به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دانشنامه «ایرانیکا» دارای چند ویژگی منحصربه‌فرد است و به همین دلیل ترجمه آن به زبان فارسی برای مخاطبان ایرانی ضروری است. این دانشنامه به زبان انگلیسی تدوین شده که همین امر آن را در میان سایر دانشنامه‌های مشابه، کاملا متمایز کرده است. این ویژگی هرچند ابعاد بین‌المللی و عالمگیر چشمگیری به آن بخشیده است، اما با این وجود آن را برای خوانندگان داخلی تا حدودی ناآشنا و ناکارآمد کرده است.

دیگر ویژگی ممتاز این دانشنامه، ساختار جامع و سیال مقالات است. منظور از جامع برخلاف سایر دانشنامه‌های مشابه، اطناب کلام و درازه‌گویی در مقالات نیست، بلکه بیان جوهر و لب مطلب در چارچوبی علمی و کاربردی است؛ تا حدی که امکان و ظرفیت ارجاع‌دهی علمی به مقاله‌های این دانشنامه کاملا میسر است. اساسا دست اول و ارجینال‌بودن منابع و مآخذ در این دانشنامه از ویژگی‌های بارز آن است که خود یکی از عوامل سندیت و قابلیت ارجاع‌دهی مقالات این دانشنامه شده است.

از دیگر ویژگی‌های قابل توجه این دانشنامه، آن است که مخاطب خود را به‌خوبی تعریف و تبیین کرده است. به زبانی ساده‌تر آنکه تکلیف خودش را با اهداف و نیاتش مشخص کرده و در این مسیر بر خلاف دانشنامه‌های مشابهش، سرگردان و سردرگم نیست.

این کتاب دربرگیرنده هشت نوشتار درباره آیین باستانی نوروز است که از دانشنامه ایرانیکا ترجمه شده است. نوروز در دوران ماقبل اسلام نوشته مری بویس، نوروز در دوره اسلامی نوشته علیرضا شاپور شهبازی، نوروز در گاه‌شمار ایرانیان نوشته سیمونه کریستوفرتی، چهارشنبه‌سوری نوشته منوچهر کاشف و علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، هفت‌سین نوشته علیرضا شاپور شهبازی، حاجی فیروز نوشته محمود امیدسالار، میر نوروزی نوشته میشل اپینت و کوسه نوشته آنا کراسنوولسکا هشت فصل کتاب را دربرمی‌گیرد.

نوروز «روز نو»، مقدس‌ترین و شادترین جشن در سال زرتشتی است. نوروز نقطه کانونی سال زرتشتی است که تمامی روزهای مقدس و رفیع با آن پیوند دارند. بزرگداشت آن دو جنبه دارد؛ یکی دینی و دیگری غیردینی که هر دو آنها طی سده‌های متمادی، یکی با گسترش مراسم و دیگری با انباشت سنت‌های مسحورکننده و شاعرانه که بیشترشان ویژه این روز هستند، آشکارا دچار تحول زیادی شده‌اند. در اولین نوشتار این کتاب که در واقع طولانی‌ترین آن است، مری بویس به بررسی نوروز در قبل از اسلام پرداخته است.

فتوحات اسلام بسیاری از سنت‌های ایران به‌ویژه آن‌هایی را که با ایدئولوژی‌ ملی، نهادهای شاهنشاهی و آیین‌های زرتشتی مرتبط بودند، تغییر داد. نوروز که نماد ثابت این سه دیدگاه است، باقی ماند، اما جشنواره‌های کم‌اهمیت‌تر تحت شعاع رقبای اسلامی خود قرار گرفته و به‌تدریج توسط حاکمان بی‌تفاوت مغول و ترک یا مراجع روحانی مخالف در دوره‌های قاجار و صفویه کنار گذاشته شدند. نوشتار دوم این کتاب به بررسی نوروز در دوره بعد از اسلام پرداخته است.



