به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ بیمارستان مفید تهران، یک مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی است که سال 1353 افتتاح شد؛ بیمارستانی که دارای سه ساختمان پاراکلینیک، اوژانس و بخش‌ها و پاتولوژی است. این بیمارستان، «رفرنس و مرجع در خاورمیانه و مرکز تجمیع همه فوق تخصص‌های اطفال است و بیش از 70 عضو هیات علمی دارد».

بیمارستان مفید، شش مرکز تحقیقات و یک پژوهشکده سلامت دارد. کتابخانه تخصصی بیمارستان مفید در سال 1353 با تاسیس بیمارستان، کار خود را شروع می‌‌کند و کتابخانه کنونی این بیمارستان، اکنون در طبقه دوم ساختمان اداری و پاراکلینیکی بیمارستان قرار دارد. یکی از ویژگی‌های این کتابخانه، کتابدارانی است که از ابتدا تاکنون در آن فعالیت دارند؛ کتابدارانی که همه آن‌ها متخصص‌اند.

کتابخانه‌ای با 3500 کتاب انگلیسی و 2200 کتاب فارسی
کتابخانه‌ بیمارستان مفید بر اساس رده‌بندی کتابخانه پزشکی آمریکا ان ال ام اداره می‌شود و سیستم استفاده از کتاب‌ها در این کتابخانه به صورت قفسه بسته است؛ یعنی کتاب‌ها با نظارات کتابدار دریافت و امانت داده می‌شود.

وحیده زینالی، سومین کتابدار این کتابخانه درباره منابع کتابخانه بیمارستان مفید گفت: «کتابخانه بیمارستان مفید 3500 عنوان کتاب انگلیسی با ورژن‌های مختلف و 2200 عنوان کتاب فارسی دارد. کتاب‌های این کتابخانه در حوزه‌های طب اطفال، پرستاری، پزشکی عمومی مانند طب داخلی، آناتومی و فیزلوژی، بهداشت و روش تحقیق و آمار است.» 

 
کتابخانه‌ای که علاوه بر امانت کتاب؛ خدمات بالینی می‌دهد
کتابخانه بیمارستان مفید دارای مخزن کتاب، بخش فراهم‌آوری و سازماندهی، سالن مطالعه، امانت و دریافت کتاب و همچنین بخش سایت اینترنتی و اطلاع رسانی است. زینالی درباره خدمات دیگر کتابخانه گفت: «کتابخانه بیمارستان مفید علاوه بر خدمات امانت و دریافت کتاب، خدمات پژوهشی و کتابداری بالینی هم ارائه می‌کند. این خدمت یعنی حاضر شدن بر بالین بیمار در کنار پزشک و رفع نیازهای علمی روزآمد پزشک در مواقعی مانند درمان و جراحی. این فعالیت و همراهی‌ها، همان خدمت کتابدار بالینی است.»
 
کتابخانه‌ای که سالن مطالعه شبانه‌روزی دارد
مخزن کتابخانه، سالن مطالعه و سایت اطلاع رسانی اینترنتی کتابخانه به صورت مجزا و کنار هم در طبقه دوم ساختمان پاراکلینیک بیمارستان قرار گرفته است. مهمترین ویژگی این کتابخانه شاید، شبانه‌روزی بودن سالن مطالعه آن است: «مسئولان بخش معاونت فناوری و تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اصرار زیادی برای افزایش خدمات سالن مطالعه کتابخانه بیمارستان مفید داشتتند. تا پیش از ابلاغ رسمی و آغاز به کار شبانه‌روزی سالن مطالعه، ساعت کار این بخش از ساعت 7 و 30 صبح تا 16 عصر بود اما بعد از ابلاغ رسمی افزایش ساعت کار، سالن مطالعه شبانه‌روزی شد.»
 
زینالی در این‌باره افزود: «بعد از این دستور، از طریق صادر کردن کارت برای افرادی که از سالن مطالعه استفاده می‌کردند، تعبیه دوربین و نظارت بر سالن مطالعه، تلاش کردیم ساعت استفاده از سالن مطالعه را افزایش دهیم و کم‌کم این سالن مطالعه، شبانه‌روزی شد. اکنون ساعت استفاده از مخزن و سایت اینترنتی کتابخانه از 7 و 30 صبح تا 15 عصر و سالن مطالعه کتابخانه 24 ساعته است.»

سالن مطالعه کتابخانه بیمارستان برای استفاده کادر درمان، دانشجویان پزشکی عمومی و دوره‌های تخصص و فوق تخصص است. البته این بخش، مراجع میهمان هم می‌پذیرد اما ظرفیت این استفاده بسیار محدود است. سالن مطالعه کتابخانه بیمارستان برای رزیدنت‌ها و فلوها که مطالعات تخصصی دارند میزهای جداگانه و تک نفره و برای دانشجویان پزشکی، میزهای اشتراکی و بزرگ در نظر گرفته است. 

