صبح یک روز بهاری، برای تهیه گزارشی از ویترین و قفسه کتاب‌های مذهبی و دینی، راهی راسته کتابفروشان خیابان انقلاب شدم. مسیرم را از میدان انقلاب اسلامی به سمت چهارراه فلسطین انتخاب کردم. در نگاه نخست تعدد مغازه‌هایی را می‌بینیم که حالا دیگر سی‌دی‌های رنگارنگشان بیش از کتاب‌ها خودنمایی می‌کنند. با خودم گفتم بین اینهمه سی‌دی، مگر کتاب مذهبی پیدا می‌شود؟ چند قدم جلوتر وارد بازارچه بزرگ کتاب شدم. نگاهی سطحی تا انتهای پاساژ نشان میداد که اینجا بیشتر باید دنبال کتاب‌های دانشگاهی و درسی گشت نه کتاب مذهبی! ولی با این وجود کمی جلوتر رفتم و در دو سوی پله، دو کتابفروشی قدیمی نظرم را جلب کرد.
.JPG)
کتاب‌های مذهبی را هم برای مشتری و هم برای دل خودم می‌آورم
با چشم از بالا تا پایین لیست کتاب‌های موجود در کتابفروشی را از نظر گذراندم. در انتهای دیوارنوشته، عنوان مذهبی نوشته شده بود که انگیزه ورودم به نخستین کتابفروشی شد. مدیر میانسال کتابفروشی «حریر» که خود نیز اهل قلم و صاحب تالیف است، به نشستن دعوتمان کرد: علیمراد رضائی‌پور هستم و بیش از 20 سال است که با کتاب و نشر سروکار دارم. او بانشان دادن چند قفسه از کتاب‌های دینی و مذهبی در گوشه‌ای از کتابفروشی، ادامه داد: امروز همین کتاب‌ها باقی مانده که البته مشتری‌های خود را دارند. این کتاب‌های مذهبی را هم برای مشتری‌ها و هم برای دل خودم می‌آورم. ولی به هرصورت ناچاریم به خواست و ذائقه جامعه فعالیت کنیم و لذا ویترین کتاب‌های مذهبی، رونق گذشته را ندارد.
نگاهی به عنوان و طرح جلد کتاب‌ها نشان میداد که چندان جدید نیستند و بیشتر کتاب‌های موجود در این چند قفسه، مربوط به نویسندگان قدیمی‌تر و تجدیدچاپی هستند.
بسیاری از مردم توان خرید کتاب‌های نو را ندارند
از بازارچه دوباره وارد خیابان انقلاب شدم. هنوز چند قدمی پیش نرفته بودم که وجود تعدادی کتاب با موضوعات دینی در پشت ویترین یک کتابفروشی نسبتا بزرگ، توجهم را جلب کرد. سرم را بالا گرفتم تا تابلوی مغازه را ببینم: کتابفروشی هنرمند. نگاهی به دورتادور کتابفروشی انداختم. تعداد زیاد آثار دینی از دوره‌های چند جلدی تا کتاب‌های تک‌جلدی امیدوارم کرد. از دوره‌های «تفسیر نمونه» آیت‌الله مکارم شیرازی، «تفسیر نهج‌البلاغه» علامه جعفری، «تفسیر المیزان» علامه طباطبایی و «تفسیر نور» حجت‌الاسلام قرائتی تا «چهارده معصوم» حسین عمادزاده در اینجا دیده می‌شد.
مردی مشغول جابه‌جایی و چیدن کتاب‌ها در قفسه‌ها بود. نفس‌زنان خود را حسن غیبی؛ مدیر کتابفروشی هنرمند معرفی کرد که 42 است در کار کتاب فعالیت می‌کند.
