به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «ها: داستان‌های مینیمال» اثر مصطفی خدامی ظهر روز سه‌شنبه 28 اردیبهشت‌ماه با حضور محمدرضا شرفی‌خبوشان، احسان عباسلو و نویسنده اثر در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

 محمدرضا شرفی‌خبوشان در ابتدای این نشست گفت: توجه به نقد کتاب و صحبت درباره کتابی که تازه منتشر شده، راهی برای آشنایی با کتاب و آموختن نحوه خواندن آن اثر است. این کتاب در قالب داستان کوچک یا مینیمال نوشته است.

وی ادامه داد: احسان عباسلو که خود از نویسندگان شناخته‌شده این حوزه است و در این نشست نیز به‌عنوان منتقد حضور دارد، چند سالی است که به این قالب پرداخته و با تشکیل انجمن کوچک‌نویسان و برگزاری جایزه و فعالیت‌هایی از این قبیل سعی داشته تا این قالب را برای مخاطبان معرفی کند.  از این فرصت استفاده می‌کنیم و در این جلسه به بهانه این کتاب درباره مسائل مختلف این حوزه صحبت‌ خواهیم کرد.
 
این نویسنده و منتقد ادبی با اشاره به کتاب «ها» گفت: پیش از این که به متن بپردازم، ظاهر این کتاب را مشاهده کنید؛ کتابی که مخاطبان از طرح جلد آن هم تعریف کردند و نکات مختلفی در این باره منتشر شده است. این کتاب از داستان‌هایی تشکیل شده که ابتدا باید آنها را خواند و بعد مزه‌مزه کنیم و به طور کلی به تامل و تفکر نیاز دارد.
 
وی افزود: نشر صاد کتاب «کلمات علیه کرونا» را نیز در این حوزه منتشر کرده است و کتاب دیگری نیز از این نویسنده وجود دارد که داستان‌های کوچک رضوی است و در همین نشر منتشر شده است. به نظر من داستان‌های کوچک می‌توانند روی یک موضوع تمرکز کنند؛ اما کتاب «ها» یک موضوع خاص نیست و موضوعات مختلفی را مد نظر قرار می‌دهد.
 
شرفی‌خبوشان در توضیح داستان کوچک اظهار کرد: داستان کوچک کاریکلماتور نیست و باید داستان باشد؛ در داستان کوچک از «نام» نیز برای ورود به داستان استفاده می‌شود و این یعنی نام هر داستان به نویسنده و مخاطب کمک می‌کند. در واقع نویسنده با نام داستان نظر مخاطب را جلب می‌کند و مخاطب با تجربیاتش متن را توسعه می‌دهد.

وی ادامه داد: نویسنده در نگارش داستان کوچک، همان دانشی را نیاز دارد که در نوشتن رمان نیاز است. چه‌بسا سختی نوشتن داستان کوچک از رمان بیشتر باشد؛ چراکه مخاطب به سرعت متوجه می‌شود که نویسنده چیزی در چنته دارد یا نه. ما رمان کامل و بی نقص نداریم و اگر به شاهکارهای ادبی هم نگاه کنیم، بدون‌ شک ایرادی به آنها نیز وارد است. دلیل این اتفاق این است که حجم رمان گسترده است. با این حال، شرایط داستان کوچک فرق می‌کند و اگر نویسنده کم‌کاری کند و دانشی نداشته باشد، به سرعت زیر سوال می‌رود.

این نویسنده در توضیح دیگر ویژگی‌های داستان‌های کوچک گفت:‌ در این آثار نویسنده باید نکته‌بین و نکته‌سنج باشد. با توجه به توضیحات داده‌شده، می‌توان گفت که در حکایت‌های کوتاه سعدی نیز چنین اتفاقاتی رخ داده است و نکته‌سنجی وجود دارد. درست است که مقصود این حکایات آموزنده است؛ اما این دلیل نمی‌شود که بگوییم کوچک‌نویسی صورت نگرفته است. گاهی ما در کتابی حجیم نیز به داستانی کوچک برمی‌خوریم؛ مثل اتفاقاتی که در کتاب «تاریخ بیهقی» رخ می‌دهد و گاهی می‌شود یک سطر را به عنوان داستان کوچک در نظر گرفت.
 
