به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «سایه‌نویسی و اخلاق اصالت» نوشته جان سی .نپ و آزالیا ام هولبرت با ترجمه احسان شاه‌قاسمی سه‌شنبه یکم بهمن‌ماه در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی نقد و بررسی شد. در این نشست محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علیرضا دهقان، استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران و احسان شاه‌قاسمی، مترجم کتاب و استاد دانشگاه تهران حضور داشتند و درباره این کتاب سخن گفتند.

جوادی با اشاره به این‌که کتاب روان به نظر می‌آید و در انتقال مطالب به فارسی بی‌اشکال است گفت: در مقدمه مترجم از سرقت ادبی شروع می‌کند در حالی که در پیش گفتار کتاب گفته می‌شود این غیر از سایه‌نویسی است. به دلیل این‌که سایه‌نویسی واژه‌ای است که برای مخاطب ملموس نیست بنایراین این واژه اطلاعات کتاب را در سایه قرار داده است.

وی افزود: فصل نخست کتاب به فرهنگ اصالت که تیلور می‌گوید ما در آن زندگی می‌کنیم، می‌پردازد. هرکس می‌کوشد نشان دهد راهی برای انسان بودن وجود دارد که خاص خود من است. نزدیکی این مفهوم با خودشیفتگی مهم است. درک آدمی از خود تا حدی در جامعه شکل می‌گیرد و تایید و انکارهای دیگران در فهم  از خود موثر است.

این محقق فلسفه اخلاق ادامه داد: برداشت‌های افراطی از توان خود معمولا با تایید دیگران اعتبار بخشیده می‌شود. سایه‌نویس با فراهم کردن زمینه چنین فرایندی، به تقویت اعتباربخشی به برداشت‌های شخص از خود می‌انجامد. 

مثلا فهم من از افلاطون با دانستن اینکه جمهوری را او ننوشته است عوض می‌شود. سایه‌نویس در حقیقت در شکل‌گیری فهم ما از فرد و حتی گاهی فهم خود او از خودش، ایفای نقش می‌کند و مرزهای اصالت را جابه‌جا می‌کند. این ظرفیت خلق خودفریبی و بی‌اصالتی، موضوع این پرسش اخلاقی است که آیا این کار اخلاقی است؟ 

وی افزود: سایه‌نویسی دارای دو مشکل اخلاقی است. نخست این‌که فرد درباره خودش تصور نادرستی پیدا می‌کند و مشکل دیگری که به وجود می‌آید، دیگرفریبی است. این که کتابی که متعلق به ما نیست به نام خودمان بزنیم فرق می‌کند تا این‌که اتومبیل فرد دیگری را به نام خودمان معرفی کنیم. برخی بر این باورند که سایه‌نویسی مشکلی ندارد و همه می‌دانند که برای مثال وقتی وزیر سخنرانی می‌کند این سخنرانی برای او نیست. اما شاید این مساله در تمام عرصه‌ها صحت نداشته باشد. 

معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در دفاع از اخلاقی بودن سایه‌نویسی کسانی می‌گویند که با توجه به وضع دنیای جدید که بیش از شخص‌ها، نقش‌ها دیده می‌شوند و چنین خلق خود فریبی و بی‌اصالتی، در این دوره نیست پس اخلاقی است. سیاستگذاری که در جاهای مختلف باید سخنرانی کند، گاهی مجبور است از سایه‌نویسان بهره ببرد و جایگزینی برای آن نیست. باید به این نکته نیز اشاره کنم که سایه‌نویسی منافع چه کسانی را به خطر می‌اندازد؟ همچنین در فرآیند سایه‌نویسی چقدر اخلاق را زیر پا می‌گذاریم. همچنین آیا سایه‌نویسی انسان را دچار خودفریبی می‌کند یا خیر.



وی در ادامه به مدل شش بخشی در این کتاب اشاره کرد و گفت: برای حل این مساله که سایه‌نویس دیده نمی‌شود و سایه‌نویسی حکم سرقت دارد مدلی شش بخشی ارایه شده است تا ابعاد اخلاق آن بررسی شود. مساله اول اینکه آیا این اثر مورد نظر، سایه‌نویسی است؟ آیا جایگزینی برای سایه‌نویسی در موردنظر وجود دارد؟ منافع چه کسانی با روشن‌شدن سایه‌نویس در خطر است؟ پیامدهای سایه‌نویسی مانند اعتبار شرکت و موفقیت ارتباطات... چیست؟ اصول اخلاقی سایه‌نویسی مانند صداقت یا برخلاف عقیده‌بودن و تاثیر اثر سایه‌نویسی بر اصالت فرد چگونه است؟

جوادی گفت: چالش اخلاقی دیگر، حق تالیف است که ظاهرا براساس عرف نشر به کارفرما مربوط است مگر آنکه در قرارداد خلاف آن آمده باشد. قانونگذاری توسط یک شورا و بیان آن در مجلس از سوی نمایندگان خاص هم‌مصداقی از سایه‌نویسی است و دامنه سایه‌نویسی بیشتر از صرف سخنرانی است.

معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: نویسنده در این کتاب به دامنه سایه‌نویسی در حوزه‌های مختلف در فصول مختلف می‌پردازد. ارتباطات سیاسی ـ شرکتی و نهادی ـ آرای قضائی و وکالت ـ کارهای دانشگاهی ـ مجلات علمی و نشر کتاب و بالاخره در حوزه روابط شخصی به طرح وجوه تاثیرگذار اخلاقی می‌پردازد.

وی افزود: نظریه‌ای که در بنیاد تعیین ارزش اخلاقی سایه‌نویسی در هر مورد است ممکن است از حکم آن در موارد دیگر متفاوت است. وجوه شش‌گانه‌ای که نویسنده طرح کرده است مبنای تصمیم‌گیری اخلاقی در‌باره سایه‌نویسی است.

جوادی در یک نتیجه‌گیری کلی با اشاره به این‌که در کتاب برخی اغلاط تایپی هم وجود دارد، گفت: در کل این کتاب بسیار خواندنی است و به نظرم باید معرفی شود تا دانشجویان و هر کسی که با خطابه و نوشتن و حتی دانش‌آموزی و دانشجویی سروکار دارد از آن استفاده کنند. به نظرم عنوان کتاب در فارسی خیلی جذاب نیست تا خواننده را به سمت آن بکشاند. همچنین نکات خوبی در لابه‌لای کتاب وجود دارد. مثلا این که گاهی همان نظام دانشگاهی که در آیین‌نامه و توصیه‌ها برخلاف تقلب و ریاکاری دانشگاهی تاکید دارد در عمل زمینه‌های آن را با تاکید بر تعداد مقالات و... فراهم می‌کند. نهادها یک مسیر موفقیت را مطرح می‌کنند که اخلاق چندان با آن همسو نیست و این مشکل بزرگی است. همچنین مسابقه منزلت اجتماعی ـ ثروت و... از عناصر اصلی روی‌آوری به سایه‌نویسی است.



دهقان نیز در ادامه این نشست گفت: این کتاب توجه ما را به مسأله مهمی می‌کشاند که فراتر و ناشناخته‌تر از چیزی است که جلوی دانشگاه می‌بینیم. فضاحت در این مساله به جایی رسیده که فردی را می‌بینیم نوشته‌ای را بر گردن خود آویزان کرده و تبلیغات متحرکی را نشان می‌دهد که مقاله می‌نویسیم! در کجای دنیا چنین مسأله‌ای را می‌بینیم. کتاب ما را به این موضوع می‌رساند که در جامعه امروز ما بسیار گسترش پیدا کرده است. این مسأله غیر از دانشگاه در دیگر فضاهای اجتماعی نیز دیده می‌شود.

وی افزود: برخی از نماینده‌های مجلس و وزرا در سخنرانی‌ها کلمات را درست ادا نمی‌کنند و حتی از روی نوشته، قرائت درستی از واژه ارایه نمی‌دهند و گاف‌هایی می‌دهند که بسیار وحشتناک است. حتی مجریان تلویزیون از تلفظ درست یک واژه ناتوانند و این واقعا ناراحت کننده است. حتی اگر چند نفر سایه‌نویس هم داشته باشند باید یک بار از روی آن متن بخوانند و با واژه‌ها آشنایی داشته باشند تا چنین اتفاق ناخوشایندی پیش نیاید. ما در زمانه خودمان بسیار از این مسائل می‌بینیم و خوب است که این کتاب توجه ما را به این مساله بیشتر کرده است.

این استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران ادامه داد: سایه نویسی موضوع بسیار مهمی است. ذهن من از سایه‌نویسی بیشتر معطوف به کارهای آکادمیک است اما حُسن این کتاب این است که ما را به سرزمینی بسیار فراتر و گسترده‌تر می‌برد که به ما پیشنهاد نگارش مقاله و کتاب می‌کنند. این کتاب به ما می‌گوید که این مساله بسیار گسترده‌تر از این چیزهاست و به تقلب، جعل، مقاله‌بازی و کتاب‌بازی در دانشگاه ختم نمی‌شود. این موارد را در سیاست و فرهنگ کشور خودمان به خوبی می‌بینیم.

دهقان افزود: کتاب در زمان بسیار مناسبی منتشر شده است که ما در وضعیت بسیار بدی از حفظ اخلاق آکادمیک و فراتر از آن هستیم. گسترش این پدیده در جامعه معاصر می‌تواند پدیده‌ای زیان‌بارتر شود. افراد ضعیف با کمک سایه‌نویسی اعتبار پیدا می‌کنند و در دستگاه‌های اجرایی نفوذ می‌کنند و ناتوانی آن‌ها که منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست می‌شود به کشور آسیب می‌رساند. نتیجه دوم این است که از بی‌اخلاقی قبح‌زدایی می‌کند و کم‌کم در دانشگاه‌ها افراد ضعیف نفوذ می‌کنند و آدم‌های قوی را بیرون می‌کنند و نتیجه آن هم متاسفانه زوال عمومی عقل همگانی خواهد بود.

