به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به تازگی کتاب «پروای دیگران» به قلم دکتر مریم نصراصفهانی و به همت انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.
 
نظریه اخلاق پرواداری یا همان اخلاق مراقبت، از نظریات جدید در حوزه‌ی فلسفه‌ی اخلاق است که اغلب نظریه‌پردازان آن را فیلسوفان زن آمریکایی تشکیل داده‌اند. این رویکردِ نظری به اخلاق تلاش می‌کند با آغاز از تجربیات زنان در خانه و خانواده، که اغلب نادیده گرفته یا بی‌ارزش دانسته شده‌اند، فهم نوینی از اخلاق، آرمان و ارزش‌های اخلاقی ارائه دهد. کتاب حاضر کوشیده است ضمن معرفی این نظریه در متن تاریخی و فلسفی‌اش(ارزش‌های آن و بینش‌های نویی که ارائه می‌دهد)، به جدی‌ترین انتقادات وارد بر آن نیز نگاهی داشته باشد.
 
نشست هفتگی شهر کتاب امروز سه‌شنبه ۲۷ به نقد و بررسی کتاب «پروای دیگران» نوشته مریم نصراصفهانی اختصاص داشت که با حضور علی اصغرمصلح، سیده زهرا مبلغ و مریم نصراصفهانی به صورت مجازی برگزار شد.
 
نصر اصفهانی در این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت:‌ این کتاب درباره اخلاق مراقبت است و در ترجمه‌های دیگر هم افرادی چون ملکیان از معادل‌هایی چون اخلاق غمخواری، رشیدیان اخلاق تیمارداری و من از اخلاق مراقبت استفاده کردم.
 
او با اشاره به ضرورت تالیف این اثر افزود: می‌شد من هم از متکفران درجه یک کتابی را در این باره ترجمه کنم اما احساس کردم ما برای مخاطب فارسی زبان نیاز به کار متفاوتی داریم به همین دلیل دو فصل نخست کتاب درباره زمینه‌های پیدایش این نظریه اخلاقی و همچنین مباحث بنیادین متفکران فمینیست در این باره بحث کرده است.
 
او ادامه داد: در فصل نخست کتاب به ارتباط عقل و احساس در فلسفه اخلاق از فیلسوفان باستان تا کنون پرداخته شده است. بسیاری از فیلسوفان اعتبار زیادی برای جایگاه عواطف در اخلاق قائل نبودند و یکی از مشهوتری ن تمثیل‌های افلاطون در این باره مصداق است.
 
نصر اصفهانی با اشاره به اینکه در فصل دوم مفهوم پروا مورد بررسی قرار گرفته توضیح داد: تلاش کردم بگویم مفهوم پروا تنها توسط فمینیست‌ها بیان نشده و از روم باستان تاکنون این مفهوم ریشه تاریخی داشته است.
 
او درباره دلایل انتخاب ترجمه پروا در کتاب یادآور شد: در فصل سوم ریشه‌های شکل گیری فلسفه پرواداری شرح داده شده است. بعد از گلیگان فلاسفه فمینیست وارد میدان شدند و روی این موضوع تکیه کردند که تجربیات زن‌ها صدای اخلاقی متفاوتی دارند و به دلیل حاشیه نشینی‌ آنها عادت به شنیدن استدلال‌های اخلاقی آنها ندارد. این نظریه گلیگان پایه نظری نظرات متفاوتی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فمینیسم سبز، صلح و تفکر مادرانه، آموزش و پرورش... شد و همگی از این آبشخور تغذیه کردند. تعلیم و تربیتی هم که بر مبنای تفکر پروامدار شکل گرفته متفاوت است.
 
