مجید تفرشی، تاریخ‌پژوه و دبیر چهارمین همایش مطالعات قاجار، در پایان این همایش درباره فرایند برگزاری این همایش و مشکلات پیش رو به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: هر ساله این همایش را در ایران برگزار می‌کنیم و انجمن مستقلی با نام انجمن مطالعات قاجار داریم که کارش بررسی مسائل مختلف مربوط به ایران دوره قاجار است. سال نخست مروری بر مطالعات قاجار داشتیم، سپس در سال دوم جنگ جهانی اول را بررسی کردیم، سال سوم نیز به روابط ایران و روسیه و شوروی پرداختیم و امسال نیز به دلیل یکصدمین سالگرد قرارداد 1919 بین ایران و بریتانیا «ایران و استعمار بریتانیا در دوره قاجار» را بررسی کرده‌ایم.

وی افزود: در چهارمین همایش مطالعات قاجار 16 سخنرانی در چهار پنل داریم که سخنرانی‌های مختلف از ادوار تاریخ دوره قاجار است و پژوهشگران از توالی زمانی شروع می‌کنند و تا پایان انقراض قاجاریه موضوعات مختلف را بررسی می‌کنند. سعی ما این است که موضوعات بعدی همایش با پژوهش‌های جدیدتر همراه باشد.

تفرشی به نکته دیگری نیز اشاره کرد و گفت: همچنین در این همایش از سخنران‌ها و پژوهشگرهای جوان استفاده کرده‌ایم. نه این‌که محققان مسن و باتجربه نخواسته‌ایم باشند ولی در شرایط برابر ترجیح ما این است کسانی در این همایش حضور داشته باشند که کمتر امکان ابراز مطالب خود را دارند. از همان ادواری که این همایش را برگزار کرده‌ایم این مساله را رعایت کرده‌ایم و این همایش فضای خوبی است که محققان درباره سال‌های قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم پژوهش ‌کنند و بتوانند مسائل خود را ارائه دهند. امیدوارم که این مقالات الگو و نمونه‌ای برای پژوهش متفاوت، کاربردی و مفید برای مسائل امروز و آینده ایران باشد.

دبیر چهارمین همایش مطالعات قاجار به محورهای همایش نیز پرداخت و بیان کرد: مروری بر مجموعه اسناد آرشیو ملی ایران، مربوط به روابط ایران و بریتانیا در دوره قاجار: ۱۸۰۰ تا ۱۹۲۵)، نگاهی به هدایای دیپلماتیک ایران و بریتانیا، از چشم انداز تاریخ هنر: از دوره فتحعلی‌شاه تا پایان عصر ناصری، فعالیت‌های تبلیغی مسیحی بریتانیایی در عصر قاجار: مطالعه موردی انجمن تبلیغی کلیسا(CMS)  رویکرد دوگانه سیاست بریتانیا در دوره دوم جنگ‌های ایران و روس، اعزام نخستین کاروان معرفت ایران به بریتانیا در اوان عصر قاجار، بازخوانی عهدنامه ۱۸۵۷ و تعهدات بریتانیا به ایران، ورود و حضور بریتانیا در سیستان: ۱۸۹۹-۱۹۲۵، بریتانیا و راه آهن ایران، از اواخر سلطنت ناصرالدین شاه تا انقراض قاجاریه، گاهشمار روابط شرکت نفت انگلیس و ایران با بختیاری‌ها: ۱۹۰۳-۱۹۲۵، سربازان هندی محافظ شرکت نفت انگلیس و ایران: ۱۹۰۳-۱۹۲۵، شورش سیستان علیه پزشکان بریتانیایی در آغاز انقلاب مشروطیت، برخورد دوگانه بریتانیا با مشروطیت بوشهر و تهران: ۱۹۰۵-۱۹۱۰، تحولات سیاست بریتانیا، در میانه طغیان نایبیان: ۱۹۰۷-۱۹۱۹، جایگاه ایران در نظریه مکیندر و تاثیر آن بر سیاست خارجی بریتانیا: ۱۹۱۴-۱۹۲۵ و نگاهی روابط بریتانیا و خانواده فرمانفرما، مطالعه موردی فیروز میرزا نصرت الدوله: ۱۹۱۸-۱۹۲۵ از جمله محورهایی است که در همایش چهارم ارائه شده است.

