نمایش قرآن‌های نفیس با ویژگی‌های خاص هنری
محمود اسماعیلی؛ کارشناس نسخه‌های نفیس و هنری قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، در معرفی این بخش که به مدیریت موسسه خانه کتاب دایر شده، بیان کرد: در این بخش، نمونه همه قرآن‌های چاپ شده با خط‌ها و ترجمه‌های مختلف در ویترین‌ها عرضه شده و در کنار هر اثر، مشخصات فنی و شناسنامه‌ای آن نیز ارائه شده است. در این بخش همچنین مجموعه‌ای از قرآن‌های نفیسی که با ویژگی‌های هنری ازجمله خط، طراحی و صفحهآرایی، صحافی یا چاپ خیلی خاص به زیور طبع آراسته شده‌اند، به نمایش درآمده است.
وی افزود: در این زمینه، پس از انقلاب اتفاقات خوبی در کشور رخ داده و قرآن‌های نفیس بسیاری با ویژگی‌های بی‌نظیر در جهان اسلام، چاپ شده است. در این نمایشگاه، حدود 50 نمونه قرآن نفیس که بیشتر آن‌ها قرآن‌های «چاپ عکسی» است، در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. تعداد زیادی از قرآن‌های خطی نفیس در موزه‌ها نگهداری می‌شود که مادامی که در مخزن موزه قرار دارد، مردم نمی‌توانند آن‌ها را ببینند و برای پژوهشگران هم چندان قابل دسترس و استفاده نیست. البته ملاحظات امنیتی و حفظ این نسخه‌های ارزشمند، ایجاب می‌کند که در شرایط ویژه نگهداری شوند و در دسترس نباشند. با روش «چاپ عکسی» دقیقا نسخه اصلی بازسازی می‌شود. این نمونه‌ها کتاب چاپی بوده، ولی همه ویژگی‌های نسخه خطی را دارا هستند. این آثار می‌تواند برای هنرمندان و پژوهشگران به‌عنوان الگو و نمونه‌های خوبی برای گرفتن ایده، ارزشمند باشد.
.jpg)
«مصحف ایران» یک موزه قرآنی است
اسماعیلی در ادامه با اشاره به نمونه‌ای بسیار نفیس و ارزشمند، گفت: سرآمد آثار به نمایش درآمده، نسخه‌ای است به نام «مصحف ایران» که یک قرآن کامل در دو جلد و 1600 صفحه است و در آن از 182 نسخه خطی قرآن که در هزار سال اخیر توسط خوشنویسان ایرانی کتابت شده، استفاده کرده‌اند. در ابتدای جلد یک، سوره حمد و ابتدای سوره بقره، متعلق به قرآنی هزارساله به خط کوفی است. ادامه سوره بقره از قرآنی که بعدتر کتابت شده، استفاده شده است. همینطور که به جلو می‌آییم، سوره‌های بعدی از نسخه‌های جدیدتر هستند. وقتی «مصحف ایران» را ورق می‌زنیم، انگار تاریخچه پیشرفت خوشنویسی، تذهیب، صفحهآرایی، صحافی و جلدسازی ایران را تورق می‌کنیم. بدون اغراق می‌توان گفت که این اثر در عین‌حال که یک قرآن کامل است، یک موزه قرآنی است و با اطمینان و شناخت دقیقی که دارم می‌گویم، در جهان اسلام بی‌نظیر است.
وی درباره مشخصات فنی تولید این مصحف توضیح داد: از روی این نسخه‌ها، ماکت‌سازی نشد، بلکه میکروفیلم تهیه شده است. مرحوم محمدباقر نجفی برای این‌کار 25 سال کار پژوهشی انجام داد. مجموعه‌های خصوصی و دولتی در ایران و خارج از کشور را بازدید و قرآن‌هایی که کاتب ایرانی داشتند را انتخاب و از روی آن‌ها عکس گرفته و درباره خطاط و تذهیب‌کار و وراق و صحاف و مترجم هریک از آن‌ها پژوهش کرد. «مصحف ایران» یک جلد سوم نیز دارد که ضمیمه و راهنماست و به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی توضیح داده که هریک از این قرآن‌ها، چه ویژگی‌هایی دارند و کجا نگهداری می‌شوند و به دستور چه کسی کتابت شده است.
این کارشناس نسخه‌های نفیس و هنری قرآن کریم، افزود: بعد از «مصحف ایران» که می‌گویند در دنیا و جهان اسلام بی‌نظیر است، ترکیه کار مشابهی را انجام داد و کتابی را با عنوان «1400 سال قرآن‌نگاری در اسلام» به چاپ رساند که نه از نظر نفاست و نه به جهت ارزش هنری، اصلا قابل مقایسه با «مصحف ایرانی» نیست. این اثر فاخر قرآنی در سال 1382 در دو جلد گالینگور و طلاکوب به‌صورت گلاسه تمام‌رنگی و زرین به همت محمدصادق خرازی، توسط انتشارات «Manuska» در کلن آلمان چاپ و همان سال نخستین‌بار در نمایشگاه قرآن کریم رونمایی شد. این مصحف، ارزش هنری بسیار بالایی دارد و به نوعی برای هنرمندان و مراکز پژوهشی هنر، یک منبع پژوهشی شد.
