خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در خوزستان، شیوع کرونا در ایران، از اسفند ۱۳۹۸تاثیری منفی و عمیق بر کسب‌و‌کار‌های مختلف گذاشت؛ ازجمله بر فعالیت فعالان عرصه فرهنگ‌ و هنر از‌جمله صنعت نشر. بدنه نحیف صنعت نشر روز‌به‌‌روز کم‌جان‌تر شد. تا این‌که ناشران و کتابفروشان به تدریج وارد حوزه نشر دیجیتال شدند. با وجود این‌که صنایع دیگر در ایام کرونا رکود داشتند، اما بخش چاپ دیجیتال روند رو به رشد خود را ادامه داد و رونق گرفت. ناشران کوشیدند تا برای احیای دوباره این صنعت، به فناوری‌های نوین توجه کنند. پلتفرم‌هایی طراحی و با کمک فناوری‌های حوزه دیجیتال، گام‌های مهمی برای دسترسی بیشتر و آسان‌تر به کتاب برداشته شد. 

با توجه به آسیب‌های قابل توجه کسب‌و‌کار‌های حوزه فرهنگ از‌جمله صنعت نشر به‌دلیل تعطیلی‌‌ها در دوره شیوع کرونا، بدنه صعیف نشر بیش از گذشته خود را به حمایت‌های دولتی نیازمند دید؛ به‌ویژه تامین کاغذ به‌عنوان اصلی‌ترین ماده اولیه تولید کتاب.

درباره تصمیم اخیر نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مختار کردن دولت برای تخصیص ارز ترجیحی به کالا‌های مختلف، درباره تاثیر‌گذاری این مصوبه بر صنعت نشر، کمال کمایی، مدیرعامل اتحادیه ناشران خوزستان و مدیر مسئول انتشارات «پژوهندگان راه دانش» معتقد است، «با حذف ارز ترجیحی، سرانه مطالعه تغییر و به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. بخشی از تاثیر حذف ارز ترجیحی، در فرآیند تولید کتاب ظهور پیدا کرده و سطح مطالعه تنزل پیدا می‌کند. از طرف دیگر کاستی‌ها در بخش‌های دیگر هم مشهود خواهد شد. بخشی از آن در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها نمود پیدا می‌کند و اساساً مساله آثار و تولید محتوا، کتاب و ترجمه را تحت شعاع خود قرار می‌دهد.»


با توجه به تصمیم مجلس شورای اسلامی مبنی بر‌این‌که دولت خود مدیریت ارز ترجیحی را در اختیار داشته باشد، تاثیر این رویکرد را در اهداف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه نشر چطور ارزیابی می‌کنید؟
یکی از سرفصل‌های برنامه تحولی دولت به اقتصاد فرهنگ ارتباط دارد. در این سرفصل 28 تکلیف برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌بینی شده است. یکی از این برنامه‌ها، تمرکز بر «اقتصاد فرهنگ» است. با اینکه کتاب و نشر بخش اساسی را تشکیل می‌دهد، اما به‌نظر می‌رسد، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. متاسفانه وقتی به ارقام بودجه نگاه می‌کنیم در ردیف حمایت از نشر کتاب و مطبوعات کاهش اعتبار داریم. حذف ارز ترجیحی باعث شده که در حال حاضر فشار مضاعفی به بدنه نشر تزریق شود. در دو سال کرونا براساس محاسبه‌ای که بر ارزیابی صندوق توسعه فرهنگ و هنر صورت گرفت، حدود  ۱4 هزار میلیارد تومان آسیب به این بخش وارد شد که رقم قابل توجه‌ای است. در مقایسه با حمایت‌هایی که پیش‌تر از این حوزه شد، آسیب بسیار جدی و گسترده بوده است. حذف ارز ترجیحی یک ساختار حمایتی از سوی دولت برای بدنه‌ نشر و مطبوعات بود. این روند برای حمایت از نشر و مطبوعات در همه کشورها رایج است.

