در این کتاب در دو فصل ابتدا به تأسیس دولت اموی و عملکرد سیاسی و فرهنگی آن در دوران 20 ساله حکومت معاویه و تحولات جامعه اسلامی در آن زمان پرداخته می‌شود؛ سپس علل و انگیزه‌های امام حسین(ع) در مخالفت با یزید و ایستادگی او در برابر اسلام اموی را که منجر به حادثه عاشورا شد، مورد بحث قرار می‌گیرد. گفت‌وگو با نویسنده این کتاب را در ادامه می‌خوانید.
لطفاً به عنوان پژوهشگر این حوزه بفرمایید که منظور از اسلام علوی و اسلام اموی چیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد و پیروان علوی و اموی به چه کسانی گفته می‌شود؟
منظور از اسلام علوی، همان اسلام نبوی است، یعنی اسلامی که پایه و اساسش بنا به فرموده پیامبر(ص)، بر اخلاق و معنویت و حفظ کرامت انسانها نهاده شده و هدف بعثت انبیاء هم جز این نبوده است. اسلامی که در آن هیچ مصلحتی بالاتر از اخلاق نیست و به هیچ دلیلی از جمله حفظ حکومت و امثال آن نمی‌توان موجب تعطیلی عدالت و آزادی و سایر مکارم اخلاقی شد.
برعکس آن البته اسلام اموی است که تنها هدف آن سلطه و کسب منفعت از طریق دین و در لباس دین است و برای حفظ آن سلطه، فدا کردن اخلاق را مجاز بلکه واجب می‌داند. در اسلام اموی، دین پوششی است برای حفظ منافع طبقه حاکم و جیره‌خواران و ایادی آنان. اسلام اموی با ترویج جهل، خرافه، ریاکاری و تظاهر، اصل و هدف دین و دینداری را نابود می‌کند و آن را از درون تهی می‌سازد. در جامعه‌ای که اسلام اموی حاکم است، همه چیز رنگ ریا می‌گیرد و به جای خدا، طبقه حاکم پرستیده می‌شوند.
آیا شیعه با علوی یکی است و بین آنها تفاوتی وجود ندارد؟
اینها دو مقوله جدا از هم هستند. علوی در واقع به اولاد و احفاد امام علی(ع) اطلاق می‌شود، یعنی همه آنانکه به لحاظ نَسَبی به آن حضرت می‌رسند و امام علی جدّ مشترک آنان است، اما شیعه به همه پیروان مکتب آن حضرت گفته می‌شود. در حقیقت لزومی ندارد که همه علویان، شیعه مذهب هم باشند.
چه بسا در تاریخ، علویانی داشته‌ایم که شیعه نبوده‌اند و هم اکنون نیز علویانی هستند که مذهب اهل سنت دارند. علویان در واقع همان سادات هستند که عمدتاً شیعه مذهبند، اما به هر حال ملازمه‌ای بین این دو مقوله وجود ندارد. اکنون در برخی از کشورهای عربی، ساداتی هستند که شرفا خوانده می‌شوند و اهل سنت هستند و چه بسا در کشور خودمان هم در مناطق سنی‌نشین سادات یا همان علویانی باشند که سنی مذهبند.
چرا پس از وفات رسول اکرم(ص) روایت و برداشت مسلمانان از اسلام متفاوت شد؟
این تفاوت در برداشت از متون دینی، مخصوص اسلام نیست و در همه ادیان دیده می‌شود، یعنی پس از رحلت هر پیامبری، می‌بینیم که بین پیروان وی اختلاف ایجاد شده و گاه به نزاع‌های خونین در طول تاریخ منجر شده است. نزاع‌های دینی بین مسیحیان و فرقه‌های مختلف آنان بویژه کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها نمونه آن است. این امری طبیعی است که پس از فقدان یک پیامبر که مرجع آن دین بوده است، پیروانش در برداشت از متون و مواریث او اختلاف کنند و ربطی به عملکرد پیامبر اسلام(ص) ندارد.
حکومت امام علی(ع) چه دستاوردهایی داشت؟
اگر به لحاظ کشورگشایی و ادامه فتوح و بسط جغرافیایی جهان اسلام در نظر بگیریم، هیچ دستاوردی ندارد. امام علی(ع) با مشاهده دوری امت اسلامی از مبانی اصلی دین و آموزه‌های اخلاقی آن، سعی در اصلاح جامعه و برگشت به سنت و سیره پیامبر(ص) داشت که رفته رفته در حال فراموشی بود. بزرگترین دستاورد حکومت ایشان، یادآوری و احیاء سنت پیامبر(ص) و حقایق دین بود.
