به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- آثار باستانی پیش از اسلام از میان آثار باستانی به دست آمده از تاریخ و فرهنگ ایران از ابهت، ظرافت و شکوه خاصی برخوردارند. آثار یافت شده‌ دوران ساسانی نیز این‌گونه‌ هستند. بسیاری از آثار را صخره‌نگاری، حکاکی، معماری تا آثار گران‌قیمت طلاکاری و فلزکاری و نیز منسوجات و انواع دیگری از شکوه هنر دربرمی‌گیرد که بخش بسیار مهمی از گنجینه و میراث فرهنگی و تاریخی ایران و جهان را تشکیل می‌دهند.

گستردگی و پراکندگی جغرافیایی آثار به دست آمده و همچنین زیبایی و دانش و مهارت استادانه ساخت این آثار سبب شده تا بسیاری از پژوهشگران و باستان‌شناسان به این آثار پرداخته و آنها را مورد توجه خود قرار دهند. از جمله مهم‌ترین گونه‌های این ظروف بشقاب‌های ساسانی است. تحلیل و طبقه‌بندی عناصر و داده‌های به دست آمده از این بشقاب‌ها سبب شده تا نظریه‌های متفاوتی پیرامون آنها ایجاد شود.

در کتاب «درآمدی بر سبک‌شناسی بشقاب‌های ساسانی 1» ارزش فلزکاری در دوران ساسانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ در میان آثار دوران ساسانی آثار فلزکاری از اهمیت خاصی برخوردار هستند و استفاده از فلزات مختلف در عرصه‌های متفاوت همچون ساخت ظروف، ساخت اسلحه یا کاربرد آنها در سایر امور روزمره‌ زندگی، از جمله ویژگی‌های دوران ساسانی است. ساسانیان فلزات مختلف را در گونه‌ها و شکل‌های مختلفی از مواد همچون جنگ‌افزار، ابزار خانگی و ظروف تجملی به کار می‌بردند.

ظروف تجملی شامل قاب‌ها، کاسه‌ها، جام‌های گرد یا زورقی‌شکل، بشقاب‌ها، جام‌ها و  اشیای دیگری مانند گلدان‌ها و مجسمه‌های جانوران، سر جانوران یا سایر لوازم تزئینی بود. ثروت دربار ساسانی از طریق صدها نمونه از  بشقا‌ب‌ها که از فلزات گرانبهایی ساخته شده و به دست آمده، مورد تائید قرار گرفته است.

حدود 100 قاب و جام از کشفیات اتفاقی در روسیه به دست آمده که تمامی این آثار در موزه‌ی آرمیتاژ نگهداری می‌شود. علاوه بر موزه آرمیتاژ، باید به موزه‌ها و گالری‌های دیگری نیز همچون فریر گالری و موزه آرتور سکلر اشاره کرد که بخش دیگری از آثار نیز در آنها نگهداری می‌شود. افزون بر اینها، آثار دیگری نیز در چند مجموعه‌ مختلف در اروپا و آمریکا به صورت پراکنده نگهداری می‌شود که می‌توان گفت مجموعه آثار فلزکاری ساسانیان از این مجموعه‌ها و موزه‌ها به دست آمده است.

از جمله اشیای فلزی هنر ساسانی، سکه‌هاست. سکه‌های مربوط به این دوره امکان داشتن یک ترتیب زمانی پیوسته را به ما می‌دهند. روی این سکه‌ها به زبان پهلوی یعنی فارسی‌ میانه، نام پادشاهی که سکه برای او ضرب شده، درج شده است. این در حالی است که آمدن نام پادشاه بر روی سکه‌ها امکان تاریخ‌گذاری دقیق سکه‌ها و دوره‌های زمانی آنها را به مورخان می‌دهد، این امکان را نیز فراهم می‌کند که بتوان از آنها همچون نوعی خط‌کش یا معیار برای تاریخ‌گذاری کارهای دیگر نیز استفاده کرد. سکه‌های طلا در این دوران دینار نامیده می‌شدند و نسبتا کمیاب هستند. پول رایج در دوران ساسانی درهم بود که از جنس ورقی گرد و نازک نقره ساخته می‌شد.



همچنین در کتاب «درآمدی بر سبک‌شناسی بشقاب‌های ساسانی 1» به تاج‌های ساسانی نیز پرداخته شده است؛ تاج‌های ساسانی نیز همان ویژگی سکه‌های این دوران را دارند که می‌توان در آنها تغییر سبک و جابه‌جایی پادشاهان را مشاهده کرد. بر روی این تاج‌ها علایمی دیده می‌شود. این نمادها عبارتند از کنگره‌هایی در بالای تاج‌ها، شعاع‌هایی که از پرتو میترا گرفته می‌شدند و چندین علامت که آنها را به آناهیتا نسبت داده‌اند. نکته جالب در مورد تاج‌های ساسانی وزن بسیار سنگین آنهاست که قابلیت گذاشتن بر روی سر پادشاه را نداشته است.

بدین‌ترتیب، تاج‌ها بر معیار گزارشی که از طبری به دست آمده، با زنجیرهای طلای نازک که از دور دیده نمی‌شد، بر بالای سر پادشاه آویزان می‌شدند چنانکه گویی کسی که از دور می‌دید، تصور می‌کرد پادشاه کلاه را بر سر گذاشته است. بسیاری از پژوهشگران، باستان‌شناسان و محققان نیز تاکنون به آنها پرداخته‌اند. این آثار با مهارت، استادی و به کارگیری انواع فلزات گرانبها به وجود آمده‌اند.

