به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمد فیروزی: تولید کتاب در حوزه ارتباطات و رسانه در ایران به دلیل سختی‌هایی که تهیه آثار روز و ترجمه آنها در پی دارد، باعث شده که گاهی آثار به روز جهان در این شاخه کمتر در بازار کتاب پیدا شود. از سویی دانشجویان رشته ارتباطات به لحاظ میانگین تسلط بر زبان انگلیسی اغلب از سطح متوسط پایین‌تر هستند. به همین دلیل کمتر امکان مطالعه گسترده کتاب‌های روز را دارند. این وضعیت خاص سبب شده است که نیاز به تالیف و ترجمه آثار در این بخش با کندی پیش رود و کتاب‌های معتبر حداقل به وفور در بازار یافت نشود.

تکتم نماینده جورابچی، فوق دکترای ارتباطات و استاد دانشگاه آزاداسلامی مشهد یکی از افرادی است که سال گذشته دو عنوان کتاب به مخاطبان حوزه ارتباطات معرفی کرد. کتاب «نظریه‌های ارتباطات جمعی؛ اصول بحران‌ها و آینده» که حاصل ترجمه اوست. (لینک معرفی در خبرگزاری کتاب) و کتاب دیگر «روش تحقیق در ارتباطات» که به شیوه تالیفی به نگارش در آمده است. (لینک معرفی در خبرگزاری کتاب)؛ کتاب نظریه‌های ارتباطات جمعی از این جهت اهمیت دارد که نماینده جورابچی آخرین نسخه عرضه شده این کتاب را در سال 2015 تهیه کرده است و به همین دلیل آخرین نظریه‌های جهانی حوزه ارتباطات در این کتاب مشاهده می‌شود و به گفته او حتی در کشورهای اروپایی و آمریکایی به عنوان منبع درسی مورد استفاده است.

کتاب روش تحقیق در ارتباطات هم که نماینده جورابچی تالیف کرده است هرچند به لحاظ اهمیت با کتاب اولش برابری نمی‌کند. اما به لحاظ اینکه روش‌های تحقیق را به شکل جامعی عرضه کرده است و بر روش‌های کیفی تحقیق تمرکز دارد در میان آثار مشابه دارای مزیت‌هایی است. علاوه بر اینکه این کتاب به شکل خاص بر روش‌های تحقیق در ارتباطات تمرکز دارد و مثال‌های آن هم در همین حوزه به کار رفته و از این جهت با کتاب‌هایی که به روش تحقیق در علوم اجتماعی به شکل کلی می‌پردازند وجه متمایزی دارد که مطالعه آن را برای متخصصان ارتباطات می‌تواند لذت بخش‌تر کند.

نماینده جورابچی دانش آموخته در یکی از دانشگاه‌های مالزی است، او بعد از تحصیل در مقطع کارشناسی در دانشگاه مشهد به منظور ادامه تحصیل به این کشور سفر کرده و مقاطع فوق لیسانس، دکترا و دوره فوق دکترا را در این کشور سپری کرده و چند وقتی است که به ایران بازگشته است.

خبرنگار خبرگزاری ایبنا، گفت‌وگویی با این کارشناس رشته ارتباطات انجام داده است که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید:

شما یکی از مولفان کتاب در حوزه روش‌های تحقیق در ارتباطات هستید، از سویی کتابی را در زمینه نظریه‌های ارتباطات ترجمه کردید که این نظریات هم برای محققان نقطه شروع تحقیق هستند، از سویی هم خودتان دارای مقالات معتبر علمی هستد، با این مقدمه در شروع لطفاً بفرمایید وضعیت تحقیق در رشته ارتباطات را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در ایران وضعیت تحقیق شرایط مساعدی ندارد، این وضعیت هم ناشی از چند عامل است. از سویی دانشگاه‌ها برای تهیه آخرین تحقیقاتی علمی بودجه‌ای ندارند و این برای دانشجویان یک خلاء را ایجاد می‌کند. از سویی در فضای دانشگاه‌ها اساتید انگیزه و نشاط کافی برای انجام تحقیق ندارند. به این موضوع باید رواج شیوه‌های متقلبانه اجرای تحقیق را هم اضافه کرد. شیوه‌هایی همچون خرید و فروش پایان نامه، مقاله، کپی کردن بخشی از آثار تحقیقی و داده سازی‌های جعلی بخشی از این شیوه‌ها هستند.

