خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ابوالفضل حسن‌آبادی، مدیر اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی: اسناد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی، اهمیت زیادی در  پژوهش‌های تاریخی در یک دوره یا زمان تاریخی دارند و در مواردی تنها شواهد حکایت‌کننده ازتغییر و تحولات جامعه انسانی هستند. آن‌ها به عنوان بخشی از یادواره‌های مشترك مردم جهان، نقش مهمی در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده دارند. بنابراین آرشیویست‌ها را می‌توان به معماران و پل سازان تشبیه كرد كه از طریق جمع آوری، سازماندهی و اطلاع رسانی اسناد ضمن پاسداری از هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها و تقویت حافظه ملی، گذشته را به آینده پیوند می‌زنند و این مهم از طریق آرشیوها صورت می‌گیرد.

آرشیوها حافظه‌های تاریخی هستند که در قالب حافظه شهری، مردمی، ملی، منطقه‌ای خصوصی شکل می‌گیرند. آن‌ها ممکن است به تبع منشاء ایجاد کننده آن و مکانی که درآن قرارمی گیرند تقسیم بندی موضوعی، ساختاری و کارکردی پیدا و به استانی، ایالتی، شهری، سازمانی و ملی تقسیم بندی شوند. آرشیوها نگهبانان حافظه جوامع مدرن هستند و ملت‌ها به صورت فزآینده‌ای هرروز به آن‌ها وابسته تر می‌شوند زیرا حافظه‌های سنتی به سرعت در حال نابودی است و هویت‌های جدید در قالب‌های جدید سندی شکل می‌گیرد. این تغییرات آرشیوها را از مکانی برای نگهداری اسناد قدیمی به شاهراهی برای دسترسی به اطلاعات تبدیل کرده است.

واسطه‌گری بین آفرینندگان سند و استفاده کنندگان و دخالت مستقیم در فرآیند دریافت، ساماندهی و اطلاع رسانی با حفظ امانت در نگهداری و ارائه سند و حتی ارائه ارزش افزوده اطلاعاتی باعث شده تا امروزه آرشیوها و مراکز اسنادی در جنبه‌های مختلفی تاثیر گذاری داشته باشند. ورود اسناد به آرشیو نه تنها زمینه استفاده و دسترس پذیری آن را فراهم می‌کند بلکه نوع اطمینان خاطر برای پژوهشگران استفاده کننده از سند در اصالت و درستی آن را فراهم می‌کند.

نگرش اعتبار بخشی به اسناد و آرشیو از دلایل اصلی شکل گیری آرشیو بوده است. این آرشیوها هستند که به عنوان بخشی از حافظه اجتماعی فرم دهنده آگاهی اجتماعی هستند و نقش فعالی در تغییرات اجتماعی در سطوح مختلف دارند جایی که بیشتر پژوهش‌های در امور انسانی براساس منابع آرشیویی شکل می‌گیرد. انواع آرشیوها مانند آرشیو های خانوادگی و خاندانی بدلیل ارتباط با زندگی روزانه مردم عادی، اهمیت زیادی در هویت بخشی اجتماعی دارند.

آرشیوها امروزه به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در تحولات اجتماعی مطرح شده‌اند. تحول در آرشیوها در دو سده اخیر به نوعی تاثیرپذیری از تحولات سیاسی و اجتماعی هر دوره بوده و به تبع ضرورت‌ها و نیازها، اهداف و کارکرد آن‌ها نیز تغییر یافته است. دوره گذار از مکانی برای نگهداری و قدرت طلبی به محلی برای نگهداری و ساماندهی اطلاعات تا نهادی تاثیرگذار برای مدیریت اطلاعات آینده باعث شده تا آن‌ها بتوانند جایگاه خود را حفظ کنند.