در زمان وقوع کرونا در خیلی از کشورهای اروپایی، دولت یک حمایت مالی و نظام‌مند را طراحی کرد تا از این طریق آسیب‌های وارده به صنعت نشر جبران شود. اما در ایران نه تنها این آسیب جبران نشد بلکه هم‌اکنون مرحله حذف یارانه‌هایی هم که قبلاً اختصاص داده شده بود، را داریم. به دنبال حذف ارز ترجیحی قیمت کتاب افزایش می‌یابد. اگر این موضوع نهایی شود، تاثیر آن‌ از مهرماه سال جدید به‌شدت احساس می‌شود.
 اگر تاکنون با چالش تهیه کاغذ روبه‌رو بودیم، از این پس چالش خیلی جدی‌تر و موضوع  قیمت بسیار مهم خواهد شد؛ علاوه‌براین با افزایش قیمت‌ها بدنه نشر، اوان رقابت نخواهد داشت.

این رکود نیز در چاپخانه‌ها، نشر و کتابخوانی قابل لمس است. وقتی صحبت از صنعت نشر می‌کنیم یعنی فرایندهایی که یکی در طول دیگری قرار دارد و به افزایش سرانه مطالعه کمک می‌کند. اگر در ابتدای کار، فرآیند تولید نشر، دچار آسیب شود در انتها با خطر کاهش سرانه مطالعه در کشور مواجه می‌شویم.
 
درباره این آسیب‌های احتمالی حذف ارز ترجیحی بیشتر توضیح دهید.
با حذف ارز ترجیحی، سرانه مطالعه تغییر و به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. بخشی از تاثیر حذف ارز ترجیحی، در فرآیند تولید کتاب ظهور پیدا کرده و سطح مطالعه تنزل پیدا می‌کند. علاوه‌براین کاستی‌ها در بخش‌های دیگر هم مشهود خواهد شد. بخشی از آن در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها نمود پیدا می‌کند و اساساً مساله آثار و تولید محتوا، کتاب و ترجمه را تحت شعاع خود قرار می‌دهد. ممکن است شغل‌های زیادی از بین برود. همان‌طورکه در دو سال کرونا اتفاق افتاد. شبیه دومینو، آثار آن در مشاغل  اقماری صنعت نشر، به‌شدت تاثیرگذار خواهد بود. مجلس سعی کرده تا جایی که می‌تواند در لایحه حذف ارز ترجیحی دست دولت را باز بگذارد. با توجه به روندی که در این سال‌ها شاهد بودیم، نحوه تخصیص کاغذ یا مواردی از این قبیل، فرآیند به شکل رضایت بخش نبوده است و به طبع آن توزیع سهمیه کاغذ مناسب انجام نشده است. دولت می‌تواند در برخی از حوزه‌ها استثنا قائل شود تا با توجه به تغییرات شدید قیمت و آسیب‌پذیری بدنه نشر، از خطر ریزش آن پیشگیری کند.

در دوران کرونا حوزه نشر دستخوش چه تغییراتی شد؟
 سال 99 و 1400 برای خانواده نشر سال سختی بود و ناشران با مشکلات زیادی روبه‌رو شدند. قیمت‌ها بالا و فعالیت ناشران افت شدید پیدا کرد. ضعف فعالیت ناشران به علت شرایطی بود، که بر آنها اعمال و تحمیل شد؛ اما همه این سختی‌ها، ناشران سنتی را مجبور کرد تا وارد بستر دیجیتال شوند و آرام آرام به این سمت حرکت کنند. هرچند خیلی دیرتر از کشورهای دیگر برای ناشران ایرانی اتفاق افتاد. اما پوسته سنتی که در نشر وجود داشت کم‌کم در حال تغییر رنگ است؛ به‌دلیل این‌که از لحاظ هزینه‌ها و سرعت، عملکرد نشر سنتی در مقابل فضای دیجیتال که در دسترس‌تر است قابل توجیه نیست.

توقف فعالیت کسب‌و‌کار‌های حوزه نشر در دوره کرونا، برکدام حلقه این صنعت تاثیر‌گذار‌تر بود به تعبیر شما، زمینه پوست‌اندازی شد؟
این فضا ـ شیوع کرونا ـ در بخش توزیع کتاب حرکت رو به جلویی دارد و توانسته تا اندازه‌ای به نقطه قابل قبولی برسد؛ در حال حاضر بیشتر ناشران در فضای الکترونیکی کار خود را پیش می‌برند. با این‌که در حوزه نشر کتاب، ناشران با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما فضای پیش‌رو، فضای مثبتی بوده و توانسته خودش را با الگوهایی که در دنیا در حال پیاده‌سازی شدن هستند، هماهنگ کند. امیدواریم در سال 1401 تغییرات مطلوبی در این حوزه برای ناشران رقم بخورد.