به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «پیامدهای فرهنگی تقسیمات کشوری و اداری ایران از ۱۳۹۲-۱۳۱۶ شمسی» که از سوی انتشارات ندای تاریخ منتشر شده، با حضور علی همدانی، تهران‌شناس و پژوهشگر، فاطمه فریدی مجید، پژوهشگر، مهران شفیعی‌نسب لنگرودی، نویسنده، و شقایق فتحعلی‌زاده، دبیر نشست و ناشر کتاب، روز چهارشنبه (هجدهم اسفندماه ۱۴۰۰) نقد و بررسی شد.

علی همدانی با اشاره به پیشینه تاریخی تقسیمات کشوری گفت: اگر به تاریخ ایران نگاه کنیم نخستین بار تقسیمات کشوری در دوره انوشیروان صورت گرفت که بعدها این تقسیمات برای ما تبعاتی در پی داشت. با توجه به این‌که در دوره فیروز، پدربزرگ انوشیروان و قباد پدرش یکسری آشوب‌ها روی داد، انوشیروان برای آن‌که بتواند مانع از روی دادن چنین مسائلی در آینده شود دست به یکسری تقسیمات زد که این تقسیمات در 100 سال بعد از انوشیروان باعث بروز مشکلاتی شد. 

او افزود: انوشیروان در اصلاحاتی که در تقسیمات کشوری لحاظ کرد قلمرو ساسانیان را به چهار قسمت تقسیم کرد تا با این کار بر سراسر قلمر ساسانی تسلط داشته باشد. در زمان خسروپرویز وقتی بهرام چوبینه تحرکاتی را انجام داد چند تن از اسپهبدان کشته شدند و در این میان ارتش ایران نیز به دلیل حملات متعدد به قبایل ضعیف شد برای همین در جنگ قادسیه از توان لازم برخوردار نبود، حال آن‌که قبایل عرب با هم متحد شده و در برابر ارتش ساسانی از قدرت و قوت و اتحاد بیشتری برخوردار شدند و توانستند از سد ارتش ساسانی بگذرند و وارد ایران بزرگ شوند. یکی از مشکلاتی که باعث شد ارتش ایران ضعیف شود به اصلاحات در تقسیمات کشوری دوره انوشیروان برمی‌گشت که اگر این تغییرات انجام نشده بود شاید وضع فرق می‌کرد. 

این تهران‌شناس اظهار کرد: تقسیمات کشوری مساله بسیار مهمی است که حداقل در 100 ساله گذشته مغفول واقع شده است. زیرا رویکرد مسئولان کشور به شکلی بود که با تقسیمات کشوری بدون توجه به جزئیات موثر در آن برخورد می‌کردند که بعدها عواقب ناخوشایندی در پی داشت. آن‌چه در این کتاب مطرح شده نگاه دقیق به مسائل و عواقبی است که تقسیمات کشوری به ویژه در دوره معاصر در پی داشته است. این کتاب به ما می‌گوید که انجام تقسیمات کشوری بدون متر و معیار خاص آن می‌تواند چه مسائلی را به بار بیاورد.  

همدانی گفت: در واقع مطالعه این کتاب ما را متوجه می‌کند که تقسیمات کشوری به سادگی آنچه نیست که سیاستمداران انجام می‌دهند. زیرا در این مساله باید جزئیات زیادی را مورد توجه قرار داد که در آینده مشکل‌ساز نشود. در واقع وقتی مسئولان به ویژه وزارت کشور تصمیم می‌گیرند یک شهر را تبدیل به استان بکند باید این تصمیم را تنها با توجه به کشور ایران نگیرد، زیرا ما دو ایران داریم؛ نخست کشور ایران به لحاظ جغرافیای سیاسی و پس از آن ایران فرهنگی جهان بزرگی که بسیاری از همزبانان و هم فرهنگان ما را در بر می‌گیرد و بی‌توجهی به این موضوع مهم می‌تواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد.
 
