از شعر زنان ترکیه کمتر اطلاع داریم
در ابتدای این مراسم علی‌اصغر محمدخانی، معاون امور بین‌الملل موسسه شهرکتاب، ضمن اشاره به مسائل مطرح شده در روز اول همایش، گفت: بیشتر آثاری که ما از ترکیه در حوزه زنان می‌شناسیم، رمان و داستان است و از شعر زنان ترکیه کمتر اطلاع داریم؛ که این سوال را پیش می‌آورد که آیا شعر زنان ترکیه در دوره معاصر کمتر است، یا خوب ترجمه نشده یا در ایران بازاری ندارد.
او ادامه داد: اگر تاریخ ادبیات ترکیه را در نظر بگیریم، دوره تنظیمات آنها، برابر دوره مشروطه ما است. در این دوره تحولاتی رخ می‌دهد و بعد به دوره جمهوریت می‌رسد. دوره تنظیمات، دوره ورود مضامین و سبک‌های مختلف و مفاهیمی است که از غرب وارد ترکیه می‌شوند و باعث دگرگونی آثار ادبی می‌شود. در این دوره شعر دیوانی ترکیه که حدود ۵ یا ۶ قرن سابقه داشته، شکل جدید می‌گیرد؛ که اگر دقت کنیم، متوجه می‌شویم که این دوره تقریبا شبیه دوره شعر ما با نیما و دیگران است.
محمدخانی ضمن اشاره به کتاب «شناخت‌نامه شاعران و شعر معاصر ترک» که جمعی از استادان ترکیه‌ای و صاحب‌نظران ایرانی گردآوری کرده‌اند؛ اظهار کرد: در این کتاب ۱۰۰ شاعر معاصر ترکیه، هر کدام با سه شعر گردآوری شده‌اند؛ در میان این صد شاعر، فقط شش شاعر زن هست، که نشان می‌دهد یا زنان در شعر معاصر ترکیه سهم زیادی ندارند، یا کسانی که این کتاب را گردآوری کرده اند، کم توجهی کرده‌اند؛ که قابل بحث است.
معاون بین‌الملل موسسه شهرکتاب در ادامه به آمار آثاری که در سال ۹۷ از ادبیات ترکی در ایران ترجمه و منتشر شده اشاره کرد و افزود: در این یک سال، ۱۶۱ کتاب چاپ شده؛ که ۷۰ عنوان آن چاپ اول و ۹۰ عنوان چاپ مجدد است. از مجموعه این چاپ‌ها، سه نام الیف شفق، عزیز نسین و اورهان پاموک ادبیات ترکی در ایران را تقریباً تسخیر کرده است و این‌ها با شکل‌های مختلفی قابل تحلیل است.
محمدخانی ضمن عنوان اسامی آثار الیف شفق، اورهان پاموک و عزیز نسین که طی سال جاری در ایران چاپ شده؛ الیف شفق، عایشه کولین و آیفر تونچ را به ترتیب نویسندگان زن ترکیه‌ای معرفی کرد، که طی سال ۹۷ بیشترین چاپ را در ایران داشتند و در پایان اضافه کرد: ما در ایران باید دو پروژه را دنبال و بحث کنیم؛ ابتدا اینکه چرا بعضی از این آثار ترجمه می‌شود و چه معیاری برای ترجمه آثار این افراد است. دیگر اینکه چرا برخی از نویسندگان مطرح در ترکیه در ایران ترجمه و چاپ نمی‌شوند.
اشتراک زنان نویسنده ترکیه و ایران در استفاده از سبک رئالیسم جادویی
مریم حسینی، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا و دبیر علمی همایش ضمن ارائه توضیح مختصری از روند اولین روز همایش و اشاره کوتاهی به مقالات ارائه شده در این همایش؛ به چند نکته در تاریخ معاصر کشورهای جهان سوم، که در بین همه آنها مشترک است، اشاره کرد و گفت: یکی از مکتب‌هایی که زنان داستان‌نویس در طول سال‌های اخیر _ نه فقط در کشورهای مثل ایران و ترکیه، بلکه حتی در ادبیات اقلیت که گروه ستمدیدگان جوامع هستند_ برای نگارش داستان‌های خود، در مقابله با فضای استعماری، مردسالاری و... استفاده کرده‌اند؛ رئالیسم جادویی است.