بخش دیگری که وضعیت تحقیق در ایران را با ضعف مواجه کرده است به روز نبودن دانش متخصصان این حوزه است. حتی اساتید این رشته هم گاهی دیده می‌شود که دانش شان قدیمی و ناکافی است. بخشی از مشکلات در این بخش به همان بی‌انگیزه بودن اساتید باز می‌گردد. در حالی که به لحاظ امکان مراوده بین دانشگاه‌های داخلی و خارجی هم ضعف‌هایی داریم که ماحصل این شرایط سبب شده است منابع درسی مورد نیاز دانشجویان رفته رفته قدیمی شود.
 
به موضوع خرید و فروش پایان نامه و اجرای شیوه‌های متقلبانه تحقیق در داخل کشور اشاره کردید. فکر می‌کنید دلیل این موضوع چیست؟
یکی از دلایل این موضوع را در همان بی انگیزگی و به عبارت بهتر خمودگی اساتید و دانشجویان می‌بینم. از سویی هم ضمانت‌های قانونی برای جلوگیری از این وضعیت کامل نیست. به عنوان مثال قانون کپی رایت در ایران وجود ندارد و زمینه‌ای را بوجود آورده است که از کتاب‌ها، مقالات، مطالب علمی و فرهنگی به راحتی سرقت صورت می‌گیرد.

من خودم به کرات شاهد بودم که پایان نامه‌های دانشجویی توسط افرادی که پایان نامه نویسی را به شغل خود تبدیل کرده‌اند، نگارش می‌شود. این افراد هم در قبال دریافت مقداری پول که کمک خرج زندگی‌اش می‌شود، به دانشجویان کمک می‌کنند تا آنها مدرک دانشگاهی خود را بگیرند. این وضعیت هرچند برای دانشجو و پایان نامه نویسان سود دوطرفه‌ای در بر دارد، اما در نهایت برای سیستم آموزشی کشور ضرر جبران ناپذیری را تحمیل خواهد کرد و بار آموزشی متخصصان علمی را کاهش خواهد داد. البته این را باید اضافه کنم که برخی افراد هستند که برای اجرای تحقیق ارزش زیادی قائل هستند، اما تعداد این افراد هر روز در حال کاهش است.
 
 
اجازه دهید کمی راجع به کتاب‌هایی که منتشر کردید، صحبت کنیم. چرا با وجود شرکت کردن ناشر این کتاب‌ها در نمایشگاه امسال، این دو کتاب در نمایشگاه عرضه نشد؟
انتشارات مرندیز در نمایشگاه کتاب امسال شرکت داشت، اما به دلیل اینکه چاپ اول این کتاب‌ها به پایان رسیده و در ماه‌های گذشته قیمت کاغذ افزایش پیدا کرد و زینک هم در بازار نایاب شده بود، امکان تولید کتاب برای خیلی ناشران مهیا نشد. این وضعیت سبب شد علی رغم اینکه ویرایشی هم برای این کتاب انجام داده بودیم، نتوانیم کتاب را به نمایشگاه کتاب برسانیم. با این حال پیگیر هستیم که کتاب‌ها بعد از نمایشگاه تجدید چاپ شوند و در یکی از موسسات معتبر همچون سرای اهل قلم برای این کتاب جلسه رونمایی یا نقد و بررسی برگزار کنیم.
 
