارات دلیل ما (به علت فعالیت نمونه در عرضه کتابهایی پیرامون شخصیت و زندگی امام علی(ع)) به چشم میخورد.
قدمزنان؛ کتاب به دست
دهه 80 خورشیدی آغاز شده بود و محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران برای چهاردهمینبار پر از کتاب شد؛ بازهم مردمان کتاب دوست میان راهروهای این نمایشگاه قدم میزدند و در روزهای بین هجدهم تا بیستوهشتم اردیبهشت (1380) با حضور در چهاردهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران علاقهمندیهای خود را از میان آثار هزار و 460 ناشر داخلی با 65هزار عنوان کتاب و 480 ناشر خارجی از 24 کشور دنیا با 75 هزار عنوان کتاب جستوجو میکردند و میخریدند و کتاب به دست نمایشگاه را ترک میکردند و نفراتی جدید به جمعیت افزوده میشدند.
یکی از ویژگیهای این دوره از نمایشگاه پرداختن به وضعیت کتاب در دهه 70 بود؛ چهارمین جشنواره صنعت چاپ و هشتمین نمایشگاه مطبوعات نیز همزمان با این نمایشگاه کتاب برگزار شد. از بخشهای جنبی چهاردهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران نیز میتوان به سالن ویژه امام حسین(ع)، سالن انتفاضه فلسطین و سالن کارنامه نشر اشاره کرد.
سال به سال که از عمر نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران میگذشت و بر سن آن افزوده میشد توجه به کودکان و نوجوانان و جوانان نیز بیشتر میشد. به طوری که در چند دوره از نمایشگاه سالنی به فعالیتهای فرهنگی و هنری کودکان و نوجوانان اختصاص داده شده بود و در این دوره نیز چنین شد؛ البته ابتکار جدیدی که در دوره چهاردهم نمایشگاه کتاب صورت گرفت شکلگیری سالنی با عنوان «سالن جوانان» بود.
چهاردهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران نیز از قاعده معرفی ناشران برگزیده مستثنی نبود؛ بدین صورت که انتشارات مدرسه، انتشارات قدیانی، انتشارات سمت، نشرنی، انتشارات دلیل ما، انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و نوید شیراز به عنوان ناشر برگزیده سال و انتشارات ققنوس، انتشارات قاصدک، نتشارات امیرکبیر و انتشارات سروش از میان ناشران داخلی و انتشارات جان وایلی از بین ناشران خارجی به عنوان ناشران برگزیده نمایشگاه معرفی شدند.
عاشورا؛ یک قیام و یک فرهنگ
فرهنگ عاشورا از قیام امام حسین (ع) و حرکت ایشان برگرفته شده و اساس آن نیز بر امربه معروف و نهی از منکر استوار است. این فرهنگ همانند گفته امام خمینی (ره) باید زنده نگه داشته شود؛ به همین دلیل نیز همزمان با برپایی پانزدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران که در ایام ماه صفر بود نگاهی ویژه به این امر صورت گرفت و نمایشگاه ویژه فرهنگ عاشورا برپا شد. پنجمین جشنواره صنعت چاپ و نهمین نمایشگاه مطبوعات نیز با نمایشگاه کتاب پانزدهم همزمان بود.
در این دوره از نمایشگاه که 600 ناشر خارجی از 37 کشور دنیا با 65 هزار عنوان کتاب و هزار و 852 ناشر داخلی (202 ناشر کودک و نوجوان، 371 ناشر کمک درسی و آموزشی، 482 ناشر شهرستانی) با 76 هزار عنوان کتاب حضور داشتند در کنار سرای اهل قلم، سرای ایران و فلسطین و افغانستان و تاجیکستان و قرقیزستان نیز شکل گرفت.
مدتی بود که نشر الکترونیک در ایران پا گرفته بود و برخی از ناشران در کنار فعالیت سنتی خود به این حوزه نیز ورود پیدا کردند. امری که از نگاه مسئولان نمایشگاه دور نماند و در پانزدهمین دوره «میزگرد نشر الکترونیک در ایران» برگزار شد. البته در این دوره موانع جهانی شدن ادبیات ایران نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفت. همایش «بررسی حقوق نشر کتاب در ایران؛ چالشها و رهیافتها» و کارنامه نشر از دیگر برنامههایی بود که در پانزدهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برگزار شد.