او ادامه داد: اشاره کردم به تقسیمات کشوری با توجه به مسائلی چون ایران فرهنگی که همین امروز با آن در تماس هستیم. به این مساله توجه داشته باشید که در زمان فروپاشی روسیه تزاری، بخش قفقاز را که در زمان قاجار از ایران جدا شد، به عنوان آذربایجان نام‌گذاری کردند که این نام‌گذاری بدون نیات و اهداف سیاسی نبود. در واقع زمانی که روسیه در حال تبدیل شدن به اتحاد جماهیر شوروی بود، بریتانیا و عثمانی از این خلاء استفاده و با تکیه بر فعالیت حزب مساوات در قفقاز نفوذ پیدا کردند و جمهوری آذربایجان را به وجود آوردند.


این پژوهشگر با طرح یک پرسش گفت: چرا بریتانیا و عثمانی نام جمهوری آذربایجان را انتخاب کردند؟ برای این‌که آنها می‌خواستند با این نام زمینه‌سازی کنند برای پیوستن بخش‌هایی از ایران و تجزیه و ضمیمه کردن آن به آذربایجان جدید! اگرچه همان موقع باید سیاستمداران ما به این نام‌‌گذاری اعتراض می‌کردند و با هوشیاری مانع از این اتفاق می‌شدند اما متاسفانه واکنشی به این موضوع نشان ندادند. 

همدانی گفت: سیاستمداران ما باید در تقسیم آذربایجان غربی و شرقی دقت بیشتری به خرج می‌دادند و پیشینه سه هزار سال آن را در نظر می‌گرفتند. اکنون این تقسیم‌بندی مبتنی بر سنت ایرانی نیست، چون در سنت تقسیمات کشوری ما استان غربی و شرقی وجود ندارد. از طرف دیگری نام‌گذاری استان گلستان را ببینید، چرا نباید از نام گرگان استفاده می‌کردند، چون نام گرگان و هیرکانی در کتیبه‌های باستانی آمده است و در عنوان این نام یک تاریخ، فرهنگ و جزئیات نهفته است که مسئولان کشوری اعتنایی به آن ندارند بعد به تغییر نام خلیج‌فارس معترض می‌شویم!


او بیان کرد: متاسفانه سیاستمداران ما اصول و روش‌شان در تقسیمات کشوری مشخص نیست. کاش آنها قبل از این‌که دست به تغییر نام یک ده، بخش، شهر و استان بزنند، نخست به پیشینه آن توجه کنند بعد دست به کار شوند. امیدوارم این کتاب بتواند تا اندازه‌ای نگرانی‌های ما و اهمیت موضوع تقسیمات کشوری را به سایستمداران یادآوری کند. 




تاثیر پول نفت بر تقسیمات کشوری
مهران شفیعی‌نسب لنگرودی گفت: کار را از سال 80 شروع کردم به این دلیل که متوجه شدم درباره تقسیمات کشوری هر هفته یک خبر در می‌آید و در مجلس و دولت تصمیم‌ها و جابه‌جایی‌های زیادی به دنبال دارد. وقتی شروع به کار کردم نوشته‌هایم در حد چهار ورق بود از دوره تاریخی سلسله ماد به بعد آغاز کردم و در این میان با زبان پهلوی آشنا شدم تا بیشتر بتوانم بر موضوع تسلط پیدا کنم. پس از آن شروع به تحقیقاتی در اوستا و منابع پهلوی کردم که هنوز فقط گردآوری شده است. 

او با اشاره به نقش پول نفت و تاثیر آن بر تقسیمات کشوری افزود: در تاریخ معاصر تقسیمات کشوری در دوره رضاشاه بروز کرد، در این زمان قانون تقسیمات کشوری شکل گرفت هر چند بحث آن از زمان مشروطه مطرح بود، اما در دوره رضاشاه به شکل قانون درآمد. دیگر تقسیمات کشوری بعد از کودتای 28 مرداد به وجود آمد، درست زمانی که قیمت نفت افزایش پیدا کرد و پول آن بر سفره‌ها نشست و تقسیمات کشوری به کژراهه می‌رود و استان‌های جدیدی شکل می‌گیرد که تا به امروز هم این روند ادامه دارد.