سالن مطالعه‌ای که در دوران کرونا هم دایر بود
سالن مطالعه کتابخانه بیمارستان مفید در دوران کرونا هم تعطیل نشد. زینالی درباره شیوه استفاده کاربران در دوران اوج کرونا گفت: «در دوران کرونا تلاش کردیم بیشتر خدمات را به صورت مجازی و ایبوک ارائه کنیم اما خدمات حضوری و شبانه‌روزی کتابخانه و سالن مطالعه را هم تعطیل نکردیم. در این دوران تلاش کردیم با کاهش مراجعه کنندگان، رعایت فاصه اجتماعی، ضدعفونی کردن سالن مطالعه و قرار ندادن کتاب در مخزن تا 14 روز خدمات حضوری را ادامه دهیم.»

 

سایت اطلاع‌رسانی کتابخانه خدمات مرجع ارائه می‌دهد
سایت اطلاع‌رسانی و اینترنتی کتابخانه یک اتاق جداگانه بود که چندین کامپیوتر در آن قرار داشت و کامپیوترها با دیوار شیشه‌ای کوتاه از هم جدا شده بودند. زینالی درباره این‌بخش گفت: «سایت اینترنتی و اطلاع‌رسانی کتابخانه برای پاسخ دادن به پرسش‌های مرجع کاربران است و مخاطبان در این بخش می‌توانند به دیتا‌بیس‌هایی که از طریق کنسرسیویم وزارت بهداشت خریداری می‌شود؛ دسترسی پیدا کنند.»

در این بخش، پایان‌نامه‌های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و تعدادی از پایگاه‌های معتبر و روز پزشکی دنیا ازجمله پزشکی، مبتنی بر شواهد، قابل دسترس پزشکان و محققان است. او با بیان این‌که میزان مراجعه به سایت اطلاع رسانی و بخش مرجع کتابخانه دو برابر مراجعه به بخش مخزن و سالن مطالعه است، گفت: «افرادی که سوالات مرجع دارند یا متن کامل یک مقاله یا ایبوک خاصی را می‌خواهند، با حضور در بخش مرجع کتابخانه یا سایت اطلاع‌رسانی می‌توانند منابع مورد نیاز خود را به‌دست بیاورند. »
 

نحوه تامین و خرید کتاب در کتابخانه‌های بیمارستانی
زینالی با بیان این که کتابخانه بیمارستان مفید یک بیمارستان آموزشی و درمانی است و باید منابع دانشجویان دوره پزشکی عمومی، دانشجویان دوره تخصص و فوق تخصص را پوشش دهد، تاکید کرد: «منابعی که برای آزمون ارتقا یا بورد و نوشتن پایان نامه ممکن است مورد نیاز دانشجویان باشد، باید در این کتابخانه همیشه خریداری شوند اما منابعی که رفرنس و مرجع نیستند اما حاوی اطلاعات روز هستند، با نظر و مشورت پزشکان بیمارستان خریداری و در مخزن کتابخانه قرار می‌گیرد.»

او در ادامه اظهار کرد:«کتاب‌های مورد نیاز کتابخانه بیمارستان ابتدا در کمیته خرید کتاب مطرح می‌شود، سپس با مشورت سرگروه‌های بخش‌های تخصصی بیمارستان‌ها و کتابدار بالینی لیست نهایی تهیه می‌شود و در نهایت کتاب‌ها با تایید معاون آموزشی بیمارستان‌خریداری می‌شود.»
 
 بودجه خرید کتاب‌های بیمارستانی
 بودجه کتابخانه‌های بیمارستانی بخشی از بودجه بیمارستان‌هاست که هرسال معاونت تحقیقات فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بشهتی برای 13 بیمارستان تحت پوشش خود درنظر می‌گیرد. این بودجه از طریق معاونت آموزشی بیمارستان‌ها در اختیار کتابخانه‌های بیمارستان قرار می گیرد. زینالی درباره بودجه خرید کتاب گفت: «متاسفانه بعد از تحریم و بالا رفتن قیمت دلار و کرونا شرایط اقتصادی سخت شد و شرایط طوری رقم خورد که بودجه کتابخانه حتی کفاف خرید کتاب‌های افست مورد نیاز را هم به ما نمی‌داد.»

