در این نشست، داریوش مطلبی با اشاره به کاهش تیراژ کتاب کودک عنوان کرد: بله این تیراژها پایین آمده است که البته فقط به حوزه کتاب کودک و ایران محدود نیست بلکه در کل جهان طی سالهای گذشته حوزه چاپ و نشر با رکودی مواجه بوده است و تولید کتاب در حوزه کتاب‌های چاپی با رکود مواجه شده است.
وی افزود: از سال 2008 که دنیا با یک رکود اقتصادی مواجه شد، صنعت چاپ و نشر هم با یک رکود جدی روبرو شد و بسیاری از ناشران، چاپخانه‌ها و روزنامه‌ها از گردونه نشر خارج شدند.
مطلبی با بیان اینکه از سال 2013 دنیا از این رکود خارج شد و شاهد رشد و رونق شد، گفت: با این وجود حوزه چاپ و نشر همچنان این رکود را داشت، در حوزه کتاب در ایران ما میانگین تیراژ خوبی داشتیم اما در سالهای اخیر تیراژها کاهش داشته و در حوزه کودک حتی به زیر یک هزار نسخه هم رسیده است.
وی تاکید کرد: البته مطالعه کودکان به این شدت پایین نیامده است، هرچند کودکان ابزارهای جدید دارند و برای سرگرمی و بازی به آن مراجعه کنند؛ یعنی ابزارهای جدیدی جایگزین شده است که کودکان می‌توانند از طریق آن‌ها نیازهای اطلاعاتی و دانشی خود را برطرف کنند.
مطلبی با بیان اینکه در حوزه بزرگسالان نیز میزان مطالعه کاهش داشته است، یادآور شد: به اندازه پایین آمدن شمارگان کتاب میزان مطالعه کودکان خیلی پایین نیامده است، البته در این زمینه مطالعه دقیقی انجام نشده است اما به نظر من مطالعه کودکان از طریق ابزارهای دیگر سیر صعودی هم داشته است.
توجه خانوادهها به نیازهای آموزشی کودکان
وی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه در سالهای گذشته یکی از دغدغه‌های والدین هم در ایران و هم سایر کشورها دوره کودکی و نوجوانی فرزندانشان بوده است، گفت: طبیعتا خانوادهها سرمایه‌گذاری زیادی در این حوزه‌ها انجام می‌دهند اما اینکه این سرمایه‌گذاری دقیقا در راستای افزایش آگاهی و دانش آن‌ها است یا نه، جای بررسی دقیق‌تری دارد.
به گفته مطلبی، واقعیت این است که خانوادهها الان تلاش می‌کنند هر آنچه فرزندانشان به آن نیاز دارند به ویژه درحوزه آموزش برایشان فراهم کنند و از آمار نشر آموزشی می‌توانید متوجه شوید. با اینکه قیمت این کتاب‌ها نسبتا بالا است اما خانوادهها این کتاب‌ها را تهیه می‌کنند.
وی یادآور شد: این موضوع در سراسر دنیا نشان می‌دهد خانوادهها به دلیل نگرانی که از آینده فرزندانشان دارند تلاش می‌کنند در این حوزه سرمایه‌گذاری بیشتری کنند و در دنیا در حوزه کتاب کودک نیز وضعیت رو به رشدی نسبت به سایر سنین دارد اما در ایران خانوادهها ابزارهای دیگر را نسبت به کتاب ترجیح می‌دهند.
مطلبی در این زمینه توضیح داد: در ایران سن دسترسی به تلفن همراه نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است با وجود اینکه یک تلفن هوشمند گران‌تر است در سن هفت یا هشت سالگی بچه‌ها به تلفن همراه دسترسی دارند اما در غرب گاهی سن دسترسی به این وسیله 15 سالگی است.
وی با بیان اینکه در دوره کرونا دسترسی کودکان به تلفن هوشمند افزایش داشته است، گفت: البته این موضوع فقط به دوره کرونا محدود نمی‌شود، قبل از آن هم کودکان بسیاری به این تلفن‌ها دسترسی داشتند. طبیعتا کودکان ما فرصت‌هایی برای کسب آگاهی به ابزارهای مختلف داشتند و زمانی که به ابزارهای مختلف دسترسی دارند طبیعتا مراجعه آن‌ها به کتاب کاهش پیدا می‌کند.
مطلبی ادامه داد: قبل از این با توجه به اینکه کودکان ابزارهای کمی در اختیار داشتن کتاب یکی از مهمترین منابع مراجعه کودکان بود و خانوادهها وقت بیشتری برای مطالعه کتاب داشته و تعامل بیشتری با کتاب داشتند اما الان خانوادهها هم زیاد فرصت ندارند و در شبکه‌های اجتماعی مشغول هستند و همه دست به دست هم داده است تا کودکان کتاب را به شکل فیزیکی و الکترونیکی کمتر بخوانند.