هنر دست هنرمندان اصفهانی در «قرآن نیریزی»
اسماعیلی در معرفی چند نمونه دیگر از قرآن‌های به نمایش در این بخش، اظهار کرد: «قرآن نیریزی» نسخه‌ای از قرآن یافته شده در یکی از خانواده‌های قاجار، به خط استاد نیریزی در سال 1128 هجری قمری است که تذهیب (با استفاده از طلای خالص) و تجلید آن به همت هنرمندان اصفهانی در سال 1168 هجری قمری انجام شده است. نسخه‌ای که اینجا به نمایش درآمده، با حفظ اصالت و ویژگی‌های نسخه اصلی، در سال 1380 شمسی در آلمان به چاپ رسید.
آشنایی با نفیس‌ترین قرآن دارای ترجمه فارسی
وی ادامه داد: «مصحف شریف شفیع» نیز نفیس‌ترین قرآن دارای ترجمه فارسی به خط نسخ به قلم محمد شفیع بن علی عسگر ارسنجانی است که نسخه چاپی آن در سال 1389 منتشر شده است. این مصحف در قطع رحلی، دارای قابی نفیس است. این نسخه از قرآن کریم به «قرآن ارسنجانی» نیز شهرت دارد. نسخه خطی «مصحف شریف شفیع» به نیت سلامت مظفرالدین شاه کتابت و در سال 1315 هجری قمری به وی اهدا شده و یک سال بعد شاه قاجار آن‌را به میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم هدیه داد. این نسخه نفیس قرآن کریم، اکنون در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود. این مصحف با مشارکت موسسه فرهنگی عظام هنر و کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1389 توسط شرکت چاپ راش در آلمان در پنج هزار نسخه چاپ و با مجوز سازمان دارالقرآن الکریم اجازه انتشار پیدا کرد. این مصحف شریف، از نظر آرایه‌های چاپی و فناوری استفاده شده در چاپ آن بی‌نظیر و تنها قرآن نفیسِ چاپ عکسی دارای ترجمه فارسی است.
.jpg)
آیا قرآن فقط برای خواندن است؟
این کارشناس نسخ خطی قرآن کریم، درباره تاثیر هنر قرآنی ایران در جهان اسلام، افزود: جریان چاپ قرآن‌های نفیس در ایران، به جهان اسلام خط داد. پیش از این براساس یک تفکر سلفی در مسلمانان غیرشیعی، این‌کار را به نوعی شرک می‌دانستند که قرآن مجلل و لوکس چاپ شود و حتی برخورد و اعتراض می‌کردند و این عقیده را داشتند که قرآن فقط برای مطالعه است و استفاده دیگری از آن، شرک به حساب می‌آید. یادم می‌آید در یکی از نمایشگاه‌های خارجی که این قرآن‌ها را به نمایش گذاشته بودیم، فردی با اصالت عربستانی و ساکن لندن به من گفت که چرا قرآن باید اینقدر لوکس چاپ شود، قرآن برای خواندن است. به او پاسخ دادم که بله قرآن کتاب زندگی است و باید خوانده شود و از آن آموخت، ولی اگر لوکس هم چاپ شود، آیا منافاتی با خواندن آن دارد؟
اسماعیلی گفت: برای او مثال زدم که در قرون وُسطی، هنرمندان اوج ظرافت هنری خود را صرف تولید مجسمه‌ها و نقاشی‌های بعضا مستهجن می‌کردند، اما در آن مقطع در ایران به واسطه اعتقاداتشان، هنرمندان اوج هنر خود را صرف ساختن قرآن‌های خیلی خیلی زیبا کردند. وقتی کسی می‌خواست در زمینه کارهای هنری و فرهنگی کار شاخص و ویژه‌ای انجام دهد و در این زمینه‌ها سرمایه صرف کند، یک قرآن خیلی درجه یک در یک کارگاه با تعداد زیادی متخصص تولید می‌کردند. هنر آن زمانِ سرزمین من در قالب قرآن‌های نفیس بروز پیدا کرد و امروز در موزه‌ها نگهداری می‌شود و ما با چاپ و بازسازی این گنجینه‌های ارزشمند، باعث می‌شویم، هنر ایران دیده شود. این فرد تقریبا از توضیحات من قانع شد. امروز این تفکر تعدیل شده و تقریبا تمامی کشورهای اسلامی، حداقل یک یا دو قرآن نفیس دارند.
نظر شما