در این کتاب بر اساس روش کتاب کتابخانه‌ای و با توجه نظری بودن نوع کتاب، ابتدا کلیات مباحث در قالب بیان مفاهیم مطرح می‌شود. سپس عوامل مختلف ایجاد کننده و از بین برنده تبعیض از منظر قرآن و سنت نبوی مشخص و دسته‌بندی شده و اگر در این رابطه تفاسیر و نظرات کارشناسی موجود باشد، توسط نگارنده بیان شده و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در پایان به نتیجه‌گیری و جمع‌بندی پرداخته است. در ادامه گفت‌وگو با جواد جلالی، نویسنده کتاب «تبعیض از منظر قرآن و سنت نبوی» را می‌خوانید.
بر اساس سنت رسول خدا چه چیزی توحید را جایگزین شرک، عدالت را جایگزین ظلم و مساوات را جایگزین تبعیض کرده است؟
آنچه آتش خشونت در خاورمیانه را بلند و روشن نگه داشته، هیزم نژادگرایی است. جامعه ایرانی باید متوجه این موضوع باشد که باستان‌گرایی تخیلی و توهم برتری نژادی، دقیقاً در برابر نص قرآن است و در برابر آن، تقوی‌سالاری و برابری نژادی یکی از مهمترین ویژگی‌های اساسی دین مبین اسلام است. تبلیغ و تقویت این ویژگی بنیادی در وضعیت کنونی که جامعه ما به گواه کارشناسان، گرفتار گرایش‌های شدید ناسیونالیستی است، ضرروی و حیاتی است.
نشان دادن تقابل بسیار جدی قرآن و نژادپرستی آنقدر ضروری و حیاتی است که می‌توان از آن به عنوان یکی از جدی‌ترین پروژه‌های مقابله با خشونت در جهان اسلام به‌خصوص خاورمیانه یاد کرد. هرگز نمی‌توان بنام قرآن، برادر قرآنی خود را به بهانه مرزهای نژادی و زبانی، «دیگری» دانست و به تخریب و توهین و انکار و جنگ با او پرداخت. ناسیونالیسم در میان گروه‌های قومی و ملی جهان اسلام، به‌مثابه یک بیماری اپیدمیک در حال گسترش است که رهاورد آن، شکل‌گیری وضعیتی بسیار خشونت‌آمیز و بحران‌زا به‌خصوص در خاورمیانه است.
یکی از سوالات فلسفی که همواره مطرح می‌شود این است که اساسا چرا خداوند انسان‌ها را یکسان خلق نکرده که بعدا ما بخواهیم از مفهومی به نام عدالت سخن بگوییم؟
در سوره روم آمده است که از نشانه‌های خداوند این است که انسان‌ها به گونه‌های مختلف آفریده شده‌اند تا بتوانند یکدیگر را بشناسند، اگر همه یکسان باشند چگونه می‌توانیم یکدیگر را بشناسیم. از همه مهمتر خدای متعال در آیه 13 سوره حجرات که به سوره اخلاقی قرآن معروف است به افراد نادان و جاهل که تبعیض را اجرا می‌کنند پاسخ داده و می‌گوید: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ...» (اى مردم، ما شما را از یک مرد و یک زن (آدم و حوا) آفریدیم؛ بنابراین هیچ تیره و قبیله‌اى در آفرینش بر دیگرى برترى ندارد؛ ما شما را به صورت تیره‌هاى گوناگون و قبیله‌هاى مختلف قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید نه آن که به نژادپرستى روى آورید و به نژاد و تیره خود افتخار کنید و هر ملتى خود را از دیگر ملت‌ها گرامى‌تر بداند؛ به یقین گرامى‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست. خداست که معیار برترى انسان‌ها را معین مى‌کند، چرا که او به حقایق امور دانا و آگاه است.) این کلیتی است که نشان می‌دهد ملاک اساسی نزد خداوند، تقوای الهی است و تبار و قبیله نمی‌تواند مزیت باشد.
فرق بین تفاوت و تبعیض در این نگاه چیست؟
تفاوت‌ها معمولاً بستگی به استعدادهایی دارد که خداوند در وجود انسان‌ها قرار داده است که از ضروریات هر جامعه محسوب می‌شود و عین عدالت است. مثلاً شخصی می‌تواند یک پزشک خوب شود و دیگری در کسوت مهندسی موفق خواهد بود، اما تبعیض یعنی زمانی که شرایط در جامعه برای همه یکسان است، اما گاهی خودبینی و تکبر باعث می‌شود که ما بین انسان‌ها تبعیض قائل شویم.
