موانست با بزرگان روزگار؛ از علامه شعرانی تا ابوالقاسم سحاب

وقتی یک نفر، نزدیک به یک قرن با چاپ و فروش کتاب‌، به‌ویژه کتاب‌های مذهبی سروکار داشته باشد،‌ مطمئنا در طی این مسیر، با بزرگان بسیاری همقدم شده و موانست داشته است. سید جلال، در این‌باره به من گفت: تا جایی که حافظه‌ام یاری می‌کند، در اینباره صحبت می‌کنم. یکی از بزرگانی که اینجا همکاری زیادی با ما داشت، استاد حاج شیخ ابوالحسن شعرانی (علامه شعرانی) بود. ایشان بیشتر کتاب‌های ما را تحشیه و تنقیح می‌کرد و اگر نیاز به توضیحاتی بود ارائه می‌دادند و چند کتاب را هم خودشان مستقیما ترجمه کرده بودند؛ مانند «امام علی» که با عنوان اصلی «الإمام علي صوت العدالة الإنسانیة» اثر جرج جرداق، نویسنده و اندیشمند مسیحی لبنانی در بیروت چاپ می‌شد. با توجه به شرایط حاکم و محدودیت‌هایی که از سوی ساواک اعلام می‌شد، این کتاب را به سختی و با کمک آیت‌الله شیخ عبدالله تهرانی از بند ساواک آزاد و توانستیم آن‌را منتشر کنیم. ماجرای این کتاب را برایتان تعریف می‌کنم.
 
از دیگر بزرگانی که با آن‌ها مراوده داشتیم، حاج میرزا باقر کمره‌ای از هم‌دوره‌ای‌های آیت‌الله خمینی و حاج میرزا خلیل کمره‌ای؛ پیش‌نماز مسجد امین‌الدوله در ابتدای خیابان پل چوبی و همچنین آیت‌الله حاج علی‌اکبر غفاری بودند. محمدباقر بهبودی هم تعداد زیادی از کتاب‌ها را ترجمه و تحشیه کرده بود. شیخ محمدجواد نجفی هم 20 جلد «تفسیر آسان»، 16 جلد کتاب «ستارگان درخشان»، یک جلد «خواص خوراکی‌ها» و ... برای ما نوشت. ایشان تحصیل‌کرده نجف و ساکن تهران بود و علاوه بر تالیفات بسیار، اجازه روایت از اساتید و مراجع آن زمانِ حوزه نجف را نیز داشت. آقای عمادزاده و مرحوم ابوالقاسم سحاب هم زیاد اینجا می‌آمدند. اینجا تقریبا هر روز مراسم معارفه و گپ‌وگفت این بزرگان بود. اَخوی ما هم مرد مطلعی بود و زبان‌های عربی و فرانسه را به خوبی تکلم می‌کرد و حتی با کسانی که از بیروت و سوریه می‌آمدند، به زبان عربی صحبت می‌کرد.
 
قدیم اینطور نبود که یک کتابفروشی فقط محل خرید و فروش کتاب باشد، بلکه محل بحث درباره علوم مختلف و مسائل روز جامعه نیز بود. در تبادل‌نظر بین افراد، بسیاری از مشکلات حل می‌شد. مرحوم علامه شعرانی بسیار متواضعانه قدم می‌زد و اینجا می‌آمد. آنقدر متواضع بود که کسی گمان نمی‌کرد ایشان کوهی از علم است.

ماجرای کتاب «الامام علی» و تیمور بختیار 

از او خواستم داستان کتاب «الامام علی» و ساواک را برایم تعریف کند: در کارمان مشکل چندانی با ساواک نداشتیم و تنها چند مورد جزئی بود. یک مورد مربوط به همان کتاب «امام علی» می‌شد و آن‌هم به این دلیل که مرحوم صدر بلاغی قبلا آن‌را ترجمه کرده بود و چون ایشان شخصیت سیاسی داشت، دنبال کتابش بودند تا نگذراند منتشر شود و چون این کتاب هم ترجمه همان کتاب بود، برادرم مرحوم سید اسماعیل برای جلوگیری از بروز مشکل، به حاج میرزا عبدالله تهرانی متوسل شد. یک روز من و برادرم نزد میرزا عبدالله رفتیم و جریان را برای ایشان تعریف کردیم که به برادرم گفت، نمره تلفن بختیار را بگیر، می‌خواهم با او صحبت کنم؛ بختیار آن زمان رئیس سازمان امنیت بود.
 
سید اسماعیل شماره بختیار را گرفت و گفت که آقای تهرانی می‌خواهند با شما صحبت کنند. میرزا عبدالله به بختیار گفت که بیا اینجا من با شما کار دارم. گفت: حاج آقا چه کاریه، بفرمایید انجام بدم. میرزا عبدالله گفت که نه می‌خوام بیای اینجا. بختیار در جواب گفت: باشه حاج آقا سه‌شنبه خوبه من بیام؟ سه‌شنبه ساعت 3 بعدازظهر، طبق قرار قبلی ما آمدیم و بختیار هم با تشریفات و اسکورت آمد و چای خورد. میرزا عبدالله گفت که این کتاب را جرج جرداق نوشته و میرزا ابوالحسن شعرانی که خیلی مورد تأیید بنده هست، آن‌را ترجمه کرده و من هم کتاب را دیده‌ام و به حاج میرزا اسماعیل گفته‌ام کتاب را چاپ کند. بختیار گفت: حاج آقا اشکال نداره، خب چاپ کنید. میرزا عبدالله گفت: می‌خواستم ممانعتی نباشد و بختیار گفت: نه ممانعتی نیست و بفرستید چاپخانه.
 
یکی دو بار هم شخصی به نام محرمعلی خان که در اطلاعات شهربانی بود، به چاپخانه ما مراجعه کرد و درباره چاپ اعلامیه‌های امام می‌پرسید که به او اطمینان دادیم، اعلامیه چاپ نمی‌کنیم. یک بار هم ما را به شعبه‌ای از ساواک در چهارراه گلوبندک فراخواندند و تحقیقاتی کردند. بیش از این‌ها، مشکلات دیگری در این زمینه نداشتیم، چون کتاب‌های ما مذهبی بود و حالت سیاسی نداشت که به دستگاه بربخورد.

به گذشته برگردم، باز همین‌ حرفه را انتخاب می‌کنم

از سید جلال کتابچی پرسیدم که اگر به گذشته برمی‌گشتید، باز هم این شغل را انتخاب می‌کردید؟ در جوابم با همان لبخند همیشگی، گفت: من 82 سال سن دارم و این کار را از 19 سالگی در اینجا شروع کردم و تا زمانی که خداوند صلاح بداند، هستیم. چون شغل آبا و اجدادی ما بود و از بچگی در این کار بودیم، آن‌را دوس داشتیم.

روزی 20 تا 30 کارتُن کتاب برای شهرستان‌ها می‌فرستادیم

صحبت به وضعیت نابسامان بازار به‌ویژه بازار کتاب، کشیده شد. از او پرسیدم که اوضاع نشر شما در این میان چگونه است؟ پاسخ داد: یک زمانی بیشتر با شهرستان‌ها کار می‌کردیم که مدیریت آن با برادر بزرگترم سید محمد بود. اینجا 20 نفر نیرو داشتیم که روزی 20 تا 30 کارتُن کتاب برای شهرستان‌ها می‌فرستادیم، ولی هی تقلیل پیدا کرد. امروز از آن 20 تا 30 نفر نیرو، فقط چند نفر مانده‌ایم و روزی 30 کارتُن، به هفته دو یا سه کارتُن رسیده است. گاهی از صبح تا شب یکی دو تا مشتری می‌آید و دو تا کتاب یا تقویم نجومی می‌خرد. فروش روزمره ما امروز حتی کفاف چند نفر نیروی کارمان را هم نمی‌دهد و تنها عشق به این کار و ادامه راه آبا و اجدادمان است که ما را سرپا نگاه داشته، واِلا این کار توجیه مالی ندارد.

در همین حین یک مشتری وارد مغازه شد و گفت: آقا تقویم نجومی دارید؟ سید جلال کتابچی خندید و گفت: شاهد هم از غیب رسید. تازه الان که دم عید است، این تقویم‌ها فروش دارند، تابستان همین هم تقریبا صفر می‌شود.
 

دولت از ناشران و کتابفروشان بیشتر حمایت کند
 
گلایه‌ها و دغدغه‌های دیگری هم داشت که حتی آن‌ها را هم با لبخند، بیان می‌کرد: امروز دولت کمی کم‌لطفی می‌کند. مایه اصلی کتاب کاغذ است؛ کاغذ و چاپ و صحافی می‌شود در نهایت یک کتاب. کاغذ روزبه‌روز گران‌تر می‌شود. پیش از انقلاب، کاغذ را بندی 100 تومان می‌خریدیم، امروز بندی 800 تومان می‌خریم. تا چند وقت پیش با دلار هفت تومانی به ما کاغذ می‌دادند و امروز با دلار 14 تومانی! وزارت ارشاد قبلا برای ناشران باسابقه که کتاب‌هایشان بیشتر چاپ می‌شد، سوبسیدها و تسهیلاتی با قیمت کم درنظر می‌گرفت، کم‌کم این سوبسیدها هم حذف شد. به همین نسبت، اجرت چاپ و صحافی هم زیاد شده و کتاب گران درمی‌آید. بیشتر کتاب‌هایی که اینجا داریم، چاپ قدیم است و گاهی چند سال طول می‌کشد که یک چاپ آن تمام شود و لذا با همان قیمت‌های قبلی می‌فروشیم، چون اگر بخواهیم جدید چاپ کنیم، قیمت پنج برابر می‌شود. تازه همان کتابی را هم که با قیمت قبلی مثلا 20 تومان می‌فروشیم، مشتری تخفیف می‌خواهد که 10 درصد هم تخفیف می‌دهیم.
 
از دولت انتظار داریم که از ناشران و کتابفروشان بیشتر حمایت کند. با اینکه دولت ما را از مالیات معاف کرده، ولی وزارت دارایی به عناوین مختلف باز از ما مالیات می‌گیرد. بیمه هم می‌گوید کار بکنید یا نه، باید حق بیمه‌تان را پرداخت کنید. حداقل در مالیات و حق بیمه صنف کتابفروش تخفیف بدهند.
 
حیفم می‌آید که نگویم...

حیفم می‌آید که نگویم از همنشینی و هم‌کلامی با سید جلال کتابچی، چقدر لذت بردم. این اولین دیدار من از او و کتابفروشی‌اش بود، ولی مطمئنم آخرین دیدارم نخواهد شد. سرت سلامت و سایه‌ات مستدام سیدِ دوست‌داشتنی.