کتاب «با دیگری؛ پژوهشی در تفکر میان‌فرهنگی و آئین گفت‌وگو» نوشته علی‌اصغر مصلح که انتشارات علمی آن را در سال 1397 منتشر کرده است، یکی از آخرین دستاوردهای تلاش برای بسط اندیشه میان‌فرهنگی در ایران است. تلاشی که به گفته مصلح در سال‌های اخیر در حوزه‌های مختلف تداوم داشته است. ارائه دروسی با عنوان «فلسفه فرهنگ» و «فلسفه میان‌فرهنگی» در دانشگاه علامه‌طباطبایی، برگزاری همایشی با عنوان «فلسفه میان‌فرهنگی و عالم معاصر» در سال 1385 در همان دانشگاه و نیز تشکیل انجمنی با عنوان «انجمن فلسفه میان‌فرهنگی ایران» در سال 1393 از دیگر نمودهای این تلاش است.
علی‌اصغر مصلح که عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی است، از سال 1382 رشته مطالبی که در نهایت به تالیف کتاب «با دیگری» انجامیده را آغاز کرده است. مطالبی که همگی برای پاسخ به پرسش‌هایی درباره چیستی و چگونگی راه‌های زیستن با دیگران تدوین شده‌اند.
کسانی که تفکر و فلسفه «میان‌فرهنگی» را مطرح ساخته‌اند، مدعی‌اند که این جهت‌گیری، یکی از مهم‌ترین مسائل زمانه را مورد تفکر و بررسی قرار داده، اما مصلح می‌گوید در کتاب «با دیگری» پیش و بیش از فلسفه میان‌فرهنگی، بر بینش و تفکر میان‌فرهنگی تاکید داشته است.
به گفته مصلح، تعبیر «بینش» دلالت و ژرفایی بیش از فلسفه دارد. بینش، شناخت ژرف نافذ در وجود آدمی است که اندیشه و رفتار از آن برمی‌خیزد. فلسفه میان‌فرهنگی در بهترین حالت می‌تواند صورت مفهومی شده «بینش میان‌فرهنگی» باشد. از سوی دیگر از رهگذر بینش میان‌فرهنگی است که راه گفت‌وگو به مثابه یک آیین و مرام و روش زندگی گشوده می‌شود.
او همچنین معتقد است که برای نزدیک شدن به کانون «تفکر میان‌فرهنگی» شاید مهم‌ترین مفهومی که باید در کنار مفهوم دیگری به اندیشه درآید، انسان و انسانیت باشد. این موضوع از گذشته‌های دور، در هر فرهنگی به گونه‌ای به اندیشه در آمده است، اما امروز اندیشیدن به «انسانیت» آن‌گونه که از افقهای برخاسته از درون تک‌فرهنگ‌ها سراغ داریم، چاره کار نیست. همه فرهنگ‌ها باید فراروی از داشته‌های خود و ایستادن در میانه را تمرین کنند. تفکر میان‌فرهنگی درصدد مفهومی ساختن چنین افق‌هایی است.
آنچه در کتاب با دیگری گرد آمده، در وهله نخست به قصد آشنا ساختن خواننده با جهت‌گیری میان‌فرهنگی است. از این جهت، گزارش این دفتر نمودی از توان فلسفه معاصر برای مفهومی ساختن و عرضه طرحی برای قرار گرفتن در مسیر حل مسائل جهان معاصر است.
مصلح همچنین می‌گوید: «قصد دیگر نگارنده، پیوند دادن سنت فلسفی و به‌خصوص تفکر فلسفی ایران معاصر با مسائل انضمامی‌تر عالمی است که در آن زندگی می‌کنیم. در همین مسیر مقصود دیگری که در نظر بوده، رویارویی مستقیم با مسائل زمان معاصر و کوشش برای عرضه توان فرهنگ ایرانی در جهتی است که بدان فراخوانده شده‌ایم.»
به اعتقاد او، شایسته‌ترین مخاطبان این کتاب، کسانی هستند که از خودآگاهی نمی‌هراسند. پایه خودآگاهی توجه به دیگری است. خودآگاهی گاه با این احساس همراه است که بنیان‌ها کنار می‌روند و انسان در هویت و اصالت و داشته‌های خود تردید می‌کند. این تردید هراس‌آور است. اما به نظر می‌رسد که متفکر امروز، از آن گریزی ندارد. کسانی که از خودآگاهی فرهنگی می‌هراسند و از آن دوری می‌کنند، معمولا روش‌های منافقانه و متظاهرانه تفکر را در پیش می‌گیرند و یا با پرهیز از غیر، زاهدمآبانه در خانه تنگ خویش می‌مانند و به داشته خویش بسنده می‌کنند.