او با تاکید براین که شرط به روز‌رسانی کتاب‌ها در کتابخانه های بیمارستانی، انتشار ورژن‌های جدید کتاب در دنیاست گفت: «عمر کتاب‌های پزشکی حدودا سه سال است و ما هر سه سال کتاب‌های کتابخانه بیمارستان را وجین می‌کنیم. استفاده از کتاب‌ها رفرنس و اصلی اولویت خرید ماست اما کتاب‌های ترجمه مانند طب اطفال نلسون که در حوزه پزشکی عمومی کاربرد دارد و همه ناشران بر ترجمه صحیح آن تاکید دارند هم به عنوان کتاب ترجمه خریداری می‌شود.» او معتقد است؛ کتابخانه‌های بیمارستانی به‌طور کلی خرید منابع انگلیسی را در اولویت قرار می‌دهند.
 
زینالی با تاکید بر این که درصد فرنس بودن منابع فارسی بسیار کمتر از انگلیسی است؛ اظهار کرد: «مخاطبان اصلی منابع فارسی پرستاران، دانشجویان پزشکی عمومی و کاردرمانی هستند که هنوز اشراف کامل به کتاب‌ها و اطلاعات پایه پزشکی ندارند و به همین دلیل از منابع فارسی استفاده می‌کنند.»

این کتابدار بالینی ادامه داد: «70 درصد بودجه کتابخانه صرف خرید منابع انگلیسی می‌شود زیرا حجم بالای کاربران کتابخانه بیمارستان دانشجویان تخصص و فوق‌تخصص هستند که به منابع اصلی و رفرنس نیاز دارند و تنها 30 درصد بودجه برای خرید کتاب‌های فارسی هزینه می‌شود. در بخش خرید کتاب‌های فارسی هم به سراغ منابع تالیفی می‌رویم و تنها موردی که در ترجمه به سراغ آن می‌رویم، طب اطفال نلسون است.»

خرید کتاب از ناشران تخصصی تا  نسخه افست
منابع کتابخانه‌‌ها به ویژه در بخش لاتین و پزشکی با افزایش قیمت دلار و تحریم‌ها به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. زینالی در‌این‌باره گفت: «منابع اورجینال را تا هشت سال پیش مستقیم از ناشر خارجی دریافت می‌کردیم یا با شرکت در نمایشگاه کتاب را مستقیم از کارگزاران آن‌ها در ایران می‌خریدیم. اما به تدریج با افزایش قیمت دلار و بیشتر شدن تحریم‌ها قیمت کتاب‌های اورجینال به شدت افزایش پیدا کرد و بسیاری از کارگزاران و نمایندگان ناشران خارجی از ایران رفتند.»

وی در ادامه اظهار کرد: «دراین مدت، ناشرانی پیدا شدند که با ورود دستگاه‌های بزرگ، کتاب‌های اورجینال ناشران خارجی را کپی می‌کردند و افست آن را در اختیار افراد قرار می‌دادند. متاسفانه با توجه به تحریم کرونا و  محدودیت بودجه کتابخانه‌ها بیمارستانی، منابع به صورت افست تهیه می‌شود زیرا با 15 میلیون تومان، فقط توان خرید دو عنوان کتاب اورجینال وجود دارد.»

زینالی درباره تاثیر کرونا بر بروز رسانی کتاب‌های کتابخانه گفت: «اپیدمی کرونا بعد از تحریم و افزایش قیمت دلار باعث شد شرایط بدتر شود به‌طوری که کتابخانه دربخش منابع فارسی به روز‌رسانی نشد اما در بخش منابع انگلیسی که بیشتر محل ارجاع است، سعی کردیم منابع مورد نیاز خود را به صورت ایبوک تهیه و ازطریق شبکه بیمارستان در اختیار رزیدنت‌ها و دانشجویانمان قرار دهیم.
 
منابع بیمارستان چگونه باید در اختیار بیمار قرار بگیرد؟
شاید این سوال پیش بیاید که چرا در کتابخانه‌های بیمارستانی منابع کتابخانه‌ای در اختیار بیماران و خانواده‌های آن‌ها قرار نمی‌گیرد؟ زینالی درباره این پرسش گفت: «منبع اصلی اطلاعات برای بیماران اکنون اینترنت است که پر از اطلاعات آلوده با حجم تولیدی بالاست اما میزان صحت و کیفیت این اطلاعات به هر حال محل چالش است و مخاطب اصلی این اطلاعات اصلا مشخص نیست؛ زیرا این داده‌ها شخصی‌سازی نشدند.»

وی تاکید کرد: «ارائه اطلاعات یکدست به همه بیماران با هر سطح بیماری باعث استرس، مداخله در درمان و تعارض با پزشک و حتی وارد‌نشدن بیمار به حوزه درمان می‌شود، زیرا بیمار با داشتن اطلاعات غلط پیش آگاهی درستی از بیماری پیدا نکرده است.»