وی با بیان اینکه امروز ما در حجم زیادی از اطلاعات غوطه‌ور هستیم بدون اینکه از آن‌ها استفاده کنیم، گفت: تکنولوژی تهدیدی برای کتاب از یک نگاه تهدید است زیرا کودکان به مجراهای دسترسی به این ابزارها آشنا نیستند و اگر والدین می‌توانستند از این ابزارها برای افزایش مطالعه و دانش به شکل دیجیتالی استفاده کنند نه تنها تهدید نبود بلکه فرصت بود اما بیشتر مواقع خانوادهها از ابزارهای جدید برای استفاده سودمند بهره نمی‌برند.
پیشی گرفتن نشر الکترونیک از نشر چاپی
مطلبی با اشاره به آمار نشر چاپی در دنیا گفت: بسیاری از روزنامه‌ها و ناشران طی سالهای اخیر چاپ کاغذی خود را متوقف کرده‌اند و به صورت الکترونیکی منتشر می‌شوند، در حوزه کتاب این تاثیرگذاری کمتر است و در دنیا از سال 2012 به بعد رشد حوزه نشر الکترونیکی از نشر چاپی پیشی گرفته است.
وی افزود: البته به این معنی نیست که نشر چاپی کاهش زیادی داشته و در ایران نشر چاپی وضعیت مناسبی دارد ولی چون کشورهایی مثل ما که کتاب جزو سبد مصرفی روزانه خانوادهها نیست بیشتر تحت تاثیر ابزارهای جدید قرار می‌گیرد اما در غرب اینگونه نیست چون انس بیشتری با کتاب دارند.
مطلبی در ادامه با بیان اینکه سده‌های مختلف تنها ابزار انتشار اطلاعات کتاب و مجله به شکل چاپی بوده است، گفت: ما رسانه‌های جدید نداشتیم که محتوا تولید کنیم و بیشتر چاپی بوده است اما در دهه‌های گذشته تحولی در تولید محتوا رخ داده و این تولید از انحصار سازمان‌‌ها و بنگاه‌های نشر خارج شده است.
وی در این زمینه توضیح داد: همه مردم دنیا به راحتی می‌توانند هر محتوایی را با رسانه‌ای که خودشان دوست دارند تولید و در اختیار دیگران قرار دهند، همه افراد می‌توانند در مدت کوتاهی فکر خود را به همه مردم دنیا برسانند اما قبلا اینگونه نبود و در انحصار بنگاه‌های نشر بود.
به گفته مطلبی، تولید محتوا که سالهای سال صرفا از طریق کتاب چاپی و کاغذی رخ می‌داد الان از انحصار کتاب چاپی خارج شده و اتفاقا رسانه‌های دیگر الان راحت‌تر پیام را منتقل می‌کنند به طوری که در گذشته مردم یک کتاب آشپزی معروف را خریداری می‌کردند ولی الان با یک جستجوی ساده انواع دستور پخت غذاها به صورت مالتی مدیا قابل دسترسی است.
این استاد دانشگاه همچنین با بيان اينكه امروز بستر وب به محمل نشر تبديل شده است، عنوان كرد: بستر عرضه محتوا انروز به سرعت در حال تغيير است و امروز بايد نگاهمان به نشر كودك و نوجوان را تغيير دهيم زیرا کتاب كودك امروز در حال تغيير است و ممكن است تاثيرگذاري كمتري داشته باشد زيرا امروز كودكان بر خلاف گذشته كمتر با كتاب سرگرم مي‌شوند.
مطلبی افزود: قبلا كتاب ابزار مهمي براي سرگرمي كودكان بود اما امروز كمتر شده زيرا جذابيت و راحتي استفاده از تكنولوژي از كتاب چاپي بيشتر است، در این زمینه ناشران باید به توليد كتاب كودك با استفاده از مزاياي واقعيت افزوده توجه کنند و مزاياي ديگري را تجربه كنند زیرا تكنولوژي براي ناشران مزايايي چون كاهش هزينه، جذب مخاطب بيشتر و جذابيت بيشتر دارد.
وی همچنین درباره آینده کتاب‌های کاغذی کودک و نوجوان، گفت: کار کتاب کاغذی این است که دانش و افکار گروهی را در اختیار گروه‌های دیگر قرار می‌دهد اما الان تحولی در بسترهای عرضه محتوا انجام شده است و اینترنت کمک می‌کند مفاهیم و محتوا به شکل‌های دیگر در دسترس عموم قرار گیرد.