معرفی ناشران برگزیده در این نمایشگاه نیز دنبال شد؛ بدین ترتیب که انتشارات وزارت امور خارجه، انتشارات گوهر دانش، ققنوس، انتشارات دلیل ما و موسسه فرهنگی منادی تربیت از ناشران برگزیده سال شناخته شدند. همچنین نماینده موسسه انتشاراتی آلفرد مک میلان از بین ناشران خارجی و بوستان کتاب قم، انتشارات امیرکبیر، آستان قدس رضوی، انتشارات صدرا، موسسه توزیع دارالکتب العلمیه و انتشارات خانه ادبیات از میان ناشران داخلی به عنوان ناشران برگزیده نمایشگاه انتخاب شدند.
نمایشگاه کتاب؛ میعادگاه دوستداران کتاب
انقلاب اسلامی ایران 25 ساله شده بود و 15 سالی بود که نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران به صورت مستمر برگزار میشد؛ سالی نبود که میعادگاه دوستداران کتاب از نفس بیفتد و برگزار نشود؛ سال 1382 به 16 سالگی رسیده و دوران نوجوانی را از سرگذرانده بود. شعارش اما «کتاب، کودک و خانواده» بود و تعداد کشورهای شرکت کننده نیز افزایش یافته بود. بدین صورت که 900 ناشر خارجی از 55 کشور جهان با 75 هزار عنوان کتاب در این نمایشگاه حضور داشتند. البته هزار و 900 ناشر داخلی با 80 هزار عنوان کتاب نیز پذیرای علاقهمندان به کتاب و کتابخوانی در شانزدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بودند.
این دوره از نمایشگاه اولینهایی را هم تجربه کرد؛ مثلا اولین نمایشگاه و مسابقه طراحی جلد کتاب که بیش از 150 اثر در آن به نمایش درآمد؛ اولین دوره بازار جهانی کتاب، کتاب سال ولایت و نمایشگاه معلمان مولف نیز دیگر برنامههایی بود که از نخستین آزمونها به شمار میرفت. همچنین به مناسبت شعار اصلی نمایشگاه که «کتاب، کودک و خانواده» بود ترتیبی اتخاذ شد تا نمایشگاه ویژه کودک و نوجوان نیز همزمان با شانزدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران اجرا شود. از دیگر اتفاقات ویژه نمایشگاه شانزدهم هم میتوان سالن ویژه شهید چمران به روایت عکس و اسناد را نام برد. البته در این نمایشگاه، نمایشگاهی نیز با عنوان کتاب و کتابخانه جلوههای بارز تمدن اسلامی برپا شد که ماکت بیش از 40 کتابخانه بزرگ جهان اسلام در آن به نمایش درآمد.
نمایشگاه فرهنگ عاشورا که از دوره قبلی آغاز به کار کرده بود در این دوره هم برگزار شد؛ بخش ویژه امام خمینی (ره) روایت ناگفتهها، دهمین نمایشگاه مطبوعات، سالن کارنامه نشر، سرای ایران (با حضور بیش از 175 نفر نمایندگان مجلس، استانداران سراسر کشور، مدیرکل فرهنگ و ارشاد استانها و معاون پارلمانی وزارتخانه ها و ...) و فلسطین؛ زندگی در بطن واقعه (نمایش شهرک جنین قبل و بعد از خرابی) از فعالیتهای بخش جنبی شانزدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بود. در مجموع 29 نشست تخصصی، جلسات نقد و بررسی، تجلیل اساتید حوزههای مختلف در سرای اهل قلم انجام گرفت و برای اولینبار این بخش به صورت بینالمللی برگزار شد.
معرفی ناشران برگزیده دیگر تبدیل به سنتی شده بود که در شانزدهمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب نیز پی گرفته شد؛ در این دوره انتشارات سمت، نوید شیراز، نشر نی و انتشارات شباویز ناشران برگزیده سال شدند. موسسه فرهنگی دیباگران تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(قدس ره)، انتشارات دلیل ما و انتشارات پیدایش از میان ناشران داخلی و موسسه آل البیت لاحیاء التراث و جهان ادیب نیز از میان ناشران خارجی به عنوان ناشران برگزیده نمایشگاه انتخاب شدند.
نظر شما