خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - احسان رضایی: استاد محمدرضا باطنی، بعد از یک عمر زندگی پرفراز و نشیب، عاقبت آرام گرفت. این استاد برجسته زبان‌شناسی آثار متعددی تألیف و ترجمه کرده، اما معروفترین اثرش، نه کتابهایش که یک مقاله است. مقاله‌ای با عنوان جنجالی «اجازه بدهید غلط بنویسیم!» ماجرا برمی‌گردد به سال ١٣۶٧ و کتابی که حالا بسیار مشهور است: «غلط ننویسیم» زنده‌یاد ابوالحسن نجفی. انتشار این کتاب اتفاق مهمی در تاریخ ادبیات معاصر بود و کار ویرایش را به قبل و بعد از خودش تقسیم کرد، و به همین دلیل کتاب از همان ابتدا با واکنش‌های زیادی مواجه شد. نجفی از کاربرد بعضی واژگان جدید در زبان فارسی انتقاد کرده بود و شکل استفاده تعداد دیگری از عبارات و اصطلاح‌ها را هم مورد نقد قرار داده و شیوۀ کاربرد صحیح این عبارات یا معادل آن واژگان غریبه را به دست داده بود. اغلب منتقدان این کتاب در رد یا تأیید مطالبش همین راه را ادامه دادند و موارد یا شاهد مثال‌هایی در مقاله‌های خود آوردند که بسیاری از این مطالب به ویراست دوم «غلط ننویسیم» (١٣٧٠) اضافه شد و آن را پربارتر هم کرد. بین این نقدها، اما نقد باطنی از جنس دیگری بود. نقد دکتر باطنی در قالب سه مقاله در ماهنامه «آدینه» منتشر شد. با عنوان‌های: «اجازه بدهید غلط بنویسیم» (آدینه، شماره ٢۴، خرداد ١٣۶٧، صفحه ٢۶ تا ٢٩)، «هیاهوی بسیار بر سر هیچ» (آدینه، شماره ٢۵، تیر ١٣۶٧، صفحه ٢٢ تا ٢٧) و «فارسی بیدی نیست که از این بادها بلرزد» (آدینه، شماره ٢۶، مرداد ١٣۶٧، صفحه ٢١ تا ٢۵). مقالات باطنی بر اصول زبان‌شناسی متکی است، آن‌طور که خودش گفته به تایید یک زبان‌شناس دیگر یعنی محمدعلی حق‌شناس هم رسیده و برخلاف نجفی که قانون و نظر قاطع صادر می‌کند، باطنی می‌گوید نباید با مقولۀ زبان خشک و دستوری برخورد کرد. برای نمونه نجفی در کتابش اصطلاحاتی نظیر «‌آتش گشودن» و «‌حمام گرفتن» را نادرست خوانده و می‌گوید این عبارات ترجمۀ لفظ به لفظ از زبان فرانسه است، درحالی‌که ما خودمان در فارسی «آتش کردن» و «حمام رفتن» داریم و نیازی به استفاده از آن عبارات نیست. باطنی اما می‌نویسد: «آدم‌هایی که من می‌شناسم همه حمام می‌گیرند و به حمام نمی‌روند. تصویری که از حمام رفتن وجود دارد بستن بقچه‌ای بزرگ است و رهسپاری به سوی حمام در سپیدۀ سحر و طاس و لگن و سربینه و خزینه ... تحولی در زندگی مردم باعث شده است که حمام رفتن جای خود را به حمام گرفتن بدهد و این یک تغییر زبانی محض نیست.» و در مورد آتش گشودن می‌گوید ترجمۀ لفظ به لفظ باشد، چه ایرادی دارد و چه آسیبی به زبان فارسی می‌زند؟ باطنی ١٨ مورد دیگر از احکام صادره در ویرایش اول «غلط ننویسیم» را هم به صورت موردی بررسی و نقد کرده، اما حرف کلی باطنی در این مقاله این است که زبان، موجودی پویا است و نباید با آن برخورد ایستا کرد. بلکه باید اجازه داد تا ترکیب‌ها و پیشنهادهای زبانی جدید وارد شود: «از دید آقای نجفی، زبان اصیل و پاک متعلق به دوره‌های گذشته است و بدعت‌ها یا تغییراتی که در روزگار ما در زبان رخ می‌دهد، همه نشانۀ هرج و مرج و بلبشو است که زبان پاک نیاکان را به تباهی و فساد سوق می‌دهد.» البته که نجفی خود در پیشگفتار کتاب گفته که «کسی منکر تحول نیست ... و نمی‌تواند از اهل زبان بخواهد که به شیوۀ گذشتگان سخن بگوید و بنویسد.» اما از نظر باطنی، احکام قطعی او مبنی بر درست و غلط، با این دیدگاه همخوانی ندارد و باید پذیرش بیشتری داشت. باطنی هم البته تاکید دارد که حرفش به معنای تایید «شلختگی و بی‌بندوباری در کاربرد زبان» نیست و ویرایش هم کاری ضروری است، اما با وضع لغات جدید و کاربردهای جدید الفاظ هم مشکلی ندارد. باطنی هم در شروع این مقالات و هم در جملات پایانی مقاله سوم آورده بود: «آقای ابوالحسن نجفی به‌طور یقین به فرهنگ و ادب این سرزمین خدمات شایانی کرده‌اند و از این رهگذر مورد احترام همه هستند.» اما در متن مقاله تعابیر تندی مثل «جنگی که آقای نجفی با عنوان رعب‌انگیز غلط ننویسیم فراهم آورده‌اند» هم بود. باطنی سال‌ها بعد گفت که از نجفی بابت همان کلمات عذرخواهی کرده، اما هنوز هم بر نظر قبلی خود اصرار دارد. این کتاب و آن سه مقاله، نمونۀ خوبی است از تفاوت نظر یک ادیب و یک زبان‌شناس. اختلاف نظرهایی که هر دو در جای خود، مهم و معتبر هستند و حیات و بالندگی یک زبان، دقیقاً از میان همین تفاوت نظرها و گفتگوی انتقادی آنهاست که شکل می‌گیرد.