کتاب «با دیگری» در شش فصل تدوین شده است. فصل اول کتاب به «مناسبات انسانی و نسبت با دیگری» می‌پردازد. مصلح در این فصل به مقولات متعدد و متنوعی پرداخته است که برخی از آن‌ها چنین است: مسئله با هم بودن، تفاوت انسان‌ها، تاملی فلسفی درباره من و دیگری، چشم‌اندازی برای آینده مناسبات با دیگری و غیره.
فصل دوم کتاب «فلسفه میان‌فرهنگی و تفکر زیستن با دیگری» نام دارد. مصلح در این فصل ابتدا خاستگاه‌ها و جهت‌گیری بینش و تفکر میان‌فرهنگی را وارسی کرده و به طور ویژه سیر هاینتس کیمرله از متفکران حوزه میان‌فرهنگی به سمت مقوله پذیرش دیگری را به عنوان نمونه‌ای از خیزش تفکر میان‌فرهنگی مورد توجه قرار داده است.
به گفته مصلح، «کیمرله از هرمنوتیک آغاز می‌کند و از طریق دیالکتیک و فلسفه‌های تفاوت به سوی تفکر میان‌فرهنگی کشیده می‌شود. وی از تاثیر مطالعاتش درباره فلسفه آفریقایی در این فرآیند یاد می‌کند.» (126)
از دیگر مباحثی که در این فصل طرح شده است بررسی رویکرد میان‌فرهنگی در اندیشه ایرانیان و ایران‌شناسان است. در ذیل این مبحث اندیشه‌های متفکرانی نظیر هانری کربن، سید احمد فردید، ایزوتسو، سید حسین نصر، علامه طباطبایی، مرتضی مطهری، مهدی حائری یزدی، رضا داوری، داریوش شایگان و نیز متفکران منتسب به جریان روشنفکری دینی بررسی شده است.
فصل سوم کتاب به مقوله «گفت‌وگوی فرهنگ‌ها» اختصاص دارد. مصلح در این فصل نیز به مباحثی متنوع می‌پردازد. ترجمه و گفت‌وگوی تمدنی، تغییر تلقی از شرق و غرب، مناسبات اسلام و مسیحیت، گفت‌وگوی ادیان، شرایط و تجویزها برای گفت‌وگوی فرهنگی و... از مواردی است که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.
دو فصل بعدی کتاب به طور متمرکز بر فرهنگ اسلامی و ایرانی تاکید دارد. فصل چهارم «با هم زیستن در فرهنگ اسلامی» نام گرفته است و پرسش اصلی که در آن مطرح می‌شود این است که آیا به دین اسلام باید به مثابه یک فرهنگ نگاه کرد یا یک ساختار قدرت؟ مقولاتی نظیر پراکندگی دین اسلام در جهان معاصر، وضعیت ویژه کنونی خاورمیانه از جمله مباحثی است که در این فصل مطرح شده و بستر بحث را تبیین می‌کند و در این بستر به بررسی ریشه‌های خشونت در کشورهای اسلامی، نسبت اسلام سیاسی با اسلام فرهنگی، امکان‌های مختلف نسبت اسلام و غرب و... می‌پردازد.
پنجمین فصل کتاب نیز، «نسبت با دیگری در فرهنگ ایرانی» نام گرفته است و در آن مباحثی نظیر نحوه نگریستن ایرانیان به فرهنگ خویش، ایران به مثابه یک فرهنگ، تاریخ ایران و تجربه زیست با دیگری، تجربه گفت‌وگو در فرهنگ ایران و... طرح شده است. در این فصل بخشی نیز به مقوله اهمیت عرفان از منظر میان‌فرهنگی و نقش آن در پذیرش دیگری اختصاص داده شده است.
آخرین فصل کتاب نیز «مسائل مشترک جهانی و راه‌های پیش‌رو» نام گرفته است و متمرکز بر مباحث مرتبط با جهانی شدن است. نقش و اهمیت سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل در زمینه ارتباط‌های میان‌فرهنگی و چشم‌اندازهای شکل‌گیری گفت‌وگویی که بتواند مبنای «با هم زیستن» انسان‌ها قرار گیرد از جمله مباحثی است که در این فصل طرح شده است.
گستره مباحثی که در کتاب «با دیگری» طرح شده و تنوع رویکردی آن، کتاب را به جُنگی از مطالب در زمینه‌های میان‌فرهنگی تبدیل کرده است. این خصوصیت کتاب «با دیگری» را تبدیل به اثری کرده است که با مطالعه آن می‌توان چشم‌اندازی از عمده مباحث مطرح در حوزه تفکر میان‌فرهنگی به دست آورد.
انتشارات علمی کتاب «با دیگری» نوشته علی اصغر مصلح را در 549 صفحه، به قیمت 79 هزار تومان در سال 1397 منتشر کرده است.
نظر شما