زینالی با گلایه از اطلاعات‌ نداشتن بیماران در سطح عمومی و تخصصی گفت: «متاسفانه اکنون منبع اصلی آگاهی بیمار و خانواده او اینترنت است؛ اطلاعاتی که از نظر کمیت، محتوای زیادی دارد اما صحت و کیفیت این داده‌ها همواره محل چالش است و مخاطب اصلی در این داده‌ها اصلا مشخص نیستند. اینترنت پر از اطلاعات آلوده است و به دلیل نبود نظارت کافی بر این تولید محتواها در محیط اینترنتی؛ آلودگی اطلاعاتی در این محیط بالاست.
 
او تاکید کرد: «انتقال این دست اطلاعات حتی در سایت کتابخانه‌های بیمارستانی باعث گمراه شدن بیمار، مداخله در درمان، کند‌شدن روند درمان بیماری و تعارض با پزشک می‌شود و این وضعیت باید هدفمند کنترل شود تا بیمار از نیازهای اطلاعاتی آلوده اینترنتی بی‌نیاز شود.»

این کتابدار پیشنهاد داد: «بیمارستان‌ها می‌توانند با ایجاد مرکز اطلاع‌درمانی در کتابخانه‌های بیمارستانی بیمار را از محیط اینترنت بی‌نیاز کنند و بیمار بعد از مراجعه به پزشک دارو را از داروخانه تهیه و اطلاعات مورد نیاز خود را از مرکز اطلاع‌درمانی کتابخانه بیمارستان تهیه کند و سپس به منزل برود.»

این کتابدار بالینی اعتقاد دارد: «اطلاعاتی که بر روی وب سایت بیمارستان‌ها درج می‌شود، نامش اطلاع درمانی نیست؛ اسمش اطلاعات سلامت عمومی است اما اطلاعات درمانی بهتر است به صورت تجویزی ارائه شود. کتابخانه باید نقش داروخانه را داشته باشد؛ یعنی همانطور که دارو تجویز می‌شود. اطلاعات درمانی هم بایدبرای بیمار زیر نظر پزشک با دوز و دوره مصرف مشخص برای بیمار تجویز شود. البته باید توجه داشت که این تجویز اطلاعات و اطلاع‌درمانی درموارد بیمارهای مزمن که فرد در طول عمر خود با آن درگیر است، کارایی دارد.»
 
پیشنهاد ایجاد سامانه تولید محتوا در دانشگاه های علوم پزشکی
زینالی با اشاره به سابقه اجرای طرح تجویز خدمات اطلاع‌درمانی در بیمارستان مفید گفت: «در این کتابخانه 8 ماه خدمات اطلاع‌درمانی در دپارتمان روماتولوژی اطفال انجام دادیم.

وی دراین‌باره گفت: «خدمات تجویز اطلاعات سلامت یا اطلاع‌درمانی برای گروه‌های خاص مانند بیماران نرمی مفصل ارائه شد و  یک کتابچه از نتیجه این خدمات در قالب مقاله ارایه شد، که متخصصان روماتولوژی آن را تدوین کردند.»

او همچنین از پیشنهاد ایجاد یک سامانه متمرکز خبر داد و گفت: «پروپوزال طرح ایجاد مرکز اطلاع‌درمانی را به صورت پایلوت به مدیریت درمانی و منابع علمی  و معاونت تحقیقات فناوری بیمارستان ارئه کردیم که در صورت امکان این طرح به عنوان یک طرح ملی به وزارت بهداشت و درمان برده شود و  زیر نظر کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  طرح اجراشود. اگر این امکان فراهم نبود می‌توان زمینه‌های اجرای آن را صورت  پایلوت و ابتدایی در یکی بخش‌های پر مراجع بیمارستان‌های خودمان فراهم کنیم.»

کتابدار کتابخانه بیمارستان مفید در ادامه اظهار کرد: «بر اساس این طرح باید یک برنامه‌ریزی برای تشکیل گروه تولید محتوا و افراد مشارکت‌کننده دراین تیم انجام شود؛ زیرا تولید محتوا در حوزه نیاز‌تخصصی بیماران کار یک شخص مانند پزشک، پرستار یا کتابدار بیمارستانی نیست؛ بلکه یک کار تیمی است که باید قشرهای مختلف مانند کتابدار، پرستار، پزشک، روانشناس و متخصص تغذیه و سایر متخصصان بیماری‌های مختلف در آن حضور داشته باشند و  این افراد بتوانند در این تیم به صورت موضوعی تولید محتوا کنند.»

زینالی معتقد است: «پایگاه و مقر این مراکز اطلاع درمانی بهتر است دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان سرگروه باشد تا کتابداران و متخصصان بیمارستان‌های تحت پوشش این دانشگاه بتوانند به عنوان مرجع از این مراکز استفاده کنند اما مرکز ارائه این خدمات باید کتابخانه‌های بیمارستانی باشند.»