تفرشی در پاسخ به این پرسش که این همایش چقدر بازتاب جهانی داشته است، گفت: کار من وجه علمی و محتوایی دارد. این‌که این همایش در داخل و خارج ایران بازتاب داشته باشد تا حدی من با ارتباطات شخصی و دوستانه انجام داده‌ام اما باقی کار به عهده سازمان اسناد و کتابخانه ملی بوده که به نظر من آن اندازه که لازم و کافی بوده به وظیفه خود عمل نکرده است و باید بیشتر از این به این مساله بپردازد.

وی در ادامه سخنانش پیشنهادی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی داد ارائه داد و افزود: سازمان اسناد می‌توانست مقالات را ترجمه کند و یا این که همایش را آنلاین پخش کند و یا بیشتر برگزاری این همایش را رسانه‌ای و آگاهی‌رسانی کند که هیچ کدام را انجام نداد. من رسانه‌ای کردن همایش چهارم را از سوی یکی از دوستانم انجام دادم و وی را موظف کردم که به خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها اطلاع بدهد.

تفرشی گفت: اطلاع‌رسانی و گسترش خبری به عهده من نبوده است زیرا این یک کار تخصصی است که از عهده من خارج بوده است. برگزاری صفر تا صد علمی و محتوایی این همایش را خودم به عهده گرفته‌ام. در سال‌های گذشته از نظر مالی نیز برای این همایش هزینه کرده و اسپانسر برای همایش پیدا کرده‌ام اما متاسفانه روز به روز انگیزه و علاقه به این همایش کم‌تر شده می‌شود. برای اینکه هیجانات روز، مشکلات اقتصادی و بی‌انگیزی در نسل جدید بسیار شده و دیگر به پژوهش و تحقیق روی نمی‌آورند. موسسه‌های دولتی زمانی مشوق این همایش بودند و کمک می‌کردند اما اکنون نه انگیزه‌ای دارند و نه مشوق.

وی در پاسخ به این پرسش که نتیجه‌گیری و دستاورد این همایش چه خواهد بود، گفت: در بررسی تاریخ معاصر ایران به ویژه دوره قاجار یکی از معضلات و چالش‌های ما سیاست‌های بریتانیا در ایران و برنامه‌ریزی بریتانیا برای ایران است. چه ما موید این سیاست باشیم که نیستیم و چه منتقد و مخالف این مساله باشیم برای انتقاد و مخالفت هم نیاز داریم بریتانیا را بشناسیم زیرا بدون شناخت رقبا، دشمنان و طرف مقابل نمی‌توانیم با آن‌ها آشنا شویم و بیشتر آن‌ها را بشناسیم.

دبیر چهارمین همایش مطالعات قاجار ادامه داد: در زمینه تاریخ سیاسی و حضور و نفوذ بریتانیا در ایران اطلاعات ما کافی نیست و فقط جنبه شعاری آن وجود دارد. برای مواجه با جنبه‌های مختلف سیاه و سفید و منفی و مثبت درباره قدرت‌های بزرگ ما نیازمند به شناخت آن‌ها هستیم که در ایران این اتفاق بسیار کم می‌افتد.

تفرشی در پایان سخنانش گفت: 300 سال است که بریتانیا در ایران ظلم کرده، دخالت کرده، نفوذ کرده و آدم پرورش داده، دانشمند آورده، کتاب نوشته، رصد و تحقیق درباره ایران کرده برای این‌که ما را تضعیف، استثمار یا استعمار کند. همه این حرف‌ها درست است و هیچ خدشه‌ای برای آن نیست اما پرسش ما این است که چرا ما از این ابراز و روش‌ها برای شناخت و نفوذ در کشورهای دیگر استفاده نکرده‌ایم و فقط دوست داریم در نقش قربانی بازی کنیم.