به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، به مناسبت هفته کتاب و در برنامه‌ای با همکاری پردیس کتاب، کافه کتاب آفتاب، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد و جهاد دانشگاهی، شامگاه چهارشنبه 22 آبان، نشستی با عنوان «کتاب در عصر دیجیتال» در محل جهاد دانشگاهی مشهد و با حضور مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان رضوی و جمعی از کتابفروشان و علاقمندان حوزه کتاب برگزار شد.

محمود آموزگار عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و مترجم کتاب «گوگل و حقوق» در ابتدای نشست، گفت: بشر در طول تاریخ برای انتقال اندیشه ابزارهای مختلفی را در دوره‌های مختلف به کار گرفته است؛ در دهه‌های پایانیِ منتهی به عصر دیجیتال، تکثیر کتاب از طریق نسخه‌برداری برای این هدف انجام می‌شده است.

آموزگار ضمن غربی خواندن صنعت نشر و الزام استفاده از تجارب آن‌ها گفت: هنگامی که گوتنبرگ در آلمان ماشین چاپ را اختراع و این اختراع امکان تکثیر انبوه کتاب را فراهم می‌کند، تکثیر انبوه کتاب منابع مالی قابل توجهی را پدید می‌آورد و ما برای نخستین بار با حرفه‌ای به نام نشر مواجه می‌شویم.

مالکیت فکری، محصول عصر دیجیتال
عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران همچنین افزود: وقتی در اثر تولید انبوه کتاب بحث منافع مالی، تنظیم مناسبات بین پدیدآورندگان و ناشران و حقوق و تکالیف آنها مطرح می‌شود، اینجاست که حقوق مالکیت فکری به عنوان یکی از رشته‌های مطرح حقوق پا به عرصه وجود می‌گذارد.

وی در ادامه به بیان تغییرات ایجاد شده در حقوق مالکیت فکری پرداخت و گفت: در سال 1866 کنوانسیون برن تصویب می‌شود و به مرور کشورهای بیشتری به این کنوانسیون می‌پیوندند. اما دولت آمریکا که مخالف حقوق مولف بود، 133 سال بعد از تصویب کنوانسیون برن به آن پیوست؛ آن هم زمانی که احساس کرد سلطه و سیطره در این فضا را می‌تواند داشته باشد.

آموزگار همچنین افزود: در اواخر دهه 50 میلادی و اوایل دهه 60، وزارت دفاع آمریکا پروژه‌ای تحت عنوان جهانی کردن شبکه ارتباطات مطرح کرد که در کنار پیشرفت این پروژه و ابزارهایی که متناسب با آن ساخته می‌شد، کامپیوترها کم کم وارد زندگی مردم شدند. بعد از شکل‌گیری اینترنت و ارتباطات جهانی و توسعه دستگاه‌های کامپیوتری، فعالیتی آغاز می‌شود به نام استارت آپ یا نوآفرین که کسب و کارهای مبتنی بر اقتصاد دانش محور هستند.

وضعیت چاپ، توزیع و فروش کتاب در عصر دیجیتال
مترجم کتاب «گوگل و حقوق» ضمن معرفی استارت‌اپ‌هایی مانند گوگل، مایکروسافت و اپل که جهان را تسخیر کرده‌اند، در ارتباط با تاثیر اینترنت در صنعت چاپ گفت: حضور غول‌های اینترنتی طبیعتاً مجموعه این فعالیت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به عنوان مثال عصر دیجیتال در روند چاپ، توزیع و فروش کتاب چاپی تغیراتی را ایجاد می‌کند، دستگاه‌های جدید چاپ می‌آیند و چاپ دیجیتال رواج می‌یابد.

عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در ارتباط با نقش عصر دیجیتال بر توزیع کتاب گفت: علاوه بر اثرگذاری عصر دیجیتال در حوزه چاپ و ایجاد چاپ دیجیتال، توزیع کتاب نیز دستخوش تغییراتی شده است؛ به طوری که اکنون شاهد راه اندازی یک نوع امپراطوری برای آمازون هستیم که کتاب‌های چاپی و دیجیتال را در اسرع وقت به دست مخاطب می‌رساند.
 
آموزگار در ادامه افزود: عصر دیجیتال علاوه بر تغیراتی که در حوزه کتاب چاپی وارد کرده، نوع خواندن و نوشتن را هم دستخوش تغییر کرده است، کسی حوصله خواندن متن‌های بلند را ندارد و نویسنده‌ها با اقتضاء شرایط جدید دست به تولید اثر می‌زنند.

وی با بیان اینکه عصر دیجیتال مرزهای حقوق را هم جابه جا کرد، گفت: از طرفی حقوق هم دچار تغییر می‌شود، در فصل اول کتاب «گوگل و حقوق» به این می‌پردازد که حقوق در مقابل این غول اینترنتی عقب نشینی می‌کند.

ما برای کتاب دیجیتال هنوز قانون مشخصی نداریم
آموزگار در ارتباط با رویکرد غرب نسبت به عصر دیجیتال اضافه کرد: آمازون وقتی شروع به کار می‌کند، در فرانسه و آلمان قانونی علیه او تصویب می‌شود. در اروپا اکنون به‌شدت با سلطه غول‌های اینترنتی به جهت مهار اقدامات بی‌رویه مقابله می‌شود. دولت آمریکا در سال 1998 بعد از پیوستن به کنوانسیون برن، قانونی به نام کپی رایت هزاره دیجیتال تصویب کرد که به نوعی هموار کردن راه غول‌های اینترنتی و ایجاد حاشیه امن برای آن‌ها بود.