او با اشاره به اینکه بسیاری از نظرات اخلاق را در حوزه عمومی گذاشتند اما ما حوزه میانه‌ای هم مانند خانواده داریم که باید به آن اهمیت بدهیم گفت: بنابراین پرواداری در ساحت‌های مختلف زندگی اعم از خانواده، مدارس، جامعه و ... اهمیت دارد. در فصل پایانی کتاب هم بیان شده که یکی از مشهورترین نقدهای به فلسفه اخلاق پرواداری پرداخته شده است. مشهورترین نقد به این نظریه هم از جانب فمینیست‌هاست و معتقد هستند زنان در حوزه‌های مختلف حقوق برابر ندارند و شما از آنها می‌خواهید پرواداری را پی بگیرند بنابراین این نظریه به حاشیه نشین کردن زنان دامن می‌زند.
 
به گفته نصر اصفهانی، جین همتون همین نقد را به نظریه پرواداری بیان و بر بازتولید فرودستی تاکید می‌کند و می‌گوید با استفاده از نظریه قراردادگرایی و بصیرت های فلسفه اخلاق پرواداری از قراردادگرایی زنانه نگر استفاده کنیم که رویکردش به جهان این است که در عین حال که عدالت را اولویت دارد به نصیحت‌های پرواداری هم توجه می‌کند. او معتقد است باید از قراردادگرایی در حوزه خصوصی و عمومی دفاع و بر مفاهیم پرواداری تکیه کنیم.
 
او در پایان گفت: امیدوارم کتاب گام کوچکی در معرفی تاریخی و فلسفی نظریه پرواداری باشد و بتوانیم مفاهیمی را که مورد نظر جامعه خودمان است از آن بهره‌برداری کنیم.
 
مصلح در این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: کتاب عنوان دلنواز و تامل برانگیزی دارد و شاید خواننده در اولین مواجهه خودش بیاندیشد اگر جهان ما پروای دیگران داشت چه قدر دنیای بهتری می‌شد. ما در آنچه که فکر می‌کنیم، تصمیم می‌گیریم و عمل می‌کنیم آیا پروای دیگران در آن هست یا خیر؟ به نظر می‌رسد موضوع اصلی کتاب همین باشد که مولف می‌خواهد پروای دیگران را برای خواننده زنده کند و آن را برای دیگران دغدغه‌مند کند.
 
او ادامه داد: من در مقام سخن گفتن درباره این کتاب با همین اصل پرواداری دیگران صحبت می‌کنم. البته مولف هم سعی دارد حتی در مقام پژوهش پروادارانه اظهار نظر و نقد کند.
 
مصلح با بیان اینکه مولف در جهت پیوند فلسفه و زندگی گام برداشته یادآور شد: تعداد آثار فلسفی که به زبان فارسی منتشر می‌شود زیاد است. اما آثاری که به صورت مستقیم به فلسفه و زندگی می‌پردازد هنوز کم است و باید کارهای بیشتری انجام شود.
 
به گفته او، ما در بحث فلسفه اخلاق مراقبت یا پروا در این کتاب با یک جهت‌گیری ویژه رو به رو هستیم. یکی از موضوعاتی که در علوم انسانی به رسمیت شناخته شده این است که ما یک موضوع را می‌توانیم با سنت‌های مختلف تقریر و توضیح دهیم. در فلسفه سنت‌های متعددی وجود دارد و حتی در فلسفه غرب به غیر از سه سنت اصلی، در درون‌ آنها سنت‌های تالیفی خاصی داریم که یک موضوع را با نگاه آنها می‌توان صورت بندی کرد.
 
این استاد فلسفه گفت: اتکای من روی گروهی از فلاسفه اخلاق که مساله انها پروای دیگران است قرار می‌گیرد. مباحثی که در کتاب درباره احساسات، پروا، اخلاق زنانه نگر، گفت‌وگو و تعلیم و تربیت در نسبت با پروا و ... با توجه به تکثر سنت‌های فلسفه زمانه ما با اتکا بر سنت‌های فلسفه دیگر پیش می‌رود اما در این کتاب مولف سعی کرده از سنت‌های مختلف استفاده کند اما تکیه بر یک سنت فلسفی دارد که نمایندگان آن هم معرفی شده است.
 