مطلبی تاکید کرد: در این میان عموما یکسری نقش‌ها ممکن است تغییر کند، به عنوان مثال ما در گذشته بیش از 400 لیتوگرافی فعال داشتیم اما امروزه آیا لیتوگرافی به شکل قبل فعال است؟ بخش عمده صنوف حوزه چاپ و نشر بخصوص در حوزه نشر دیگر مثل سابق فعالیت ندارند.
ناشران خود را با تغییرات همراه کنند
وی با بیان اینکه ناشر که اندیشه گروهی یا شخصی را برای دیگران منتشر می‌کند، گفت: آینده ناشران مثل بسترهای عرضه محتوا متفاوت است، در دنیا تولید محتوا تغییر کرده و در آمد هم به دنبال آن تغییر کرده است. امروزه بسیاری از ناشران بزرگ دنیا به دلیل محتوایی که تولید می‌کنند درآمد دارند نه فقط از فروش این محتواها.
مطلبی در این زمینه توضیح داد: دنیای محتوا روز به روز از درآمد مستقیم به درآمدهای جانبی حرکت می‌کند یعنی ناشران بزرگ دنیا صرفا با فروش کتاب درآمد کسب نمی‌کنند بلکه با تگ کردن یا لایک کردن مردم درآمد کسب می‌کنند.
وی در ادامه با بیان اینکه تولید محتوا و درآمد در حوزه نشر تغییر کرده است، عنوان کرد: ناشران اگر متوجه این مساله بشوند باید خود را با این تغییرات همراه کنند و گاهی شاید به این جمع‌بندی برسند که در بخش نشر کودک بخش آی‌تی داشته باشند تا واقعیت افزوده یا مالتی مدیا تولید کنند که با فناوری و تکنولوژی نشر همراه شوند زیرا اگر نگاه خود را تغییر نکند، نقش اثرگذاری نخواهد داشت.
مطلبی با اشاره به تغييرات ابزار و تكنولوژي‌هاي حوزه كتاب و كتابخوانی، گفت: امروزه تبلت‌ها و كتابخوان‌هاي منعطف زيادي به بازار وارد شده‌اند كه كتابخواني را به شكل جديدي تغيير داده‌اند و شما می‌توانيد به‌راحتی با اين ابزارها كارهايی كنيد كه كتاب‌های چاپی نمي‌كنند و در اين شرايط بوي مركب و كتاب ديگر خيلی معنايی ندارد.
وي با بيان اينكه امروز ابزارهاي كاربرپسند جاي چيزهاي ديگر را گرفته است، افزود: الان به راحتي در يك تبلت ٢٠٠ كتاب جا مي‌شود و مي‌توانيد آن را با خود به هرجايي ببريد و به صورت كلي ابزارها و تكنولوژي قرار است كارهايي كند كه شكل‌هاي چاپي انجام نمي‌دهند و ناشران بايد به اين موضوع توجه كنند.
مطلبي همچنين درباره لزوم تغيير مسير ناشران ايراني با توجه به تغييرات تكنولوژي، ادامه داد: بنظرم در اين زمينه انجمن فرهنگي ناشران كودك و نوجوان و دولت نقش مهمي در تغيير مسير صنعت نشر ايران دارند و باید برنامه‌ریزی خوب و مناسبی در این زمینه انجام شود.
به گفته وي، انجمن فرهنگي ناشران كودك و نوجوان بايد بخش R&D راه اندازي كند و نقشه راه كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت براي ناشران كودك ترسيم كند، دولت نیز مي‌تواند با اختصاص يارانه در این حوزه در كنار صنف در کارهای بلند مدت هزينه كند و به حرفه‌اي شدن ناشران کمک کند.
مطلبی در پایان صحبت‌های خود با بیان اینکه ناشران باید براي توليد محتوا به شكل جديد اقدام كنند، گفت: ناشران امروز ديگر بايد براي توليد كتاب به شكل جديد يا از ابزارهاي نوين استفاده كنند به عنوان مثال دو سه مجموعه مختلف با همکاری شرکت یارانه‌های با همديگر ادغام شوند، شركت جديدی تاسيس كنند و روي كارهاي جديد سرمايه گذاري كنند.
وي ادامه داد: اگر ناشران امروز گلايه مي‌كنند كه مردم كتاب نمی‌خوانند بايد اين سوْال را از خود بپرسند كه چه چيز جديدي به مردم می‌دهند كه اينترنت و فضاي مجازي به مردم نمي‌دهد، ناشران نبايد به حوزه نشر به شكل ٥٠ سال قبل و سنتی نگاه كنند، بلكه بايد ببينند چكار بايد انجام بدهند كه با تغييرات و تكنولوژی همگام و همراه باشند تا موفق‌تر باشند.
نظر شما