وقتی از او درباره وضعیت قفسه و ویترین کتاب‌های دینی و مذهبی سوال کردم، گفت: بیشتر کتاب‌های ما قدیمی یا دست‌دوم هستند. امروزه بسیاری از مردم توان خرید کتاب‌های نو را ندارند و لذا سراغ کتاب‌های دست دوم می‌آیند. کتاب‌ها هم مخاطب شخصی دارد و هم از کتابخانه‌ها و موسسات و مراکز پژوهشی برای خرید به سراغ آنها می‌آیند. وضعیت کتاب‌های دین هم به تبع وضعیت بازار نشر، نسبت به سال‌های پیش و به‌ویژه دهه‌های پیش رکود داشته، ولی باز هم ناشکر نیستیم و فروش نسبتا خوبی داریم. یک کتابفروشی هم در طبقه پایین داریم که به نوعی انبارمان هم محسوب می‌شود و تقریبا تمامی کتاب‌های آنجا مذهبی است.
سری به زیرزمین زدیم؛ فضایی چند برابر کتابفروشی قبلی پر از کتاب‌های مذهی قدیمی و دست‌دوم. با نگاهی به اطراف، نام‌های آشنایی همچون مجموعه «نسیم حیات» تفسیر قرآن کریم اثر استاد ابوالفضل بهرام‌پور و «تفسیر صافی» به چشم می‌خورد. صابر افخمی، جوانی است که مسئولیت اینجا را برعهده دارد. به گفته او در میان کتاب‌های این مغازه، کتاب‌هایی مربوط به دو یا سه دهه قبل هم وجود دارد که هنوز هم مشتریان خود را دارند.
به بیان جوانِ فروشنده، دانشجویان و پژوهشگران و حوزویان بیشترین مشتریان این کتاب‌ها هستند و عده‌ای نیز به دلیل علایق شخصی به خرید این کتاب‌ها و به‌ویژه دوره‌های چند جلدی اقدام می‌کنند.
بازارچه کتاب و دو ویترین کتاب‌های دینی
اندکی جلوتر از خیابان 12 فروردین، بازارچه قدیمی کتاب قرار دارد با چندین کتابفروشی که بیشترشان چندین سال است در اینجا به فعالیت مشغولند. همچون «دارالکتب الاسلامیه» و «فارابی» که محور کار هر دو، بیشتر کتاب‌های مذهبی و دینی است. فروشنده جوان کتابفروشی بزرگ فارابی، حال و حوصله گفت‌وگو یا حتی پاسخگویی به چند سوال مختصر را هم نداشت و لذا با نگاهی گذرا به بالا و پایین کتابفروشی از آن خارج شدم، ولی همین لحظات کوتاه نشان از غنی بودن ویترین‌ها از کتاب‌هایی با موضوعات متنوع دینی در این فروشگاه کتاب داشت.
چند متر آنطرف‌تر، کتابفروشی نام‌آشنای دارالکتب‌الاسلامیه دیده می‌شود که با مدیریت مدیر کهنه‌کارش سید مرتضی آخوندی، هنوز پس از سالیان سال پابرجاست و به عرضه کتاب‌های دینی و مذهبی مشغول است.
شاید بتوان گفت در میان کتابفروشان راسته خیابان انقلاب، این دو کتابفروشی، تنها کتابفروشی‌های تخصصی حوزه دین هستند که بخش عمده قفسه‌هایشان پر از کتاب‌هایی با موضوعات و شاخه‌های مختلف دینی است.
روش‌های عرضه کتاب عوض شده است
دوباره به پیاده‌روهای شلوغ برگشتم و در پی یافتن کتاب‌های دینی و مذهبی در ویترین کتابفروشی‌های چشم گرداندم. یک کتابفروشی قدیمی و نام‌آشنا، محل توقف بعدی بود؛ انتشارات و کتابفروشی «طهوری». کتابفروشی‌ای که در سال 1343 توسط مرحوم سید عبدالغفار طهوری بنیان نهاده شد و از سال 1375 و پس از درگذشت وی، پسرش احمد طهوری مسئولیت اداره آن را عهده‌دار است.
نگاهی به دوروبر کتابفروشی انداختم. تنوع موضوعی کتاب‌ها زیاد بود. در نزدیکی ویترین، چندین قفسه به کتاب‌های دینی و مذهبی اختصاص پیدا کرده بود. احمد طهوری، از پشت پیشخوان با لبخند و نگاهی صبورانه، نظاره‌گر ما بود. وقتی از او درباره وضعیت فروش و ویترین کتاب‌های دینی پرسیدم، پاسخ داد: تا پنج سال پیش در ماه رمضان روزی پنج جلد مفاتیح به‌علاوه تعدادی کتاب‌های دیگر می‌فروختیم، ولی امروزه حتی گاهی در ماه یک کتاب جلد هم نمی‌فروشیم! در چند ساله اخیر بیشتر برای روز معلم قرآن و مفاتیح و نهج‌البلاغه از ما خریداری می‌شد که گاهی هم چند روز بعد همان معلمان مراجعه می‌کردند که همان کتاب‌ها را به ما بفروشند! مثلا می‌گفتند از این کتاب یک یا دو جلد دیگر هم داریم و به کارمان نمی‌آید.
این کتابفروش و ناشر کهنه‌کار معتقد است که امروز روش‌های عرضه عوض شده است. پیشرفت‌های رسانه و تکنولوژی‌های جدید و فضای مجازی هم بر بازار کتاب تاثیر گذاشته است. وقتی به وفور سی‌دی‌های قرآن و نهج‌البلاغه و دیگر کتاب‌های مذهبی با قیمت ارزان‌تر یافت می‌شود و یا به راحتی می‌توان از اینترنت آنها را دانلود کرد، دیگر کمتر کسی برای خرید کتاب 50 یا 70 هزار تومان پول می‌دهد.
امروز فقط همین چند قفسه کتاب‌های مذهبی در کتابفروشی ما باقی مانده و برای سرپا ماندن ناچار به عرضه کتاب‌هایی هستیم که ذائقه جامعه امروز به سمت آنها متمایل است که بخش زیادی از این کتاب‌ها نیز آثار ترجمه شده نویسندگان خارجی است که در بازار کشور بسیار رونق دارند و به چاپ‌های متعدد هم رسیده‌اند. وضعیت اقتصادی، فضای مجازی و اینترنت، نبود قوانین مدون برای جلوگیری و برخورد با دانلود و تکثیر غیرقانونی کتاب، ازجمله مشکلاتی است که امروز بازار کتاب را دچار رکود کرده و کتاب‌های دینی و مذهبی هم تابع این شرایط هستند.
با روند موجود در سال‌های آینده، نسل‌های بعدی به بریدن درختان برای تهیه کاغذ و تولید کتاب به ما ایراد خواهند گرفت و کتاب‌های کاغذی کم‌‌کم به موزه‌ها می‌روند.
احمد طهوری در پایان با لبخندی گفت: امروز اگر پدرم زنده بود و می‌دید ما چه کتاب‌هایی را می‌فروشیم، دارم می‌زد! ایشان در انتخاب کتاب، بسیار وسواس و حساسیت داشت و معتقد بود که اگر کتاب اشتباه به مردم بدهیم، روح آنها را مسموم می‌کنیم!
کتاب‌های ارزشمندی که در کنج قفسه‌ها آرمیده‌اند
کتابفروشی انتشارات موسسه اطلاعات، یکی دیگر از فروشگاه‌هایی بود که چندین قفسه کتاب‌های مذهبی و دینی داشت و بخشی از ویترین خود را نیز به کتاب‌هایی در این زمینه اختصاص داده بود. غیاث مشهدی، مسئول کتابفروشی در حین چیدمان قفسه‌ها، به این نکته اشاره کرد که به تبع بازار نشر، فروش کتاب‌های دینی هم چندان خوب نیست، مگر اینکه به‌عنوان منبع یا کتاب درسی رشته‌هایی مثل ادیان، معارف، الهیات و علوم قرآنی مورد استفاده قرار گیرند.