او ادامه داد: از دیگر مسائل مشترک در این آثار، مسائلی است که مربوط به تقابل سنت و مدرنیته و مواجهه مردمی است که هنوز آمادگی پذیرش مدرنیته را ندارند؛ ولی به اجبار، ناچارند این دوران را تجربه کنند؛ که این شباهت در میان جامعه ایرانی و ترکیه کاملاً مشهود است. در آثار این نویسندگان نوعی مقاومت در برابر جهانی که در حال تغییر و نو شدن است، قابل ملاحظه است و نویسندگان این سرزمین‌ها معمولا گمان می‌برند که باید در مقابل مدرنیته اجباری مقاومت کنند. راه‌های گوناگونی هم پیش روی آنها است، یکی از این راه‌ها، یادآوری مجدد فرهنگ آداب و رسوم خود و بررسی مجدد آن برای مواجهه با دنیای مدرن است.
حسینی با آوردن مثال‌هایی از نویسندگان زن سبک رئالیسم جادویی که در مقابله با مدرنیته داستان نوشته‌اند؛ آن را یک نهضت جهانی دانست که فقط مختص ایران و ترکیه نیست و در ادامه ضمن مقایسه تطبیقی رمان «عزیز بیعار» اثر لطیفه تکین از ترکیه و «اهل غرق» اثر منیره روانی‌پور، نویسنده ایرانی، اظهار کرد: شباهت بسیاری میان باورهای مردم سرزمین ایران و ترکیه وجود دارد. استفاده از این باورها توسط زنان، خیال‌انگیزی این رمان‌ها و فرصتی که این داستان‌ها به نویسندگانی می‌دهد که می‌توانند از زیر ممیزی‌ها رد شوند و به راحتی حرف‌های خود را با داستان‌های پریزاد و امثال آنها بزنند؛ مجالی را فراهم می‌کند تا در مکتب رئالیسم جادویی به این نوع نگاه رو بیاورند؛ که لطیفه تکین از ترکیه و منیره روانی‌پور از ایران دو نمونه خوب برای بررسی این موضوع هستند.
در ایران نویسنده‌هایی شناخته می‌شوند که از رسانه‌های غربی معرفی می‌شوند
مژگان دولت‌آبادی، مترجم آثار ادبیات ترکیه که ترجمه کتاب «سرگذشت عزیز بیگ» نوشته «آیفر تونچ» را در کارنامه هنری خود دارد، گفت: علت انتخاب آیفر تونچ توسط بنده برای ترجمه، معرفی نویسنده‌ای بود که فکر می‌کردم در کشورش از جایگاه ادبی بالایی برخوردار است؛ چون ما در ایران بیشتر نویسنده‌هایی را می‌شناسیم که از طریق رسانه‌های غربی به ما معرفی می‌شوند. مثلا الیف شفق وقتی در جهان پرفروش می‌شود؛ مترجم‌ها و ناشرهای ما تصمیم می‌گیرند آثار او را ترجمه کنند؛ در صورتی که کشور ترکیه همسایه کشور ما است و مترجم‌های ما که به این زبان تسلط دارند، خیلی بهتر می‌توانند انتخاب‌های دقیق‌تری از ادبیات آن کشور داشته باشند. همچنین اشتراکات فرهنگی ما و ترکیه می‌تواند در این انتخاب‌ها کمک کند.
وی همچنین در ادامه درباره چرایی انتخاب «سرگذشت عزیز بیگ» برای ترجمه، گفت: من این کتاب را انتخاب کردم، چون نسبت به دیگر آثار نویسنده کم‌حجم‌تر بود، خوانش روان‌تری داشت و برای معرفی نویسنده مناسب‌تر بود.
ادبیات و هنر در یک حلقه بسته نمی‌گنجد
این مترجم آثار ادبیات ترکیه در بخشی از سخنان خود، ضمن اشاره به مباحث مطرح شده در روز اول همایش درباره نقد داستان‌نویسان زن ترکیه، گفت: یکی از نویسندگان زن ترکیه، جیهان اکتاش است که سال‌ها ساکن ایران بوده، به خوبی ایران را می‌شناسد و شاید بتوان گفت به نوعی ایران‌شناس است و زبان فارسی را هم تا اندازه‌ای می‌داند؛ ولی ما او را نمی‌شناسیم و توسط آثارش به ما معرفی نشده است. زینب کوثر‌شرف‌اوغلو در همایش دیروز این اشاره را داشت که آثار نویسندگان زن ترکیه که به فارسی ترجمه شده، بیشتر آثاری است که نویسندگان آنها تحت تأثیر جریان‌های ادبی غرب داستان می‌نویسند؛ در صورتی که ما برای شناخت بهتر دو کشور، نیاز به توجه به نویسندگانی داریم که درون‌مایه آثار آنها با رویکرد به باورها و سنت‌های منطقه است، تا بتوانیم شناخت دقیق‌تری نسبت به هم داشته باشیم.