وی در ادامه گفت: سایه‌نویسی البته می‌تواند یک شغل لازم و سازمان یافته و حتی مشروع باشد. اما از آن سو، سایه‌نویسی یک عمل غیراخلاقی و غیرقانونی است. سایه‌نویسی در دو سر این پیوستار حرکت می‌کند که معمولا در سویه غیراخلاقی عمل می‌کند اما ادعا می‌کند در سوی اخلاقی پیوستار عمل می‌کند. یکی از محاسن این کتاب این است که معیارهایی را هم به ما عرضه کرده است. یکی از معیارهای خوب برای قضاوت، معیار جایگزین‌پذیری است. اگر کسی که برای او سایه‌نویسی کرده‌اند، خودش می‌تواند این متن را بنویسد؟ پاسخ بله یا نه به این پرسش می‌تواند بر قضاوت اخلاقی ما درباره سایه‌نویسی اثر بگذارد.

دهقان در پایان سخنانش پرسشی را برای معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح کرد و گفت: بحث نشر بسیار مهم است. آیا ناشران از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درجه‌بندی شده‌اند؟ آیا کسی که کتاب چاپ می‌کند آن را داوری کرده است یا صرفا چون کسی ناشر است حق دارد هر چه را که دوست دارد منتشر کند؟ وزارت ارشاد می‌تواند با طراحی یک برنامه، ناشران را از نظر اخلاقی و حرفه‌ای رده‌بندی کند که این مساله بسیار مهم است.



شاه‌قاسمی نیز در سخنانی گفت: سال 2015 اولین بار درباره سایه‌نویسی کار کردم و کم‌کم این کار را تکمیل کردم. من به عنوان پژوهشگری که کل وقت و انرژی‌ام را روی ترجمه منابع رشته‌ام گذاشته‌ام پرسش‌هایی داشته‌ام. اخیرا پژوهش‌های مهمی روی اخلاق علم و تقلب در ایران انجام شده و ترجمه این کتاب گامی مهم برای فراهم آوردن مبانی نظری اخلاق پژوهش در علم است. اگر محیط علمی ما اخلاقی‌تر شود، بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد زیرا بسیاری از مشکلات کشور از دانشگاه آغاز می‌شود.

وی افزود: عجیب است که استادی بتواند هر یک و نیم روز یک مقاله ISA بنویسد. حتی سالی 50 مقاله هم امکان‌پذیر نیست. چطور می‌شود که در یکسال بتوان 5 کتاب تألیف کرد؟ به همین دلیل کسانی در این زمینه رشد می‌کنند که بسیار ضعیف هستند و بحث تقلب در کشور ما تبدیل به دردسر بین‌المللی می‌شود. داده‌سازی نیز بسیار خطرناک است و باید این مسأله را جدی بگیریم. وقتی می‌گوییم سایه‌نویسی اولین چیزی که به ذهن‌مان می‌رسد نگارش مقاله‌های دانشگاهی است.

شاه‌قاسمی گفت: ما همیشه نامی از فیلمنامه‌نویسان را در فیلم‌ها نمی‌بینیم. فیلمنامه نیز از کتاب‌هایی استخراج شده که هیچگاه نامی از نویسنده و کتاب در فیلم نمی‌آید و در کشور ما این مسأله بسیار بیشتر خودش را نشان می‌دهد. یکی از صنعت‌های سخنرانی در کل جهان این است که دو نفر حاشیه‌نویس وجود دارد که وقتی 4 سال بعد سخنران به آن منطقه می‌رود به نکته‌هایی اشاره می‌کند که همان حاشیه‌نویس‌ها به او داده‌اند و همه مردم از این هوش سخنران شگفت‌زده می‌شوند.

وی در پایان سخنانش گفت: جان سی. نپ، به عنوان کسی که بیش از یک دهه مدیریت یک شرکت ارتباطات در آتلانتا را بر عهده داشته و به شرکت‌های بزرگ، سازمان‌های حرفه‌ای، اتحادیه‌های کارگری، شرکت‌های پزشکی، و نهادهای آموزشی خدمات ارائه داده است، موضوع این کتاب را از دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌کند. نپ، در عین رهبری تیمی حرفه‌ای از مشاوران و نویسندگان، شخصاً با تعداد زیادی از مدیران اجرایی و مسئولان دولتی برای سایه‌نویسی سخنرانی‌ها، بیانیه‌های مطبوعاتی، نامه‌نگاری به سهامداران، سرمقالات مطبوعاتی و دیگر اشکال ارتباطی همکاری داشته است.