وی افزود: به اعتقاد من داستان کوچک باید بیشتر خوانده شود تا شنیده؛ چرا که خواننده باید فرصت این را داشته باشد که به آن فکر کند. از این رو به نظر من داستان کوچک اثری است که به متن و شکل نوشتاری وابسته است. به نظرم داستان کوچک این ظرفیت را دارد که جایگاه ویژه‌ای برای آن قائل شد و باید بیشتر به داستان کوچک پرداخت. اگر این فرهنگ انتقال پیدا کند تاثیر زیادی روی فرهنگ جامعه ایجاد می‌کند.
 
نویسنده برگزیده‌ جایزه ادبی جلال آل‌احمد با اشاره به نقش داستان کوچک در اجتماع گفت: عده زیادی از مردم دنبال سرگرمی هستند و بخشی از رسالت داستان هم سرگرمی است ؛البته نه رسالت اصلی آن، پس چه چیزی بهتر از اینکه داستان کوچک در قالب موبایل مطالعه شود؛ چرا که همزمان با مطالعه، مخاطب را نیز با خودش همراه می‌کند. اگر هر ایرانی روزانه یک داستان کوچک بخواند، اتفاقات بسیار خوبی رخ می‌دهد؛ زیرا داستان کوچک می‌تواند ظرفیت تامل در جامعه ایجاد کند.

وی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت:‌ لذتی که مخاطب در داستان کوچک می برند، به دلیل بازی با کلمات نیست، بلکه به دلیل لذت مشارکت و بیدارشدن خاطرات است. در واقع لذت کشف است؛ کشف یک ماجرا. ما ملتی هستیم که از کشف یک ماجرا خیلی لذت می‌بریم و می‌توانیم این داستان را در مسیر درست آن به کار ببریم. در این حوزه ظرفیت زیادی وجود دارد که فکر می‌کنم نشر صاد به آن پرداخته؛ اما متاسفانه ناشران کمی به این قالب بها می‌دهند.
 
هنر کوچک‌نویسی هنر انتخاب کلمه و چینش آن است
 احسان عباسلو دیگر سخنران این نشست نیز با اشاره به کتاب «ها» گفت: نویسنده این اثر چند سال است که در این حوزه کار می‌کنند و کتاب‌های مختلفی دارد و حتی به نظرم کتاب قبلی او که از سوی انتشارات قدیانی منتشر شد، نیز خیلی کتاب خوبی بود. این را گفتم تا بگویم که خدامی نیامده یک اثر چاپ کند و برود. او پشت این قالب ایستاده است و آن را ادامه می‌دهد. 
 
وی ادامه داد: آن‌قدر که ما در این قالب به وحدت رسیده‌ایم، در غرب نرسیده‌اند. وقتی داستان‌های این کتاب را می‌خوانیم، می‌بینیم که در دل هر کدام از این متن‌ها داستانی نهفته است. کوتاهی به تنهایی شرط مینیمال یا داستان کوچک نیست؛ یعنی هرچند که این داستان‌ها کوتاه است؛ اما باید داستان داشته باشند. پس ماهیت را باید حفظ کنیم و به این شکل باید عناصر داستانی در دل داستان‌ها وجود داشته باشد.
 
این نویسنده و منتقد ادبی در توضیح ویژگی‌های داستان کوچک گفت: ما در داستان کوچک نشانه‌ها را داریم؛ نشانه‌هایی که ما را به سمت اصل هدایت می‌کند. نقش خواننده در این داستان‌ها بسیار زیاد است. یکی از ویژگی‌های داستان کوچک این است که این قالب خودش را مدیون تجربه زیستی مخاطب می‌داند و چه بسا به تعداد مخاطبان باید داستان داشته باشد. برای مثال می‌بینیم هرکس داستان ۶‌کلمه‌ای همینگوی را یک جور تعبیر می‌کند.

وی افزود:‌ چند سال پیش جلساتی را در حوزه داستان کوچک در کانون داشتم که به صورت کارگاه برگزار می‌شد؛ از این رو تصمیم گرفتم، مطالبی که در این کارگاه‌ها بیان می‌شد را به صورت جزوه بنویسم، بنابراین شروع به نوشتن کردم و در آخر کتابی 1000 صفحه‌ای شد که آن را به دو جلد تقسیم کردم که جلد اول منتشر شد. 
 
عباسلو با اشاره به جایگاه ما در حوزه داستان کوچک گفت: متاسفانه به دلیل اینکه ما نظریه‌پرداز نداریم، از گذشته خودمان بی‌خبر هستیم و از داشته‌هایمان بهره نمی‌بریم. اگر استفاده می‌کردیم، می‌دانستیم که این قالب داستان کوچک برای ماست. وقتی به سراغ غرب می‌رویم، می‌بینیم که آنها نیز به اجماع نرسیده‌اند و گاهی بر اساس شمارش کلمات روی اثر اسم می‌گذارند.

