همانند آب، در مورد آتش نیز عقایدی وجود دارد. آتش به مثابه سمبل پالایش و شفافیت در چهارشنبه سوری است و به هنگام پریدن از روی آتش در این روز، مردم جمهوری آذربایجان شعری می‌خوانند که معادل شعر فارسی سرخی تو از من/ زردی من از تو است.
همچنین در این روز دختران و پسران جوان خاکسترهای آتش را جمع کرده و از اطراف خانه‌هایشان دور می‌کنند که این عمل، نماد دور کردن بدشانسی از خانواده‌هاست.
تمیز کردن خانه، کاشت درختان، دوختن و پوشیدن لباس‌های نو، رنگ‌آمیزی تخم مرغ‌ها، درست کردن کیک‌هایی مانند «شکربورا» و باقلوا، ساخت نوعی شیرینی مشهور از گندم یا کشمش و آجیل از برخی سنت‌های مردم آذربایجان در آستانه عید نوروز به شمار می‌رود. (امیراحمدیان: 78)
آیین‌های زمان نوروز
در کشور آذربایجان، نوروز تعطیلات خانوادگی است. عصر پیش از جشن، همه اعضای خانواده دور میزی جمع می‌شوند که با ظرف‌های زیبای متعددی برای سال جدید تزئین می‌شود. تزئین میز جشن با غنچه، سینی‌های نقره‌ای یا مسی پر از سمنو که در وسط میز قرار گرفته همراه با شمع‌های متعدد و تخم‌مرغ‌های رنگی صورت می‌گیرد. (سازمند: 110)
اوج جشن‌های نوروز در آذربایجان زمانی است که سال کهنه پایان یافته و سال جدید آغاز می‌شود. بر اساس سنت‌های قدیمی به بهانه نوروز از تپانچه و هفت تیر برای شلیک و ایجاد صدا استفاده می‌شود. این باور وجود دارد که این شلیک‌ها در شهرها و روستاها مردم را آگاه می‌کند که بهار در حال رسیدن به آذربایجان است.
علاوه بر آن، برخی سنت‌ها و بازی‌ها نیز رواج دارد که «کوس‌کوسا» از آن جمله است. این مراسم در ارتباط با بدرقه زمستان و آمدن بهار پدید آمده است. بازیگران این مراسم عبارتند از: کوسه، بز و دستیار کوسه. کوسه نماد انسانی زمستان و بز نیز نماد حیوانی بهار است. حضور کوسه و دستیارش برای گردآوری خرج راه با کمک دستیار و بز دوست‌داشتنی، به زور گرفتن پول‌های جمع‌آوری شده توسط کوسه از دست بز و در پایان کشته شدن کوسه در خواب به دست بز با زدن سنگ بر سر کوسه، موضوع اصلی این نمایش است. (امیراحمدیان: 85 و 86)
مانند ایران چیدن میز یا سفره هفت سین به عنوان آئین نمادین، بخش جدایی ناپذیر نوروز در آذربایجان است. در این سفره هفت کالا یا غذای متفاوت قرار داده می‌شود که همگی با حرف «سین» آغاز می‌شود؛ سماق، سرکه، سود (شیر)، سمنو، سبزی و غیره. در این میان، سمنو به مثابه عامل تداوم نسل‌ها شناخته می‌شود و آن را بین زنانی که صاحب فرزند نمی‌شوند می‌گردانند.
هنگام گرداندن سمنو این عبارت نیز برای آنها خوانده می‌شود: «ای خدایی که این سمنو را بارور کردی، این عروس را هم بارور کن، آرزویش را اجابت فرما، به خواسته‌هایش برسان، به امیدی که دارد برسان.»
بر اساس سنت، همه اعضای خانواده در نوروز باید در خانه حاضر باشند؛ چنان که مردم آذری معتقدند که اگر شما در روز جشن در خانه نباشید، برای هفت سال بدون خانه و کاشانه زندگی خواهید کرد. همچنین در نخستین روز از سال جدید همه چراغ‌های خانه در تمام شب روشن نگه داشته می‌شود. زیرا نبود چراغ و آتش در این شب نماد بدشانسی است.
در مناطق روستایی آذربایجان روزهای جشن نوروز با شرایط کاری و آب و هوایی پیوند زده می‌شود. بر اساس این سنت، روز نخست نوروز نماد بهار است. روز دوم نماد تابستان، روز سوم نماد پائیز و روز چهارم نماد زمستان. اگر روز اول خشک و بدون باد باشد، بهار برای کشاورزی مناسب تشخیص داده می‌شود اگر هوا بارانی و با باد همراه شود، انتظار می‌رود که کل بهار چنین باشد. باقی روزهای نوروز هم تعیین کننده وضعیت سه فصل دیگر سال است. همچنین در آذربایجان روز سیزده به در مشابه ایران وجود ندارد.
منابع:
امیراحمدیان، بهرام. عید نوروز در جمهوری آذربایجان. در مجموعه مقاله‌های دومین همایش منطقه‌ای نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری. 1382
سازمند، بهاره. نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران. ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. 1393
نظر شما