همچنین در کتاب «درآمدی بر سبک‌شناسی بشقاب‌های ساسانی 1» انواع ظروف ساسانی شامل تُنگ‌ها، جام‌ها کاسه‌ها، گلدان‌ها، ریتون‌ها و اشیای متفرقه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از جمله آثار فلزی ساخته شده در دوره ساسانی، تُنگ‌ها هستند. بهترین آنها «ابریق» نیز نامیده می‌شود. یافته‌های باستان‌شناسی برای این ظروف نشانگر آن است که این تُنگ‌ها و یا ابریق‌ها به قرن‌های 6 و 7 میلادی باز می‌گردند.

در بخشی دیگر از کتاب «درآمدی بر سبک‌شناسی بشقاب‌های ساسانی1» بشقاب‌های ساسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. بشقاب‌های ساسانی را بی‌شک می‌توان اوج این شکوه و ظرافت و استادی در ساخت و فلزکاری دانست. به منظور تحلیل از چند جهت بشقاب‌های ساسانی بررسی و با نگاهی تاریخی به دوران گوناگون شاهنشاهی ساسانی، دسته‌بندی شده‌اند. سپس با توجه به نحوه بازنمایی و همچنین تکنیک آثار، گونه‌های مختلف بشقاب‌ها بررسی شده است. با توجه به این معیارها، بشقاب‌های ساسانی به چهار گروه مختلف تقسیم شده‌اند. در آغاز، علاوه بر توضیحات کلی و مشترک، معتبرترین طبقه‌بندی‌ها و نظریه‌ها پیرامون هر دسته از آثار توسط سایر نظریه‌پردازان بیان و تشریح می‌شود.

پیش از آغاز باید این نکته را نیز توضیح داد که عناوین آثار به ندرت بر اساس نقش و موضوع است و بیشتر بر اساس مکان جغرافیایی، گالری، مجموعه‌ها و یا مالکان یا به عبارت دیگر منشا به دست آمدن آنها انتخاب شده است. علت این انتخاب، نمایش پراکندگی جغرافیایی آثار یافت شده و نیز نظریاتی است که طبقه‌بندی این آثار را با جغرافیا پیوند می‌دهند.

در فاصله‌ سال‌های 1300 تا دهه‌ی 1350 بیشترین حجم حفاری‌ها و نظریه‌پردازی‌ها بر روی بشقاب‌های ساسانی انجام شده است. بخشی از آن به دلیل شرایط و بخش دیگر به دلیل بودجه‌ای بوده است که برای آثار پژوهشی اختصاص داده می‌شده است. در این سال‌ها نظریه‌پردازان و باستان‌شناسان بزرگی از سراسر جهان بر روی بشقاب‌های ساسانی کار کردند. در نتیجه طبقه‌بندی‌های جداگانه‌ای متناسب با نظریه‌ها، فرضیه‌ها و اطلاعات باستان‌شناسی حاصل آمد. در سال‌های پس از دهه‌ی 50 پژوهش‌ها و نگارش‌ها درباره‌ی دوران پیش از اسلام کاهش چشمگیری یافت و کمتر پژوهشگری نحوه‌ی طبقه‌بندی و نظریه‌های به دست آمده درباره‌ این بشقاب‌ها را موضوع کار خود قرار داد. در بخش نخست نیم‌تنه‌های مدالیون از جمله «بشقاب متسختا» مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در گروه دوم از صحنه‌های شکار بر اساس طبقه‌بندی‌های اردمن را ظروف و آثاری تشکیل می‌دهند که از قرن چهارم به دست آمده و تا اواسط قرن پنجم به اوج خود می‌رسد؛ شامل بشقاب شماخی، کراسنایا پولیانا، ساری، الکساندر بورنس، شاپور، هرمز، گالری فریر، یزدگرد یکم، پیروز قباد، یوقا، استرلکا، بی‌نام، آنیکوسکا، پاریس و در گروه سوم از صحنه‌های شکار شامل بشقاب‌هایی است که فیگورهای موجود در آنها تاج‌هایی بر سر دارند که این با سکه‌های به دست آمده از دوران ساسانی یا سایر آثار هنری در دوران ساسانی مطابقت ندارد. گروه سوم از صحنه‌های شکار بشقاب‌ شکارچی با تاج شاخ قوچ، شکار یوزپلنگ، بهرام گور را در برمی‌گیرد و در گروه چهارم از صحنه‌های شکار شامل بشقاب‌هایی است که شکسته یا آسیب‌دیده هستند و در آنها به دلیل نقص موجود در ساختار بشقاب، بخش‌های اطراف تاج‌ها و شکل آنها شکسته و آسیب دیده باقی مانده است. گروه چهارم بشقاب پرشچپینا، شکار گور، چیلک را در بر می‌گیرد. در پایان بشقاب‌های جلوس و بر تخت نشینی ساسانیان شامل بشقاب قزوین، تخت‌نشینی کلیموا مورد بررسی قرار گرفته است.  

هدف از نگارش کتاب حاضر، بررسی دوباره‌ این نظریه‌ها و نحوه‌ طبقه‌بندی و سبک‌شناسی بشقاب‌های دوران ساسانی است. چنانکه از نام کتاب پیداست، این اثر درآمدی است بر بشقاب‌های ساسانی و در آن تلاش شده تا اطلاعات یکسانی درباره‌ تمامی بشقاب‌ها و نیز شیوه‌های طبقه‌بندی آنها ارائه شود تا مبنایی برای ارائه پژوهش‌های بعدی باشد.

کتاب «درآمدی بر سبک‌شناسی بشقاب‌های ساسانی 1» جلد اول از یک مجموعه 8 جلدی تالیف ریحانه کشتگر قاسمی و اردوان تقوی‌نیا در 86 صفحه و بهای 130 هزار تومان از سوی انتشارات طنین قلم به تازگی راهی بازار نشر شده است.