روز هرمزد (روز نخست هر ماه پارسی) از ماه فروردین در گاه‌شمار پارسی، روز سال نوست؛ در حال حاضر این روز با روز اعتدال بهاری (روزی که خورشید وارد درجه نخست برج حمل می‌شود) هم‌زمان است. این ورود به برج حمل نه با موقعیت نوروز در گاه‌شمارهای دیگر ارتباط دارد و نه به نام نوروز در آنها که از نام پارسی نوروز ریشه گرفته‌اند؛ مانند نیریز در مصر یا نیروز در آندولس، به این سبب که اغلب آنها با ریشه‌ها و مترادف‌های پارسی‌شان متفاوت‌اند. در فصل سوم کتاب دربارۀ نوروز در گاه‌شمار ایرانیان مطالبی بیان شده است.

چهارشنبه‌سوری آخرین چهارشنبه سال خورشیدی ایرانی است. شامگاهی که با آداب و رسوم و آیین‌های خاص، مخصوصاً رسم پریدن از روی آتش شناخته شده است. درباره این آیین در فصل چهارم بحث و بررسی صورت گرفته است. هفت سین که به هفت قلم اشاره دارد که با حرف سین آغاز می‌شود، یکی از مؤلفه‌های مناسک جشن روز سال نو است که بیشتر ایرانیان آن را به جا می‌آورند و این اقلام بنا به سنت بر روی سفره «هفت سین» چیده می‌شود. نوشتار پنجم کتاب به بررسی این سنت پرداخته است.
 
حاجی فیروز معروف‌ترین شخصیت بین دلقک‌های سنتی مردم است که در روزهای نزدیک نوروز در خیابان‌های ایران سروکله‌اش پیدا می‌شود. او با خواندن ترانه‌های سنتی و رقص و نواختن دایره زنگی‌اش بابت کمی پول، رهگذران را سرگرم می‌کند. او به‌ندرت در خانه‌ها را می‌زند، اما به محض آنکه دری گشوده شود، کار خود را شروع می‌کند. محمود امیدسالار در نوشتار ششم این کتاب به بررسی زوایای مختلف حاجی فیروز پرداخته است.

میر نوروزی (به معنای شاهزاده جشن‌های سال نو) یا پادشاه نوروز (شاه جشن‌های سال نو) مناسک کاناوالی انتخاب یک نماینده برای حکم‌رانی به مدت یک تا پنج روز بر کشور است؛ این رسم جزء جشن سنتی نوروز است. این سنت «امیر» یا «حاکم نوروز» که گروهی را در دل شهر هدایت می‌کند، در سنت‌های نوروزی پیش از اسلام دیده شده است. در غرب ایران و کردستان و نیز در سایر نواحی که در برخی دوره‌ها تحت تأثیر فرهنگ پارس‌ها بوده است، این سنت تا قرن بیستم میلادی پابرجا بود. درباره این سنت در فصل هفتم کتاب مطالبی بیان شده است.

در نوشتار و فصل پایانی کتاب به بررسی «کوسه» پرداخته شده است. کوسه (به معنای مردی با ریش تنک یا بی‌ریش) شخصیتی است کارناوالی که در فولکلور ادوار میانه و نوین نواحی مرکزی و غربی ایران به‌خوبی شناخته‌شده است. به برگزاری مراسم جشن کوسه (رکوب الکوسج، برنشستن کوسه) از سوی نویسندگان متقدم اسلامی و نیز در متون دست‌دوم متأخر اشاره شده است.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «اطلاح گاه شمار هخامنشی که با هدفی عمل‌گرایانه آغاز شد، از طریق تکرارهای پیچیده ایام مقدس باعث آسیب دیدن سال دینی زرتشتی شده است، اما این تکرارها از همه مهم‌تر برگزاری مراسم 18 روزه‌ای که در نوروز بزرگ‌تر به اوج خود می‌رسید در آن موقع برای متدینان اوقاتی بود سرخوشانه و طولانی سرشار از عبادت و برای دیگران وجود تعطیلات بیشتر برای استقبال از سال نو اهمیت داشت. آسیب واقعی و پایدار از جایگزینی سال 360 روزه قدیمی که با کبیسه‌گذاری در مورد فصول پایدار می‌شد، با یک سال 365 روزه بدون کبیسه‌گذاری آن طور که تاکنون برجا مانده ناشی شده است.»

کتاب «نوروز از دانشنامه ایرانیکا» در 181 صفحه به قیمت 45 هزار تومان از سوی نشر فرهامه منتشر شده است.