وی افزود:‌ مثلاً می‌گویند «داستان کوتاه کوتاه» یا «داستان کف‌دستی». به نظر من این همه کلمه برای رسیدن به این قالب غلط است. اینکه ما در نشان جایزه از عکس سعدی استفاده کرده‌ایم و بنا را نیز بر سعدی گذاشته‌ایم به این دلیل است که به اعتقاد ما او نخستین کوچک‌نویس جهان است. غربی‌ها اصرار دارند که بگویند این قالب برای آنهاست؛ در صورتی که ما در این قالب حرف‌های زیادی برای گفتن داریم اما چون آنها را مکتوب نکرده‌ایم، رسمیت به آن نبخشیده‌ایم.

این نویسنده در توضیح تفاوت‌های این قالب با کاریکلماتور گفت: خدامی این قالب را فهمیده است. در حالی که بعضی کلیشه‌وار به این قالب می‌پردازند و یک‌چیزی به عنوان ضربه و شوک نهایی شنید‌ه‌اند؛ از این رو وقتی متنی را می‌نویسند با داستان فاصله دارد و خیلی به کاریکلماتور نزدیک می‌شود. به نظر من چیزی که در این بین ارزش دارد فهم قالب است.

وی ادامه داد: در داستان کوچک باید با کمترین کلمه بیشترین حرف را مطرح کرد. به همین دلیل ما برای نامگذاری این قالب، حجم را مورد نظر قرار می‌دهیم و اگر ما از کلمه کوچک برای این داستان‌ها استفاده کنیم، به این دلیل است که حجم اثر برای ما اهمیت دارد؛ در صورتی که اگر از کلمه داستان کوتاه استفاده کنیم، به حجم نپرداخته‌ایم.
 
عباسلو با اشاره به شاخه حکایت در داستان‌های کوچک گفت: حکایت یکی از شاخه‌های کوچک‌نویسی است و اگر ما می‌گوییم سعدی کوچک‌نویس است، به این دلیل است که هنر کوچک‌نویسی هنر انتخاب کلمه و چینش آن است. کوچک‌نویس خوب یک مربی خوب است که بازیکنانش کلمات هستند و باید کلمات را در جای مناسب استفاده کنند. نکته دیگر اینکه ما در داستان کوچک، بخشی از وظیفه داستان را به گردن «نام» می‌اندازیم؛ چرا که اسم داستان در ذهن مخاطب تفکر ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: جهان امروز، جهان رسانه است و یکی از فضاهایی که مینیمالیست در غرب نیز از آن بهره می‌برد، استفاده از همین رسانه است. در واقع در غرب سعی می‌کنند فضاهای خالی را با همین داستان‌های کوچک پر کنند؛ از این رو نقش جهان مجازی و جهان رسانه در پررنگ‌شدن این اتفاقات بسیار زیاد است.
 
این نویسنده در پایان گفت: چند وقت پیش فکر می‌کردم که اگر ارتباطی بین بنیاد شعر و ادبیات داستانی سابق و وزارت ارتباطات برقرار شود، چه اتفاق خوبی رخ می‌دهد؛ چرا که می‌توانند این داستان‌های کوچک را برای مردم ارسال کنند. البته خیلی‌ها از این راه‌ها می‌توانند استفاده کنند. وقت کم مردم با این قالب تناسب بسیاری دارد که اگر سیاست درستی انجام شود، می‌توانیم به گسترش این قالب کمک کنیم. در کل باید در نظر داشته باشیم که همه آثار فرهنگی به نوعی کالاهای فرهنگی محسوب می‌شوند و نیاز است که برای آنها مخاطب‌یابی صورت گیرد.
 
خدامی نویسنده این اثر نیز در صحبت‌های کوتاهی در پایان این جلسه گفت: شش سال قبل به طور تصادفی چند داستان کوچک خواندم و متوجه شدم که به این قالب علاقه زیادی دارم و می‌توانم در آن فعالیت کنم. از این رو کم‍‌کم تمرین کردم و به صورت خودآموز یاد گرفتم. چند تالیف در این حوزه دارم و خوشحالم که این آثار با اقبال مخاطبان و کارشناسان همراه بوده است. به زودی نیز یک رمان از من از سوی نشر صاد منتشر خواهد شد که امیدوارم آن اثر نیز مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد.