«همایش سعدی و شیلر» گفت‌وگوی میان دو فرهنگ است
علی‌اصغر محمدخانی، معاون امور بین‌الملل شهر کتاب و دبیر همایش سعدی و شیلر در ابتدای این نشست ضمن اشاره به همایش‌های سال‌های گذشته، گفت: امسال دویستمین سال انتشار «دیوان شرقی- غربی» گوته است که در آن از حافظ تاثیر پذیرفته و یکی از مهم‌ترین آثاری است که گفت‌وگوی میان غرب و شرق، به ویژه آلمان و ایران است. بنابراین امسال فرصت خوبی برای برنامه‌های برای گفت‌وگوی میان غرب و شرق و به‌ویژه آلمان و ایران است.
محمدخانی در ادامه به چرایی انتخاب سعدی و شیلر برای این همایش بیان کرد: هدف ما در این همایش بررسی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری نیست، بلکه گفت‌وگوی میان دو شاعر و دو فرهنگ است.
هزینه برنامه موسیقی روز سعدی به سیل‌زدگان رسید
در ادامه کورش کمالی‌سروستانی، رئیس مرکز سعدی‌شناسی ضمن اشاره به سیل شیراز در ایام نوروز گفت: بخشی از سیل در اطراف آرامگاه سعدی بود؛ به همین خاطر و برخلاف 24سال گذشته که ما در روز سعدی، علاوه بر بخش علمی، بخش فرهنگی و هنری هم داشتیم و اساتید موسیقی در این روز در شیراز برنامه اجرا می‌کردند؛ امسال مرکز سعدی‌شناسی به خاطر همدردی با دوستان سیل‌زده برنامه موسیقی در آرامگاه سعدی را تعطیل کرد و هزینه آن را به همراه کمک‌هایی که از اهالی فرهنگ در شیراز جمع‌آوری شده، به ساکنان کوی سعدی تقدیم کرد.
کورش کمالی‌سروستانی
کمالی‌سروستانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گزارشی از کارنامه سعدی‌پژوهی در مرکز سعدی‌شناسی در سال گذشته ارائه داد و افزود: بر اساس آمار ارائه شده در سال 97، جمعا 184 عنوان کتاب در شمارگان 170 هزار در رابطه با سعدی منتشر شده است که از این مجموعه 131 عنوان چاپ اول و 53 عنوان چاپ دوم است که در سنجش با آمار سال‌های گذشته، با افت چاپ کتاب‌های سعدی روبه‌رو هستیم و این نشان دهنده این است که در بخش گرایش به ادبیات کلاسیک، ظاهرا باید کارهای دیگری صورت گیرد.
رئیس مرکز سعدی‌شناسی در ادامه به نقش سعدی به عنوان سفیر ادبیات فارسی و اندیشه نو در غرب، به‌ویژه آلمان اشاره کرد و گفت: اولین کتاب ادبی فارسی که به زبان غربی ترجمه شد، گلستان سعدی است. همین گلستان بهانه‌ای برای توجه اندیشمندان، شاعران، نویسندگان و حتی تجددخواهان اروپا به سعدی می‌شود. نقشی که گلستان در شناساندن فرهنگ ایران در جهان و به‌ویژه آلمان داشته، اصلا قابل انکار نیست و ترجمه‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد.
وی ضمن بیان اینکه در تحلیل نویسندگان و شاعران جهان راز ماندگاری آن‌ها مشترک و در دیدگاه‌های انسان‌دوستی، صلح، طرفداری از فضیلت و نقد رذیلت است، عنوان کرد: در واقع انتخاب کردن شاعران و نویسندگان کلاسیک بزرگ فرهنگ‌های مختلف، بهانه‌ای است که دوباره نشان دهیم، آنچه که در شرق و غرب ماندگار است، نگاه راستین به انسان است. نگاه همسوی سعدی قرن هفتم و شیلر قرن هجدهم المان به موضوع اخلاق و آرمانگرایی فردی و جمعی از این نوع است. هر دو این شاعر، بازتاب دو اخلاق خوب و ملکات فاضله و اخلاق بد و رذیله را در آثارشان به نمایش می‌گذارند؛ البته با نگاه، زبان و زمان متفاوت.
کمالی‌سروستانی در پایان با اشاره به نوع‌دوستی حافظ عنوان کرد: سعدی مردمان را بر گستره خوان صلح، دوستی و آسایش خود می‌نشاند. امید است که فرهنگ سعدی‌خوانی، سعدی دوستی و سعدی‌پژوهی در میان ما میراث‌داران این گنجینه گرانبها، چندان دوام و گسترش یابد که دور بقا را.
سعدی در آلمان بیشتر از حافظ شناخته شده است
در ادامه فرانک هاشمی، استاد گروه زبان آلمانی دانشگاه علامه طباطبایی درباره شناخت سعدی در آلمان به ایراد سخنرانی پرداخت و در شروع بحث خود گفت: برخلاف باور عموم، سعدی در آلمان خیلی بیشتر از حافظ شناخته شده است و تعداد آثاری که از سعدی به زبان آلمانی ترجمه شده، به مراتب بیشتر از تعداد ترجمه‌ها و بازسرایی‌های حافظ است. وقتی درباره سعدی در آلمان صحبت می‌کنیم، در واقع درباره شاعری صحبت می‌کنیم که ترجمه‌هایش به زبان المانی به حدود 400 سال پیش برمی‌گردد.
فرانک هاشمی
او ادامه داد: نخستین ترجمه‌ای که از گلستان سعدی به زبان آلمانی صورت گرفته، در اواسط قرن هفدهم بوده؛ که «اوله‌آرئوس» اولین ترجمه کامل گلستان را از زبان فارسی به آلمانی برگردانده است و چند سال بعد از نسخه‌ای هلندی، بوستان را هم ترجمه کرده است. البته پیش از ان هم یک ترجمه قدیمی‌تر داریم که از نسخه فرانسوی به آلمانی ترجمه شده است.
استاد گروه زبان آلمانی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اشاره به اولین دوره‌ای که آثار سعدی به آلمانی ترجمه شده، بیان کرد: در این دوران موضوع آثار ادبی در خود آلمان، بیشتر بر مبنای تعلیم و تربیت بود و در نتیجه بوستان و گلستان سعدی ارزش بسیاری داشت؛ چون شباهت زیادی به ایده‌آل موضوعات ادبی آن زمان آلمان داشت. دوران دوم که بیشترین تعداد ترجمه‌های آثار ادبیات فارسی به آلمانی را داریم، پایان قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم است. در این دوران شرق در اروپا به‌خصوص در آلمان حالت آرمانی داشت و تصور می‌کردند رویاهایشان در شرق تحقق پیدا خواهد کرد؛ بنابراین در پی آن بودند که با دنیا، فرهنگ و ادبیات شرق آشنا شوند، تا بتوانند آرزوهای خود را برآورده کنند.
هاشمی با بیان اینکه شرق‌شناسان کلاسیک آلمان غالبا کسانی بودند که الهیات می‌خواندند، گفت: خیلی از این شرق‌شناسان کشیش بودند و هدفشان تفسير کتاب مقدس بود. در این دوران باز جنبه تعلیم و تربیتی نوشته‌های سعدی بیشتر مورد نظر شرق‌شناسان آلمانی بود؛ چون خیلی به آموزه‌های دینی آن‌ها نزدیک بود؛ حتی ترجمه‌هایی داریم که سبک ترجمه و نگارش آن‌ها به دعاهای کلیسایی نزدیک می‌شود.
موج جدید ترجمه‌های آثار سعدی به زبان آلمانی
او ادامه داد: از حدود دهه 1960 به این طرف یک موج جدید ترجمه‌های آثار سعدی به زبان آلمانی شروع شد. شاید علت آن این بود که تصور می‌کردند زبان ترجمه‌های قبلی به زبان و مخاطب امروز نزدیک نیست و هر چه به سده 21 نزدیک می‌شویم، این تغییر و تحول باید بیشتر باشد. علت دیگر هم این بود که معتقد بودند ترجمه‌های قدیم دقت لازم را نداشته است و باید با ترجمه‌های جدید، آن نواقص را جبران کنند.
استاد زبان آلمانی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه گفت: در مجموع تعداد ترجمه‌های کامل آثار سعدی به آلمانی خیلی کم است. از گلستان سه اثر ترجمه کامل داریم، از بوستان هم دو ترجمه کامل داریم. بقیه ترجمه‌های موجود، بیشتر به حالت گزیده آثار دانست. تعدادی از ترجمه‌ها هم، دست دوم هستند که از زبان دیگری غیر از زبان فارسی به آلمانی ترجمه شده‌اند.
هاشمی در پایان گفت: به غیر از مترجمانی که سعی کردند که متن فارسی آثار سعدی را عینا به آلمانی ترجمه کنند، آثاری به صورت اقتباس، بازنویسی و بازسرایی هم داریم که از جمله آن، متونی است که گوته از سعدی برگرفته است. علاوه بر این چند اثر دیگر هم وجود دارد که شامل ویرایش‌هایی است که از آثار قدیمی‌تر انجام شده است.
محمود حدادی
«هردر» «گوته» را به سعدی علاقه‌مند کرد
محمود حدادی، مترجم زبان آلمانی و آثار گوته در ایران از دیگر سخنرانان همایش سعدی و شیلر بود که صحبت‌های خود را با اشاره به سفر «اوله آرئوس» -مترجم آثار سعدی به زبان آلمانی- به ایران در دوران صفویه و چگونگی آشنایی با اثار سعدی آغاز کرد و گفت: شناخت گوته از سعدی مدیون ترجمه «اوله آرئوس» از گلستان سعدی و شعری از سعدی است که در یک مجله به چاپ رسیده بود. زمینه دومی که گوته را برای شناخت ادبیات فارسی آماده می‌کند، دیدار او با «گوتفرید هردر» فیلسوف در جوانی است. «هردر» او را متوجه چند موضوع از جمله قرآن و سعدی می‌کند.
او ادامه داد: «هردر» علاقه زیادی به سعدی داشته و گوته را هم متوجه او می‌کند و به گوته می‌گوید که شرایط اقلیمی در ساختن شخصیت انسان‌ها سهیم است؛ که خود گوته هم آن را قبول داشته است؛ به این ترتیب تصوفی که در اقلیم فارس است را از اقلیم‌های دیگر ایران‌زمین جدا می‌داند. بنابراین نظر به اقلیم در شناخت شخصیت انسان‌ها، دیدی است که از «گوتفرید هردر» به گوته رسیده است.
در تاریخ سیاسی آلمان نقش شیلر از گوته بزرگ‌تر است
حدادی در ادامه دو شعر «یکی قطره ابری ز باران چکید / خجل شد چو دریا بدید» و تحمیدیه «منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و ...» را دو شعر تاثیر گذار سعدی در آثار گوته خواند و افزود: گرایشی که گوته به این اشعار داشته به هیچ‌وجه تصادفی نیست؛ چون گوته بر خلاف بسیاری از شرق‌شناسان آلمانی که در حوزه ادبیات کلاسیک آلمان محدود می‌مانند و به واقعیت‌های ایران روزگار خودشان توجهی نشان نمی‌دهند؛ در جستارهایی که درباره فرهنگ ایران نوشته، به واقعیت ایران زمان خود، توجه نشان داده است.
وی ضمن اشاره به تفکر دیالکتیکی گوته، تاثیر او از تحمیدیه «منت خدای را...» را تاییدی بر اندیشه دیالکتیکی او خواند و اضافه کرد: گوته در یک دوره ده‌ساله با شیلر همکاری داشته و در این دوره، این شیلر است که دوره فترت گوته را پایان می‌برد و او را تشویق می‌کند، آثار ناتمامش را به اتمام برساند. همچنین در ارزیابی آثارش چنان مشوق او بوده که شاید چیزی شبیه به دیدار و شمس و مولانا بوده است.
این سخنران نشست در ادامه گفت: گوته شخصیت‌های بیمارگونه در آثار خود فراوان دارد، ولی برعکس او، شخصیت‌های آثار شیلر اکثرا بزرگان هستند و گرایش به حماسه‌سرایی دارد. به این ترتیب در تاریخ سیاسی آلمان نقش شیلر از گوته بزرگ‌تر است.
حدادی در بخش پایانی صحبت‌های خود خاستگاه اصلی نمایشنامه «توران‌دخت» شیلر را هفت‌پیکر نظامی خواند و افزود: با وجود اینکه در ادبیات چیز چندانی درباره این نمایشنامه شیلر نیامده، اما دوبار مطرح شده است، یک بار «برتولت برشت« و یک بار هم «هیلدس هایمر» این اثر را بازسرایی کرده‌اند.
سال 2019 برای روابط فرهنگی ایران و آلمان ویژه است
مایکل کلود برشتولد، سفیر آلمان در ایران، دیگر سخنران همایش سعدی و شیلر بود که سخنرانی خود را با جملات کوتاه فارسی در تشکر از برگزاری این همایش شروع کرد و گفت: از اینکه می‌بینم در ایران این همه آدم کار و زندگی خودشان را وقف ادبیات آلمانی کرده و رابطه خاصی با کشور ما برقرار کرده‌اند؛ تحت تاثیر قرار می‌گیرم.
مایکل کلود برشتولد
او ادامه داد: سال 2019 برای روابط فرهنگی ایران و آلمان، سال به‌خصوصی است. 200سال پیش از این «گوته» با الهام از حافظ، «دیوان شرقی- غربی» خود را منتشر کرد. دیوانی که برجسته‌ترین نماد روابط فرهنگی ما بدل شد و آنقدر اهمیت پیدا کرد که پیکره‌ای از حافظ و گوته، در شهر «وایمار» آلمان ساخته شد. همچنین به خاطر اهمیت آن امسال سفارت آلمان در شیراز و با همکاری شهرداری این شهر، هفته فرهنگی آلمان را برگزار کردیم و تعاملات دو فرهنگ ایران و آلمان را جشن گرفتیم.
سفیر آلمان در ایران ضمن اشاره به اینکه حافظ و گوته هرگز یکدیگر را ندیده‌اند، اضافه کرد: این دو شاعر چند هزار کیلومتر فاصله مکانی و 500 سال فاصله زمانی دارند؛ بنابراین نیاز نیست که یک دیدار حتما فیزیکی رخ دهد و می‌تواند در عالم خیال باشد؛ مثل چیزی که برای حافظ و گوته و به صورت روحی اتفاق افتاد. در مورد سعدی و شیلر هم شاید بتوان از یک دیدار خیالی صحبت کرد. بین این دو شاعر هم حدود 500 سال فاصله زمانی است. ما امروز درمورد دیدار سعدی و شیلر چیز زیادی نمی‌دانیم؛ ولی این فرصت را داریم که از این دیدار خیالی حمایت کنیم. ما می‌توانیم فضایی را فراهم کنیم تا سعدی و شیلر در آن با هم ملاقات کنند، با هم آشنا شوند و نقاط مشترک یکدیگر را کسب کنند؛ آن وقت است که می‌توانیم مجسم کنیم، هریک از این‌ها چه تاثیری روی فرهنگ و تاریخ فرهنگی کشورهای ما داشته و دارند.
کلود برشتولد در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: ما آلمانی‌ها و ایرانی‌ها هم امروز از طریق آشنایی این دو شاعر بزرگ با یکدیگر، می‌توانیم بیشتر با هم آشنا شویم و از فرهنگ یکدیگر تاثیر بپذیریم. مهم‌ترین کار ما هم این است که همدیگر را بهتر بشناسیم و پیزی پیدا کنیم که ما را به هم پیوند دهد. حالت ایده‌آل این مسئله فراتر از یک کار فرهنگی است و تشعشعات آن طیف گسترده‌ای از روابط ما را دربر خواهد گرفت.
مترجمان شیلر در ایران، نخبگان ارزشی بودند
در ادامه سعید فیروزآبادی، پژوهشگر و مترجم زبان آلمانی دیگر سخنران این نشست به سخنرانی در موضوع «شیلر و نخبگان ایرانی؛ نگاهی تاریخی به ترجمه‌های آثار شیلر در ایران» پرداخت و در شروع بحث خود گفت: اگر بخواهیم به صورت کوتاه و مختصر از شیلر تصویری ارائه دهم، تصویر جوان انقلابی است که در 17سالگی نخستین اثرش برای اجرا انتخاب می‌شود؛ اما چون در یک پادگان نظامی بوده، به او اجازه رفتن و دیدن آن نمایش را نمی‌دهند و او هم فرار می‌کند، که این فرار تا آخر عمر همراه او است. شیلر یک شخصیت انقلابی دارد و در تمام دوره زندگی خود به نوعی سعی می‌کرد با استفاده از ماده و موضوع‌های تاریخی و با زبان نمایشنامه به روشنگری بپردازد.
سعید فیروزآبادی
او ادامه داد: شیلر صرفا نمایش‌نامه‌نویس نیست، بلکه شعر و تعبیرهای زیبا از مفاهیم فلسفی و تاریخی هم دارد. آخرین سال‌های عمر او که به همراهی با گوته گذشت پربارترین سال‌های عمر او بود. شیلر همچنین مدتی استاد دانشگاه وایمار و مورد استقبال دانشجویان بود اما حیف که عمر او کوتاه بود و در 46 سالگی از دنیا رفت.
نخستین ترجمه آثار شیلر در ایران از پدر پروین اعتصامی است
فیروزآبادی در بخش دیگر سخنان خود به معنا و انواع نخبه در ایران اشاره کرد و افزود: نخستین ترجمه آثار شیلر در ایران، در سال امضای فرمان مشروطه و توسط یوسف اعتصام‌الملک (پدر پروین اعتصامی) صورت گرفت که حدود 40 کتاب از زبان فرانسه به زبان فارسی منتشر کرده است. «بزرگ علوی» دومین مترجم آثار شیلر در ایران است که نمایشنامه «دوشیزه اورلئان» شیلر را به فارسی برگردانده است. بعد از آن «عبدالحسین میکده» نمایشنامه «راهزنان» شیلر را ترجمه کرده است.
این مترجم زبان آلمانی «محمد علی جمالزاده» را دیگر نخبه مترجم آثار شیلر در ایران معرفی و اضافه کرد: جمالزاده در سال 1324 نمایشنامه «ویلهلم تِل» و در سال 1335 «دون کارلوس» از شیلر را به فارسی ترجمه کرده است. در سال 1377 هم محمود عبادیان ترجمه کتاب فلسفی «آزادی و دولت فرزانگی» شیلر را ترجمه کرده است.
فیروزآبادی در پایان گفت: تقریبا تمام مترجمان شیلر در ایران، نخبگان ارزشی بودند، که هدف ترجمه آن‌ها حفظ قالب، شکل و این قبیل مسائل نبود، بلکه جریان روشنگری و انتقال ارزش‌ها بود که برای ایران آرزو داشتند.
بن‌مایه آثار شیلر تقابل خیر و شر است
فاطمه خداکرمی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی از دیگر سخنرانان این نشست بود که مقاله‌ای با عنوان «بازتاب شخصیت‌های تاریخی در گلستان سعدی و نمایشنامه‌های شیلر» ارائه کرد و ضمن بیان جایگاه سعدی در نوشته‌های بزرگان جهان و تاثیر آن بر گوته گفت: عشق و محبت به هم‌نوع و جامعیت کلام سعدی که ترجمان جامع بشری است، از سعدی شاعری بزرگ و حکیمی عارف‌مسلک می‌سازد.
او ادامه داد: حکایت‌های نظم و نثر گلستان سعدی در قرن سیزدهم میلادی در 8 باب نگاشته شد، او در خلق آثارش با زبان شیوا حکایت‌هایی را تعریف کرده که بیانگر جهانبینی و انسان‌شناسی عمیق اوست. او در این حکایت‌ها اساسی‌ترین مسائل اخلاقی، عرفانی و اجتماعی جامعه بشری را به چالش کشیده و با نگاهی انسان‌دوستانه مردم را با پند و اندرز به سوی اخلاق عملی سوق می‌دهد. برخی از حکایت‌های گلستان بر اساس حکایت‌های تاریخی سرچشمه گرفته‌اند و با ایجاد تغییراتی در اجزای حکایت‌های نقل شده، داستان‌هایی به شکل کنونی نوشته شده است.
خداکرمی در ادامه به دو حکایت شاهنامه که پایه تاریخی دارند اشاره کرد و ضمن توضیح اجزا و ریشه تاریخی آن‌ها، اشاره‌ای هم به شیلر کرد و افزود: نام شیلر در ادبیات کلاسیک آلمان بیشتر به خاطر نمایشنامه‌های تاریخی او مشهور است. شیلر شاعر و ادیب آزاد اندیشی است که علاقه وافر او به آزادی و فرزانگی در آثارش مشهود است. بن‌مایه آثار او تقابل دو قطب خیر و شر و بازتاب مبارزه علیه استبداد و دیکتاتوری حاکم بر جامعه او است؛ به همین خاطر بسیاری از نمایشنامه‌های شیلر با اقتباس از شخصیت‌های تاریخی که جنبه آزادی‌خواهانه دارند، نوشته شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه ضمن اشاره به چندتا از نمایشنامه‌های تاریخی شیلر اشاره کرد، درباره اجزا و ریشه تاریخی آن‌ها توضیحات مختصری ارائه داد و در پایان گفت: سعدی و شیلر از جمله شخصیت‌های بنام ادبیات جهانی هستند که با خلق آثار بی‌بدیل خود، نامشان در شرق و غرب ادبیات جهان چون ستاره‌ای می‌درخشد.
تعادل، عامل نزدیکی سعدی و شیلر
علی عبدالهی، پژوهشگر، شاعر و مترجم اشعار شیلر در ایران، آخرین سخنران همایش سعدی و شیلر بود که صحبت‌های خود را با خواندن دو شعر از شیلر شروع کرد و گفت: بررسی آثار سعدی نشان می‌دهد در کارنامه او دو نوع نوشتار «ادبیات تعلیمی» و «ادبیات غنایی» است. اگر به معنای کلی ادبیات نظر کنیم، می‌بینیم که ادبیات تماما تعلیمی است، فقط در دوره‌های مختلف نوع و سرچشمه تعلیم و نوع بیان آن فرق می‌کند. از این جهت ما نمی‌توانیم ادبیات تعلیمی را با برچسب تعلیمی بودن از حوزه ادبیات خارج کنیم. در دیدگاه تربیتی که بسیار هم وسیع است، هیچ یک از حکم‌های کلی تعلیمی را نمی‌بینیم و منشاء تاثیر ادبیات تتعلیمی سعدی، آموزه‌های غزالی است، سعدی روش اندیشیدن و تحقیق و شناخت را از غزالی آموخته است؛ اما خیلی فراتر از غزالی رفته است.
او ادامه داد: اندیشه‌های صوفیه دومین منبعی است که سعدی از آن استفاده کرده، اما از ان هم فراتر می‌رود. در سعدی اندیشه‌های عرفانی هم در خدمت بیان واقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرد؛ بنابراین سعدی را نمی‌توان یک عارف تمام عیار دانست، بلکه بحث لطیفی از اندیشه‌های عرفانی را در آثار او می‌بینیم. در مجموع انسان‌گرایی در همه گرایش‌های سعدی وجود دارد و از این ترکیبی که سعدی به‌وجود می‌آورد، یک نوع حکمت علمی پدید می‌آید که به همگان تعلق دارد و هر کسی در هر جای دنیا می‌تواند از آن استفاده کند. آن حکمت عملی که با ترجمه آثار سعدی وارد ادبیات اروپا شد در حوزه زبان آلمانی به گستردگی دیده می‌شود.
شیلر پیرو سرسخت روشنگری با نگاه زیبایی‌شناختی
عبدالهی ضمن آوردن مثال‌هایی از کتاب‌های آلمانی که تحت تاثیر آثار سعدی بوده‌اند، اظهار کرد: آنچه که شیلر را با سعدی خیلی نزدیک می‌کند، این است که هم سعدی و هم شیلر همیشه دنبال تعادل بین حس، عقل و... بودند. تا قبل از شیلر، روشنگری فقط بر عقل و انسان‌گرایی متمرکز بود، اما با شیلر و شاعران بعد از او، بعد زیبایی‌شناختی روشنگری تقویت شد. در واقع می‌توان گفت که شیلر یکی از پیروان سرسخت روشنگری با نگاه زیبایی‌شناختی است.
مترجم اشعار شیلر در ایران در ادامه از تاثیر اسطوره‌های یونان باستان بر شیلر سخن به میان آورد و گفت: شیلر خیلی زیاد تحت تاثیر اسطوره‌های یونان باستان است، به همین دلیل شعرهای او بسیار سخت ترجمه است. زبان شیلر برخلاف زبان سعدی سهل و ممتنع نیست، بلکه زبان بسیار سخت و دیریابی است و شاید شبیه به خاقانی در زبان فارسی باشد. شیلر در انسان‌گرایی، در گرایش به تعادل و توازن بین عقل و احساس، آزادی انسان و مدارای بشری خیلی وامدار سعدی و امثال او است؛ اما در نثر سعدی جادویی وجود دارد که بعد از 700 خواندن ان همچنان لذت‌بخش است؛ ولی در برخی اندیشه‌های شیلر می‌بینیم که به زمان خودشان وابسته هستند و شاید امروزه جایگاهی ندارند.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: دلیل اینکه در آثار شیلر خیلی ردی از ادبیات فارسی را نمی‌بینیم، به این دلیل است که او خیلی زود و قبل از اینکه آثار ادبیات ایران به اروپا و آلمان راه‌یافته بود، از دنیا رفته بود و فرصت تاثیر از این اثار را مانند افرادی چون گوته نداشت.
نظر شما