مصلح توضیح داد: این نکته باید یک یادآوری به ما باشد که ما به عنوان ایرانیانی که علاقه به فلسفه و سنت‌های فلسفی نظری داریم بکوشیم از وقایع و میراث ملت‌های دیگر در این گونه مباحث استفاده کنیم و سعی بر ارزیابی و نقد ‌آ‌نها داشته باشیم. رفتار ستیزه‌جویانه و تقابل به وضع و روزگار ما کمک نمی کند. در مباحث مختلفی که جهانشمول است و ما هم با آنها درگیر هستیم باید گنجایش و گشودگی بیشتر و هاضمه قوی تر برای نقد داشته باشیم.
 
او با تاکید بر اینکه ما نباید اکتفا به برخی از سنت‌ها کنیم و آنها را نهایی تلقی کنیم گفت: با گونه‌ای تجویز اصالت بخواهیم آنها در جهان فرهنگی و فکری ما عینا وارد شود و مقبول باشد. فلسفه با تکثری که پیدا کرده به گونه‌های مختلفی مسایل را می‌بیند. برخی از شاخه‌های فلسفه در حدی کار فلسفی می‌کنند که فقط مسایل کلان تر رشته علوم انسانی را صورت بندی می‌کنند و آن علوم را در جهت کلان اندیشی کمک می‌کند. البته این یکی از شئون فلسفه است که برای برخی جاذبه دارد اما فلسفه نقش‌های دیگری هم دارد به طور مثال فلسفه آلمانی به طرح مسایل کلان زمانه علاقه دارد. بنابراین، این شان فلسفه پرداختن به کلان‌ترین پرسش‌هایی است که از عهده سایر علوم بر نمیاد. این وجه برای برخی مهمترین رسالت فلسفه و برای برخی امری انتزاعی است در حالیکه ما باید برای تفکر فلسفی مراتبی قائل باشیم و هر کدام از این مراتب را درجای خود پاس بداریم.
 
مصلح با اشاره به اینکه بحث پروای دیگران که در این کتاب روایت ویژه‌ای از آن ارائه شده تنها روایت نیست افزود: پروا و بحث دیگران و دیگری اکنون در میان فیلسوفان آلمانی و فرانسوی روایت‌های دیگری دارد و به نظر می‌رسد در کنار این گام باید گام‌های جدی تری هم برداشته شود تا ادبیات گفت‌‌وگو درباره پروا و دیگران و مسایل پیرامونی آن مانند گفت‌وگو، مفاهمه، مهر و ... با توجه به جوانب متعدد آنها اندیشیده شود.
 
او ادامه داد: فلسفه می‌تواند در مراتب مختلف به موضوعات بپردازد و ما به عنوان محقق ایرانی باید خودمان را عادت دهیم که درباره یک مساله در مراتب مختلف آن بتوانیم سیر کنیم و هر مرتبه را با توجه به دغدغه‌های در پس آن گرامی بداریم. در بحث‌های مطرح شده در کتاب سعی می‌کنم به وجوه دیگری که می‌تواندا موجب غنی تر شدن ادبیات این حوزه شود اشاره کنم.
 
مصلح عنوان کرد: در فصل یک مولف به بحث احساسات اشاره کرده که در زمانه مساله مهمی است و باید بیش از این‌ها به آن پرداخت. تقابل بین احساس و عقل هم حتی در افلاطون باعث برانگیختگی نمی‌شود یعنی نگاه کلانی که نسبت به طبیعت وجود دارد و اینکه همه چیز در متن طبیعت با توجه به نسبت بین سرشت طبیعی امور دیده می‌شود ما می‌بینیم نگاه تقابل بین نگاه زنانه و مردانه شکل نمی‌گیرد.  بنابراین یک نوع تلائم بین آن نگاه و صورت زندگی در یونان دیده می‌شود.
 