در توزیع چاپ اول کتاب‌ها آیا اساتید ارتباطات هم به این کتاب‌ها به خصوص نظریه ارتباطات جمعی که اثر مهم‌‌تری است، توجهی داشتند؟
بله؛ کتاب نظریه‌های ارتباطات جمعی برای اکثر اساتید ارتباطات مطرح همچون اساتید دانشگاه‌های علامه، تهران، امام صادق (ع) و دانشگاه آزاد ارسال شد و در بازخوردهایی که داشتیم کتاب مورد توجه آنها قرار گرفت و برخی از آنها معرفی کتاب به دانشجویان شان را شروع کرده‌اند. باید این را هم اضافه کنم که آقای دکتر علی‌اصغر کیا در همان مراحل اولیه قبل از نشر برای کتاب نظریه‌های ارتباطات جمعی مقدمه ای را نگاشته‌اند.
 
دانش آموختگان رشته ارتباطات در ایران می‌دانند طی سال‌های اخیر کتاب‌های گوناگونی در زمینه نظریه‌های ارتباطات منتشر شده است. موسسات انتشاراتی دانشگاه تهران، پیکان و همشهری هر کدام کتاب‌های پرطرفداری با موضوع نظریه‌های ارتباطات دارند. با این تفاصیل مهم‌ترین ویژگی کتاب نظریه‌های ارتباطات شما در میان سایر آثار چیست؟
مهم‌ترین ویژگی علم، پیشرفت هر روز و لحظه‌ای آن است. این موضوع اگر در نگارش و ترجمه کتاب‌ها مدنظر قرار نگیرد با همین وضعیتی مواجه می‌شویم که در بازار کتاب‌های حوزه رسانه دیده می‌شود. به این معنی که دنیا در حال پیشرفت است و آثار پیشرفت خود را در قالب کتاب‌ها منتشر می‌کند، اما در بازار داخلی کتاب‌های به روز منتشر نمی‌شوند.

آنچه که در مورد کتاب نظریه‌های ارتباطات جمعی باید اشاره کنم این است که این اثر مربوط به سال 2015 است که در ایران آخرین نسخه نوع خود است. این کتاب هم‌اکنون در دانشگاه‌های امریکا، کانادا، لهستان، ‏سنگاپور، استرالیا، برزیل، مکزیک و انگلیس هم تدریس می‌شود و چنانچه دانشجویان ایران این کتاب را تهیه کنند به لحاظ دانش نظری به سطح مشابهی از همتایان خود در کشورهای پیشرفته خواهند رسید.

دو نویسنده اصلی این کتاب آقایان «استنلی جی باران»، استاد دانشگاه براینت در ایالت ویرجینیا و «دنیس ک دیویس»، استاد دانشگاه پنسیلوانیا در نگارش این کتاب از شیوه‌ها و فنون جالبی استفاده کردند که مطالعه آن را با تثبیت همراه می‌کند. چرا که تلاش می‌کنند مخاطب نسبت به مطالب نگاه انتقادی پیدا کند و در طول و پایان هر فصل مدام از خواننده اثر سوالاتی می‌پرسند که پاسخ دادن به آنها مستلزم تفکر است.

علاوه بر اینکه در کنار بعضی فصل‌ها کادرهایی با عنوان تفکر درباره نظریه قرار گرفته است که مطالعه آنها با تامل و دقت سبب می‌شود مخاطب برداشت بهتری از نظریه تبیین شده آن بخش پیدا کند. در پایان کتاب هم تقویمی از اتفاقات مهم ارتباطاتی عرضه شده است که دوره‌های مختلف و رویدادهای گوناگون ارتباطات را به مخاطب یاد می‌دهد.

یکی دیگر از نقاط قوت این اثر که نویسندگان آن به درستی به سراغش رفتند توجه به شبکه‌های اجتماعی همچون فیس بوک، پیامک (SMS) و وی چت است که پدیده‌های تازه ای در جهان امروز هستند و شاخه علم ارتباطات را با تحولات تازه‌ای مواجه کرده اند.
 
به عنوان فردی که کتاب نظریه‌های ارتباطات جمعی شما را به طور کامل مطالعه کردم، می‌خواهم بگویم کتاب شما متن سنگینی دارد. گاهی باید بر روی بعضی بخش‌ها متوقف شد تا به درکی نسبی از مطلب رسید، چرا این کتاب به این شکل است؟
بله همین طور است؛ این البته از ویژگی‌های نظریات هم هست. اما بخشی از این شرایط به این خاطر است که به عنوان مترجم تلاش کردم به اصل متن و منظور نویسندگان پایبند باشم. اما مطالعه این کتاب همچون آثار سبک نیست که بشود در کوتاه مدت مطالعه کرد، بلکه یک آرامش و صبری نیاز دارد. همان طور که من هم در ترجمه این کتاب مجبور بودم صبور باشم و به خاطر برگرداندن آن بسیار سختی کشیدم.

اما اگر بخواهم یک قالب کلی برای مطالعه این کتاب پیشنهاد دهم باید بگویم مخاطب می‌بایست بر دو فصل اول بیش از سایر فصل‌ها تاکید کند. چرا که اینها زیربنای سایر فصل‌های کتاب می‌شوند. به همین دلیل تمرکز مخاطب بر این بخش خیلی اهمیت دارد. این کتاب در برگیرند نظریه‌های کلاسیک ارتباطات به همراه نظریات جدیدتری است. مخاطب این کتاب هم باید با در نظر گرفتن همین ملاحظه با نظریات برخورد کند و طبقه بندی ذهنی از مطالب این کتاب برای خود ایجاد کند.

از ویژگی‌های این کتاب این است که رشته‌های جدید ارتباطات را هم معرفی می‌کند. به عنوان مثال شاخه ارتباطات سلامت را به عنوان زیرمجموعه‌ای از ارتباطات علم آورده است. همین هم سبب می‌شود بعضی بخش‌های کتاب برای عده‌ای از مخاطبان کاملاً جدید باشد. توصیه ام این است که این بخش‌ها را با دقت و وسواس بیشتری مطالعه کنند.

در مورد کتاب نظریه‌ها باید این نکته را هم اضافه کنم که در سال 1397 به عنوان منبع آزمون دکتری معرفی شد و تقریباً دو سوم سوالات آزمون دکتری از این کتاب تهیه شد. 
 
چقدر این کتاب برای محققانی که می‌خواهند به صورت بین رشته‌ای به مطالعه بپردازند و در بخشی از تحقیق خود با مسائل ارتباطات مواجه شده اند، کاربردی است؟ آیا این کتاب زمینه ای را برای افزایش دانش نظری آنها فراهم می‌کند؟
فکر می‌کنم که این طور باشد. ویژگی مهم این کتاب استفاده از مثال‌ها و نمونه‌های خوب است. این ویژگی در کتاب روش تحقیق در ارتباطات هم به چشم می‌خورد. به علاوه اینکه در این کتاب تلاش شده است بعضی مهارت‌های مورد نیاز محققان نیز به طور عام افزایش پیدا کند.
 
آیا کتاب روش تحقیق در ارتباطات شما ویژگی برجسته ای دارد که برای مخاطب جذاب باشد؟ همان طور که می‌دانید در این خصوص کتاب‌های بیشتری در بازار وجود دارد. ویژگی بارز این کتاب استفاده از مثال‌های کاربردی، روشن و واضح است. این کتاب حدود شانزده سال پیش نوشته شده است اما به مرور زمان نویسنده بعضی بخش‌های کتاب را حذف و قسمت‌هایی را اضافه می‌کند. همین موضوع سبب می‌شود که مثال‌های این کتاب ماهیت به روزتری پیدا کرده باشد.
این کتاب توسط «جان ای هوکینگ»، استاد دانشگاه ‏کارولینای جنوبی، «دان دبلیو استکس» استاد دانشگاه فلوریدا و ‏‏«استیون مک درموت» استاد دانشگاه میشیگان چاپ می‌شود. این نویسندگان به حوزه اخلاق در تحقیق ضریب خوبی در کتاب داده‌اند به طوری که در سایر آثار مشابه کمتر به چشم می‌خورد. به عنوان مثال در خصوص سرقت ادبی و رعایت اخلاق در تکمیل پرسشنامه نکات بسیار خوبی را مطرح می‌کند که برای محققی که می‌خواهد تحقیق قابل اتکا و معتبر انجام دهد بسیار کاربردی خواهد بود.