امام علی(ع) در همان دوران حکومت کوتاه خویش، نمونه اعلایی از یک حکومت اخلاقی و مبتنی بر عدالت و آزادی بر جای گذاشت و الگویی شد برای همه آنانکه دل در گرو این مکارم اخلاقی دارند و معیاری شد برای سنجش حاکمان مدعی دین. این مهمترین دستاورد حکومت امام بود. اگر تنها نامه ۵۳ نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر را در این باب در نظر بگیریم، در اثبات این مدعا کافی است.
در دوران خلافت معاویه چه اتفاقاتی برای جامعه مسلمانان و اوضاع اخلاقی و فرهنگی آنها روی داد؟
معاویه با توجه به سوابق تیره خود و خاندانش در مقابله با اسلام و پیامبر(ص) و کینه‌ای که از سالیان دور از اسلام و مسلمانی داشت و با هدف زنده کردن سلطه و اشرافیت قدیمی خاندانش بر جزیرة‌العرب، سعی کرد اسلام را از درون تهی کند. او که اینک با حیله‌گری و به نام اسلام به حکومت رسیده بود، اسلام را دستمایه تسلط خود و خاندانش بر مسلمانان کرد و با تکیه بر زیرکی خود و مشاورانش و نیز جهل مردم، پایه‌های حکومت خود را مستحکم کرد.
وی بنیادهای اخلاقی اسلام را به تدریج در میان مردم تضعیف کرد و با ترویج یک اسلام ظاهری و به کارگیری زر و زور و تزویر، سنت و سیره حقیقی پیامبر(ص) را به فراموشی برد و موجب احیاء سنت‌های غلط جاهلی و قبیله‌ای در میان آنان شد. معاویه حکومت و خلافت را مقدس کرد و باب انتقاد به حاکمان را بست و روحیه ظلم‌ستیزی و حقگویی را از مردم ستاند.
درباره عقلانیت و محاسبات سیاسی نهضت عاشورا توضیح دهید و اینکه نهضت امام حسین(ع) چه درسی برای شیعیان داشت؟
در یک بررسی تاریخی و با در نظر گرفتن اوضاع و شرایط حاکم در زمان امام حسین(ع)، می‌بینیم که نهضت ایشان کاملاً بر مبنای تعقل و حسابگری انجام شده و یک حرکت هیجانی و انقلابی محض نیست. آن حضرت بنا بر وظیفه دینی و اخلاقی خود نسبت به جامعه و اصول دین، بپا خاست و زیر بار بیعت با یزید نرفت، اما این کار بزرگ را چنان که گفتیم با محاسبات عقلانی و سیاسی انجام داد و از ابتدا هدف خود را روشن کرد و برای رسیدن به آن هدف که سقوط دولت اموی یا حداقل رسوایی آنان بود، عاقلانه و شجاعانه گام برداشت.
درس عاشورا برای شیعیان این است که هیچگاه تسلیم زور و حکومت‌های ستمگر نشوند و مرگ با سعادت را بر زندگی با خفت ترجیح دهند و برای بیداری جامعه از خواب غفلت، اگر نیاز شد حتی جان خود را نثار کنند.
زندگی ارزشمند از نظر یک مصلح چه شرایطی دارد؟
زندگی ارزشمند از دید یک مصلح، زندگی با شرافت است. زندگی در جامعه‌ای که در آن کرامت و حقوق انسانی افراد رعایت شود و گوهرهایی همچون عدالت و آزادی به کالایی کمیاب و نایاب تبدیل نشوند. زندگی که انسان بتواند در آن، قدرت انتخاب داشته باشد و استعدادهای افراد شکوفا شوند و همگان به طور مساوی از مواهب زندگی برخوردار باشند.
شیعیان علوی که عمدتاً در سوریه و شمال غرب ایران وجود دارند، چه عقایدی دارند؟
علویانی که در سوریه و دیگر مناطق زندگی می‌کنند، عمدتاً همان فرقه نُصَیریه هستند که عقاید غلوآمیزی نسبت به امام علی(ع) و اهل بیت(ع) دارند. قائل به حلول و تناسخ بوده و گاه نسبت الوهیت و امثال آن به امام علی(ع) می‌دهند. در هر حال این گروه ربطی به شیعیان واقعی ندارند و از نظر شیعه و سنی مطرودند. جزئیات عقاید و آرای آنان را باید در کتب ملل و نحل جستجو کرد.
کتاب «اسلام علوی، اسلام اموی»(پژوهشی در باب علل و انگیزه‌های نهضت عاشورا)، تألیف صابر اداک، با شمارگان 1000 نسخه، در 243 صفحه با قیمت 35 هزار تومان از سوی انتشارات کویر منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
نظر شما