در همین چند قفسه کتاب‌های ارزشمندی همچون «گستره اخلاق در زندگی انسان»، «اوج عروج انسان»، «اسرار سقیفه» و «صد کلمه مولا علی (ع)» از استاد محمدجواد حجتی کرمانی، «مقتل سیدالشهداء» از آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی و «برترین هدف در برترین نهاد» از سید محمدمهدی جعفری به چشم می‌خورد که هریک در زمینه‌های مختلف علوم قرآن و معارف اسلامی سرآمد بوده و هستند، ولی افسوس که در کُنج قفسه‌ها، در سکوت آرمیده‌اند.
استقبال از کتاب‌های الهیات و ادیان دیگر
کتابفروشیِ بزرگ انتشارات خوارزمی نیز در لابه‌لای قفسه‌های متعدد و مختلف کتاب، چندین قفسه را به کتاب‌هایی در زمینه علوم قرآنی، الهیات، تاریخ اسلام و ادیان اختصاص داده و در قفسه‌ای مجزا نزدیک به ویترین نیز در بخش کُتب نفیس، قرآن و ادعیه با چاپ و جلدهای نفیس چیده شده است. به گفته اکبر فرزانه؛ مسئول فروشگاه، وضعیت فروش کتاب‌های علوم قرآنی تعریف چندانی ندارد، اما کتاب‌های الهیات و به‌ویژه ادیان دیگر مخاطبان بیشتری دارند که بیشتر آنها نیز دانشجویان هستند.
رونق بازار کتاب‌های مذهبی در انتشارات آستان قدس
بزرگترین کتابفروشی خیابان انقلاب، متعلق به به‌نشر (انتشارات آستان قدس رضوی) است که البته در کنار کتاب‌هایی با موضوعات مذهبی و دینی، اندیشه، دفاع مقدس و انقلاب اسلامی و دیگر موضوعات، محصولات فرهنگی و تزئینی نیز به فروش می‌رسد. در یک نگاه کلی می‌توان تخمین زد که بیش از نیمی از کتاب‌های موجود در این فروشگاه، کتاب‌های حوزه دین است که محمدعلی آذرتاش؛ فروشنده به‌نشر نیز آن‌را تایید کرد. در این قفسه‌ها از کتاب «حماسه حسینی» اثر ماندگار شهید مطهری، «پنجره‌های تشنه»، «اسرار فدک»، «شهیدان جاوید»، «آیین بندگی در کلام علوی» تا «دنیا و آخرت» اثر محمد ری‌شهری دیده می‌شود.
او با اعلام رضایت از فروش کتاب‌های دینی در این مجموعه، استقبال مردم را از کتاب‌های عمومی و استقبال دانشجویان و پژوهشگران از کتاب‌های تخصصی را خوب توصیف کرد.
ویترین قرآنی کتابفروشی «مولی»
کتابفروشی «مولی»، آخرین فروشگاه کتابی که در این نیم‌روز بهاری دقایقی را در آن سپری کردم. در ویترین کتابفروشی، قرآنی با جلد نفیس چوبی چشم‌نوازی می‌کند و در ضلع کناری ویترین نیز تعدادی کتاب‌های مذهبی شامل «ترجمه روشنگر قرآن»، «تفسیر آیه نور»، «تفسیر سوره واقعه» و «دانشنامه معاصر قرآن کریم» چیده شده است.
داخل کتابفروشی تقریبا بخش قابل‌توجهی از ضلع غربی، به کتاب‌های مذهبی و حوزه‌های دین، اندیشه و کلام اختصاص دارد؛ از «مفاتیح الغیب» و «اسرار الآیات» ملاصدرا با ترجمه محمد خواجوی تا «شرح فصوص الحکم» و «شواهد الربوبیه» و «عرفای شیعه».
چند کلمه ...
حالِ کتاب زیاد خوب نیست و به تَبَع آن، قفسه‌های کتاب‌های دینی و مذهبی نیز روزبه‌روز کوچکتر شده و رد پای این کتاب‌ها در بازار نشر، کمرنگ‌تر می‌شود. ریه‌های کتاب برای احیا، نیاز به اکسیژن و هوای تازه دارد.
نظرات