از این جهت که بسیاری از پایه‌های علوم یکسان هستند این کتاب برای دیگر محققان رشته‌های علوم انسانی هم کاربرد دارد. به ویژه اینکه در این کتاب روش‌های کمی ‌و کیفی به خوبی پرداخته می‌شوند. در حوزه روش‌های کیفی که عمر جوانی دارند انواع زیر مجموعه‌های آن شامل مشاهده مشارکت، مصاحبه و گروه کانونی و تحقیق در آزمایشگاه مورد توجه قرار گرفته است.

در یک عبارت کلی می‌توانم بگویم این کتاب به شکل جامع مخاطب خود را یک محقق بالقوه است آموزش می‌دهد تا مهارت‌های کامل و بالفعلی برای تحقیق پیدا کند و خودش بتواند اجرای یک تحقیق را پیش ببرد.
 
اجازه دهید در پایان با توجه به اینکه شما مقطع تحصیلی مختلفی را در رشته ارتباطات در کشور مالزی گذرانده‌اید، مقایسه‌ای میان وضعیت کتاب‌های این رشته میان کشورمان با مالزی داشته باشیم.
مهم ترین ویژگی و مزیت که در آنجا وجود دارد این است که منابع دانشگاهی مورد نیاز اغلب از آخرین نسخه‌های چاپ شده کتاب تهیه می‌شوند و کتابخانه‌ها با این کتاب‌ها تجهیز می‌شوند. این سفارش‌ها گاهی توسط اساتید انجام می‌شود و دانشجویان نیز به کمک خدمات پستی به کتاب‌های مورد نیازشان از سراسر دنیا دسترسی دارند.

در بخش مقالات علمی هم بخش کتابخانه دانشگاه‌ها حضور پررنگی دارند و مقالات به سرعت تهیه می‌شوند. خود دانشگاه هم از دانشجویان حمایت می‌کند و چنانچه به مقاله علمی نیاز داشته باشند، کتابخانه اقدام می‌کند و دانشجو فقط سفارش دهنده است.

در این کشور استاد و دانشجو اطلاعات‌شان را از طریق کنفرانس‌ها و آشنایی با اساتید دیگر دانشگاه‌ها و کارگاه‌ها به روز می‌کردند و واژه ای به اسم «عقب افتادگی» در ارائه دانش یا اطلاع نداشتن کاربرد نداشت. دانشگاه‌های کشور مالزی ارتباط علمی خوبی با مراکز علمی کشورهای اروپایی و آمریکایی برقرار کردند و اساتید آنها مدام در رفت و آمد در کشور مالزی هستند.

همچنین مالزی علاوه بر اینکه بودجه خوبی به کارهای تحقیقاتی اختصاص می‌دهد، امکان تحصیل در خارج از کشور را هم برای دانشجویان خود فراهم کرده است. این موضوع برای ادامه تحصیل زنان نمود خاص تری دارد و این قشر از جامعه از امکان خوبی برای تحصیل برخوردار هستند. به طوری که زنان دانشجو از امکاناتی برای کاهش پرداخت شهریه برخوردارند. این موضوع را می‌توان در درنظر گرفتن تمهیداتی برای شرکت در کنفرانس‌ها و مراسم خارجی هم ملاحظه کرد. کشور تسهیلاتی برای نگهداری کودکان در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد مانند دایه 24 ساعته، در اختیار گذاشتن اقلام بهداشتی مخصوص کودکان به صورت رایگان و نیمه بها مانند شیشه، پستونک و پوشک وغیره بنابراین زنان دغدغه تهیه این وسایل و کار بیرون از خانه و نگهداری فرزندان را ندارند و با تشویش کمتری می‌توانند به درس خود ادامه دهند و به کارهای علمی‌بپردازند.