این پژوهشگر اظهار کرد: آنچه مرا مشتاق تحقیق و پژوهش درباره تقسیمات کشوری کرد نحوه تقسیمات خراسان بود که در روند این تقسیمات مسائلی رخ داد که بسیار تاسف‌بار بود اما متاسفانه  وزارت کشور وقت به بدون توجه به عواقب آن دست به چنین تقسیمی زد!

شفیعی‌نسب لنگرودی گفت: متاسفانه در تقسیمات کشوری انچه نادیده گرفته می‌شود، شهر است حال آن‌که برای شهر در قانون تعریف مشخصی وجود دارد که در تقسیمات اعتنایی به آن نمی‌شود. مثلا در شمال کشور تقسیماتی صورت گرفته است که هیچ‌کدام زیرساخت درستی ندارد، برای نمونه یک منطقه را شهر اعلام کردند در حالی در این شهر تنها یک خودپرداز وجود دارد و فاقد درمانگاه است و برای کوچک‌ترین کارهای پزشکی باید به مرکز استان رفت! 




وعده‌های نمایندگان بلای جان تقسیمات کشوری
فاطمه فریدی مجید در ادامه این نشست گفت: موضوع تقسیمات کشوری به حدی پیچیده است که ما از آن به عنوان کلاف یاد می‌کنیم و چندین دهه است که در بنیاد ایران‌شناسی جزء موضوعاتی است که درباره آن تحقیق و پژوهش می‌شود. گاهی مثلا یک ده یا بخش به وجود می‌آید تا می‌خواهید درباره چندوچون آن بررسی کنید یا نام آن تغییر پیدا می‌کند یا از بین می‌رود و دیگر موضوعی برای بررسی باقی نمی‌ماند!

او افزود: او افزود: موضوع و طرح تقسیمات کشوری در زمان ریاست زنده یاد حسن حبیبی در بنیاد ایران شناسی مطرح و دنبال شد. بسیاری از مصوبات تقسیمات کشوری در آن زمان با امضای ایشان تصویب شده بود و حضورشان در طرح فرصتی بود تا برخی از گره‌های تقسیمات کشوری برای پژوهشگران با توضیحات ایشان برطرف شود.

این پژوهشگر عنوان کرد: ما در بنیاد ایران‌شناسی هفت جلد کتاب درباره تقسیمات ایران‌شناسی منتشر کردیم که شامل یک دوره 10 جلدی است. در این مجلدات بر این موضوع تاکید کردیم که در این نوع تقسیمات مسائل چون قومیت، جغرافیا، مسائل زیستی و طبیعت منطقه بسیار اهمیت دارد. لذا کسانی که درباره تقسیمات کشوری به عنوان تصمیم‌گذار ایفای نقش می‌کنند باید از چنین مسائلی آگاهی دقیق داشته باشند و گرنه هر گونه تقسیمات بدون شناخت کامل منطقه و دقت به جزئیات آن با تبعات بدی مواجه خواهد شد که گاهی می‌تواند بسیار مشکل آفرین باشد. متاسفانه تقسیمات کشوری بیشتر با تکیه بر قدرت انجام می‌شود و پای نمایندگان در میان است. وقتی فردی برای نمایندگی در مجلس کاندید می‌شود در سخنان خود از تبدیل یک بخش به شهر، شهر به شهرستان و شهرستان به استان وعده می‌دهد! بدون این‌که به جزئیات این وعده سنگین خود آگاهی داشته باشد. 


فریدی مجید گفـت: گاهی برای اداره کشور تقطیع نیاز است اما این تقطیع باید با بررسی دقیق و همه جانبه صورت بگیرد. نه این‌که به طور مرتب استان‌ها در حال افزایش باشد یا در بیشتر تقسیمات بدون برنامه دقیق و مطالعات کافی صورت بگیرد مانند تقسیمات خراسان که با انتقادهای زیادی مواجه شد.