وی در ادامه به بیان رویکرد ایران در بحث مالکیت فکری در عصر دیجیتال گفت: در ایران نیز از سال 85 لایحه‌ای به نام مالکیت ادبی، هنری مطرح شده که هنوز در همان مفاد پیش نویس آن هستیم و ما عملاً همچنان قانون و حقوق مشخصی در این زمینه نداریم، به‌طوری که اکنون مشاهده می‌کنیم به علت نبود مقررات مشخص در صفحات مجازی، پی دی اف کتاب‌ها و کتب صوتی به صورت رایگان قرار می‌گیرد.

عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در پایان تاکید کرد: بحث تولید کتب صوتی و کتب دیجیتال، پیشرفت‌هایی داشته و باعث ایجاد رفاه برای ما شده است اما ما با یک بی در و پیکری روبه رو هستیم چون نه قوانینی متناسب با این شرایط وضع کردیم و نه حتی به آن اندیشیده‌ایم.

کتاب فیزیکی، شیء موزه‌ای برای نسل جدید
مرتضی کریمی‌نیا، قرآن پژوه و نویسنده کتاب «تحلیلی بر واژه‌ها و ترکیبات پرکاربرد قرآن کریم» هم در این نشست، گفت: ما دهه‌هاست که در دنیای جدیدی زندگی می‌کنیم با آداب، شئون و تحولات اجتماعی و حقوقی جدید که زندگی ما را در بر گرفته است و این سرعت تکنولوژی و اثرش بر زندگی ما کاملا قابل مشهود است.

وی در ارتباط با تاثیر عصر دیجیتال بر موسسات نشر گفت: حتی موسسات نشر که منابع با ارزش را با دقت و سرمایه گذاری فراوان منتشر می‌کردند با پیشرفت تکنولوژی دچار تغییراتی شدند، مثل دایره‌المعارف‌ها که در گذشته پس از سال‌ها زحمت و تلاش تهیه می‌شد اما اکنون به راحتی از دایره المعارف‌های آنلاین استفاده می‌شود و این باعث شده موسسات نشر کم تر هزینه کنند و مخاطبان راحت تر و با سرعت بیشتر از آن بهره می‌برند.

کریمی‌نیا نسل جدید را بیگانه با کتاب چاپی خواند و گفت: اما این اثرگذاری فضای دیجیتال بر همه شئونات زندگی از جمله کتاب باعث شده نسل جدید با کتاب فیزیکی بیگانه باشد و کتاب را شیء موزه ای می‌بیند.

لزوم توجه به معایب در کنار مزایای کتاب دیجیتال
وی ضمن تاکید بر لزوم استفاده از کتاب دیجیتال گفت: من مدیر کتابخانه‌ای هستم که نزدیک به 800 هزار منبع دیجیتال اروپایی در همه شاخه‌های علوم انسانی بارگذاری شده دارد و این اثباتی بر تاکید من بر استفاده از کتاب دیجیتال است؛ من طرفدار این هستم که کتاب مجازی به دست خواننده‌ای که نیاز دارد و امکانش برای او فراهم نیست، برسد اما در کنار این طرفداری از کتاب دیجیتال می‌خواهم از آفتی که این کتاب مجازی ما را دچار خود کرده و چیزهایی که ما با روی آوردن به کتاب دیجیتال از دست می‌دهیم سخن بگویم.
 
کریمی‌نیا همچنین به بیان مشکلات و آفاتی که کتاب دیجیتال ایجاد می‌کند، پرداخت و گفت: صنعت دیجیتال مهم ترین چیزی که به ما می‌دهد، سرعت دسترسی است و این سرعت و گستردگی و شمول چیزی است که گذشتگان ما نداشتند. اما باید به این نکته دقت داشت که کتاب دیجیتال در عرصه علم حس عمق و دقت را به ما نمی‌دهد و برای عرصه پژوهش‌های علمی ما یک آفت بزرگ به شمار می‌آیند چراکه بعضا شاهد وجود مغایرت‌هایی میان نسخه چاپی و دیجیتالی یک اثرهستیم.

این نویسنده و مترجم در حوزه قرآن پژوهی و حدیث پژوهی اضافه کرد: آن چیز دیگرب که کتاب دیجیتال به مانمی دهد، حس است. کتاب چاپی که به صورت فیزیکی در اختیار ما قرار می‌گیرد ویژگی‌هایی دارد که جزء ذاتیات آن است و این بدن مندی اوست که می‌تواند آن حس دوستی و آن رابطه را ایجاد کند.

نویسنده کتاب «ساخت‌های زبان فارسی و مسئله ترجمه قرآن»، تقلب و دستکاری نسخه اصلی را یکی از مشکلات رایج در عرصه فضای مجازی خواند و افزود: به دلیل اثرگذاری اینترنت در تمام شئونات زندگی ما اینترنت فعلی را سرشار از اطلاعات فیک و نادرست کرده اند که این باعث می‌شود اینترنت قابل اعتماد نباشد چنانکه در حال حاضر در حوزه کتاب شاهد هزاران مدل فایل پی دی اف از یک کتاب هستیم.