به گفته این استاد فلسفه، فکر تقابل بین نگاه زنانه و مردانه و عقل و احساس موضوعی مدرن و معاصر است و نگاه تقابلی مدرن است که یکی از نتایجش کوشش برای برجسته کردن طرف دیگر تقابل است.
 
او استفاده از مباحث هگل در این باره را پیشنهاد کرد و گفت: بحث احساس و نسبتش با جامعه مدنی در کتاب پدیدارشناسی بسیار خوب مطرح شده و این بحث با عنایت به مباحث هگل در این باره بسیار کامل تر می‌تواند مطرح شود. در فصل دوم مولف به یکی از مفاهیم مورد نظر هایدگر می‌پردازد. البته این بحث در بافت فکری هایدگر معنا دارد و وقتی از آن بافت جدا می‌شود معنای خود را از دست می‌دهد. این بحث وقتی به موضوع پرواداری منتقل شده جان خودش را از دست داده است.
 
او افزود: در بحث دیگری که دغدغه مهمی در فصل سوم و چهارم است در 30 سال اخیر بسیار متنوع و متکثردرباره آن بحث شده و از دو سنت فلسفی در این موضوع استفاده شده است. البته در کتاب به لویناس اشاره شده اما موضوع دیگری می‌تواند بسیار گسترده تر بحث شود. درباره پروا، احساس و دیگری در فلسفه معاصر فرانسه در نقد جامعه بورژوازی مباحث خوبی مطرح شده که می‌توانست در این اثر مورد استفاده قرار گیرد.
 
به گفته مصلح، در فلسفه معاصر این راه‌ها گشوده شده و لازم است در گام‌های بعدی بر ادبیات پروا بیافزاییم. او با تاکید بر میراث‌ دیگری‌های غیر غربی گفت: در آیین‌های شرقی مثل چین، هند، ژاپن و ... در حوزه فلسفه میان فرهنگی بحث پروای دیگری وجود دارد. در باره این موضوع مباحث عمیق و متفاوتی وجود دارد و این باز قلمروی دیگری برای این موضوع است.
 
او با اشاره به ارتباط پروای دیگران با جامعه ایرانی گفت: در ایران دوگانه سازی و تقابل بسیاری از بخش‌های مسنجم ما را گرفته و آفت شده است. طرح هر چه که بر این تقابل بیافزاید باید با احتیاط صورت گیرد. البته در مطالعه کتاب احساس کردم مولف با پروا در این باره صحبت کردند چون باید ملاحظه فرهنگ ایرانی را بکنیم. آخرین عبارت‌های کتاب بسیار مهم است و مسائلی هست که حتی اگر با آن موافق نباشیم باید به آن توجه کنیم. اکنون بخش بزرگی جامعه ما تلقی‌اشان این است که زنان عشق را رایگان در اختیار قرار دادند اما همیشه فرودست بودند ما حتی اگر با این صورت بندی موافق نیستیم باید بکوشیم با احتیاط به صورت بندی بهتری برسیم.
 
زهرا مبلغ نیز در این نشست گفت: پروایی که در این کتاب معرفی شده عبارت از اهمیت دادن به دیگری و نگاه کردن به جهان نیست بلکه نزدیکی به نگاه دیگران برای همدلی است. همچنین باید سعی کنیم مانند خودمان برای رشد و تعالی دیگری کمک کنیم.
 
او عنوان کرد: همین موضوع انضمامی یعنی درخواست پروای دیگران نسبت به ما موضوع جذابی است. این کتاب به جز روایت فلسفی از پروای دیگران تلاش می‌کند بستری فراهم کند که ما به یک موضوع مبتلا به بشر امروزی عمیق‌تر نگاه کنیم.
 
مبلغ یادآور شد:  ما امروز نه فقط در ایران بلکه شاید در جهان با این موضوع درگیر هستیم که امکان گفت‌وگو یا از بین رفته یا سست شده و گفت وگوی همسطح زائل شده است. بنابراین این کتاب به این موضوع می‌تواند کمک کند.