نکته مغفول در بررسی کارکرد آرشیوها، جایگاه آرشیویست‌ها به عنوان گردانندگان آن‌ها است. سوالاتی مانند نقش آرشیویست‌ها در تاثیر گذاری آرشیو در زمان‌های مهم تاریخی چیست؟ تا چه اندازه‌ای دیدگاه‌های آن‌ها می‌تواند در ارتقا کارکرد آرشیوها تاثیر گذار باشد؟ و تا چه اندازه‌ای نیازهای روز مخاطبان باید در عملکرد آرشیوها مدنظر قرار گیرد؟ می‌تواند در روشن کردن این عملکرد موثر باشد.



بررسی کارکرد آرشیویست‌ها در دنیا نشان می‌دهد که لزوم ارائه نگرش‌های جدید برای تطبیق عملکرد آرشیوها متناسب با تغییرات جدید و نیازهای روز مد نظر آن‌ها قرار گرفته است. آرشیویست‌های امروزی بیشتر ازآن که به آرشیو به عنوان شغل نگاه کنند به آن به عنوان حرفه‌ای برای آموختن و مفید بودن نگاه می‌کنند. آموزش این که فرد به عنوان آرشیویست  فکرکند و نسبت به مسائل روز و جامعه حساس باشد تعهد آن‌ها را درباره حفاظت از اسناد به عنوان مدارک اصیل و قابل اعتماد به انجام می‌رساند و زمینه تعامل آن‌ها با اسناد و جامعه استفاده کنندگان جایگاه آن‌ها را روزبه‌روز بیشتر ارتقا می‌دهد. تاکید بر متنی که سند در آن تولید شده، ارتباط بین آرشیو با تولیدکنندگان و توجه به استفاده کنندگان احتمالی، به آرشیو جایگاهی فراتر از مکانی برای نگهداری اسناد به آن‌ها داده است.

در مجموع مواردی مانند جهت دهی به پژوهش‌های تاریخی، جمع آوری خاطرات، مدیریت فعالانه اسناد در قبل از ورود به آرشیوها، سیاست‌های گزینش و اطلاع رسانی و خصوصا مواجهه با تغییرات زیاد تکنولوژی از جمله شبکه‌های اجتماعی و وب سایتها می‌تواند می‌تواند آرشیو ها و مراکز اسناد قرار گیرد. 

نگاهی به وضعیت کارکرد مراکز اسناد و آرشیوها بیانگر آن است که هنوز بسیاری از آن‌ها به عملکردها ووظایف اولیه آرشیوی توجه داشته و حتی در انجام برخی ضعف دارند. توجه به مسائلی مانند سازماندهی، اطلاع رسانی و خدمات دهی مربوط به دو دهه پیش در دنیا می‌شود و امروزه آرشیوها متناسب با رشد و گسترش سریع زیرساخت های اطلاعاتی و تغییر ذائقه‌های اطلاعاتی مردم نگرش‌های جدیدی را مد نظر قرار داده‌اند که مهمترین آن بودن با مردم و در کنار جامعه است. ایجاد انگیزه برای ارتباط مردم با آرشیو و مراکز اسناد و به تبع آن تاثیر گذاری بیشتر از شاخصه‌های مهم است. در جوامع پیشرفته میزان مراجعه مردم به آرشیوها و تلاش برای دسترسی به اطلاعات نشانگر سرزنده بودن جامعه و علاقه‌مندی برای پیشرفت در آینده است. در این میان نباید از نقش آرشیویست‌ها به عنوان عنصر تاثیر گذار برای درک نیازها و مشکلات مردم و استفاده بهینه از انواع در دسترس اسناد جهت آگاهی رسانی و فایده‌مندی برای مردم غافل شد. مساله‌ای که به نظر می‌رسد کمتر مد نظر مراکز اسناد در ایران قرار گرفته و ضمن این که ارتباط کارکنان آن‌ها با بدنه اجتماعی ضعیف است باعث شده تا در فهم جایگاه آرشیوها به عنوان مراکز مهم تاثیرگذار فرهنگی در زمان‌های مهم تاریخی تردید جدی بوجود آید.