قرآن نسبت به تبعیض چه موضعی دارد؟
در قرآن آیات بسیاری وجود دارد که به شدت تبعیض را رد کرده است. عوامل ایجاد کننده تبعیض در این کتاب به پنج دسته تقسیم شده است. یکی از عوامل ایجاد کننده تبعیض، غرور و تکبر است، مثلاً در سوره اسراء آمده است که خداوند به فرشتگان خطاب می‌کند که «و‌إِذ قُلنَا لِلمَلــئِکةِ اسجدُوا لاِدمَ ...»؛ (به انسان سجده کنید)، همه سجده کردند، مگر ابلیس که سرپیچی کرد و مردم را دسته دسته و گروه و گروه کرد و یک گروه قبطیان و یک گروه سبطیان شدند، قبطیان یعنی کسانی که زور می‌گویند و سبطیان گروهی بودند که پیروان پیامبران بودند و مورد ظلم قرار می‌گرفتند و حتی فرزندانشان را می‌کشتند، همانطور که حضرت موسی(ع) به صورت استثنایی متولد می‌شود. لذا طایفه طایفه کردن و خود بزرگ‌بینی از دلایلی است که انسان‌ها دچار تبعیض می‌شوند.
آیه 58 سوره بقره به مجادله نمرود با حضرت ابراهیم(ع) پرداخته و از ایشان سؤال می‌کند خدای شما کیست و چکار می‌کند؟ حضرت ابراهیم(ع) می‌گوید خدای من کسی است که هم زنده می‌کند و هم می‌میراند و نمرود می‌گوید خوب من هم می‌توانم زنده کنم و بمیرانم و زندانیانی را آورده و دستور داد یکی را آزاد و دیگری را بکشند و حضرت ابراهیم(ع) پاسخ می‌دهد، مگر ادعا نمی‌کنی که خدا هستی؟ به اذن خدا خورشید از مشرق طلوع و از مغرب غروب می‌کند و اگر ادعا می کنی خدا هستی، دستور بده خورشید از مغرب طلوع کند و این باعث می‌شود که نمرود هیچ جوابی نداشته باشد. همچنین در این زمینه آیه 13 سوره حجرات مانند خورشیدی برای انسان‌هاست تا بدانند نباید دچار تبعیض نژادی شوند.
چرا خداوند در آفرینش برخی انسان‌ها مثل انبیاء و امامان تفاوت قائل شده و آنها را قبل از آمدن در این دنیای مادی انتخاب کرده و آنها را جزء بندگان خاص هستند و مورد الطاف خدا ولی انسان‌های دیگر این گونه نیستند، این با عدل الهی چگونه قابل توجیه است؟
شرایط زندگی و پیشرفت برای همه انسان‌ها یکسان است، اما بالاخره باید کسی باشد که انسان‌ها را هدایت کند. ما دو رسول داریم، یک رسول درونی که عقل ماست و خدا این نعمت را به همه انسان‌ها عطا کرده، اما این کفایت نمی‌کند و خداوند برای اینکه انسان‌ها را هدایت کند برای آنها از جنس خودشان پیامبرانی فرستاده، ممکن است این سؤال پیش بیاید که چرا من پیغمبر نباشم؟ خداوند در آیه 24 سوره انعام می‌فرماید من رسالتم را جایی قرار می‌دهم که بتوانند اجرا کنند. خدای متعال که خالق ماست خودش تشخیص می‌دهد و تشخیص براساس تبعیض نیست، مثلاً به هر انسان مکلف واجب است که در شبانه روز 17 رکعت نماز بخواند اما بر پیامبر(ص) نماز شب نیز واجب است. خداوند در سوره مزمل خطاب به پیامبر(ص) می‌گوید در نیمه شب بلند شود و نماز بخواند برای اینکه انرژی لازم را از نظر روحی دریافت کند تا بتواند به هدایت انسان‌ها بپردازد، بنابراین هیچ تفاوتی بین پیغمبران و سایر مردم وجود ندارد، مگر اینکه خدای متعال یک مسئولیت سنگین‌تری را بر عهده آنها قرار داده تا مردم را هدایت کنند.
کتاب «تبعیض از منظر قرآن و سنت نبوی»، تألیف جواد جلالی در 78 صفحه تیراژ 1000 نسخه به بهای 22 هزار تومان از سوی انتشارات چویل روانه بازار نشر شده است.
نظر شما