او ادامه داد: بنده هم تا اندازه زیادی با ایشان موافق هستم، چون معتقدم باید از طیف‌های مختلف داستان‌نویسان ترجمه شود و این باور را ندارم که فقط باید یک طیف معرفی شود؛ چون ادبیات و هنر در یک حلقه بسته نمی‌گنجد.
مترجم کتاب «سرگذشت عزیز بیگ» با بیان اینکه ادبیات ناب فارغ از دایره ایدئولوژی‌ها و حتی جنسیت است، اضافه کرد: بنده حتی معتقدم که برای بررسی ادبیات بهتر است خیلی ادبیات را زنانه و مردانه نکنیم. اثر ادبی یا هر کار هنری، بهتر است که فارغ از نام و جنسیت خالق آن بررسی شود. در واقع جهان امروز ما یک جهان رنگین‌کمانی است، که رنگ‌ها در کنار هم نمود پیدا می‌کند و تک‌صدایی مخاطبی ندارد.
بازترجمه در ایران یک حلقه باطل است
دولت آبادی ترجمه آثار با عناوین خاص، از نویسنده‌های خاص را نادرست دانست و در نقد بازترجمه گفت: بازترجمه در ایران یک حلقه باطل است، البته بازترجمه آثار کلاسیک تا حدی قابل توجیه است؛ ولی اثری که اولین ترجمه آن چهار سال پیش منتشر شده، چه طور است که ظرف چهار سال با ۱۰ عنوان ترجمه، توسط ۱۰ مترجم عرضه می‌شود؛ که هر مترجم اثر قبلی را ناقص می‌داند.
وی در پایان با بیان اینکه زمانی که یک اثر را ترجمه می‌کنیم، در برابر مخاطبی که این اثر را می‌خواند مسئول هستیم، اظهار کرد: در مسائل ترجمه و بازترجمه شاید اگر ناشرها و حتی مترجم‌ها حساسیت بیشتری نشان دهند؛ باعث شود با ویراست مجدد، حتی همان ترجمه اول یا دوم اصلاح شود و نیاز به این همه باز ترجمه نباشد، در مقابل وقتی که مترجم و هزینه‌ای که ناشر و مخاطب برای خرید اثر می‌گذارد، به شکل معرفی آثار دیگری باشد، که به شدت جای آن خالی است.
شناخت ادبیات معاصر بدون شناخت ادبیات صد سال گذشته ممکن نیست
حسن اکبری‌بیرق، مترجم آثار ادبیات ترکیه و عضو هیات علمی دانشگاه سمنان، دیگر سخنران این نشست بود که در بخشی از سخنان خود گفت: ایران و ترکیه در یک حوزه تمدنی واحد زندگی می‌کنند و هر سرنوشتی که برای ترکیه نوشته شده، شامل حال ما هم می‌شود. این اشتراکات و مشابهت‌ها بیش از آن است که فقط در حوزه ادبیات یا ادبیات زنان دنبال آن بگردیم.
او ادامه داد: مسئله یا دشواره اصلی ایران و ترکیه، گذر از یک جامعه سنتی به جامعه متجدد یا مدرن است. ما و ترکیه باید موضع و جغرافیای فکری خود را درباره مدرنیته و مدرنیزاسیون مشخص کنیم و این امکان ندارد، مگر اینکه سنت ۱۵۰ ساله گذشته خود را مرور کنیم. مثلاً برای اینکه بدانیم جایگاه داستان‌نویسان زن امروز چیست؟ باید مرور کنیم و ببینیم که اصولاً زن در ۱۰۰ یا ۱۲۰ سال پیش _ چه در ایران و چه در ترکیه_ چه جایگاهی داشته است.
عضو هیات علمی دانشگاه سمنان، ضمن اشاره به تاریخ تحولات مسائل زن در طی قرن اخیر در ترکیه، از نمود مسائل آنها در ادبیات سخن به میان آورد و گفت: اتفاقی که در ادبیات داستانی زنان ترک افتاده و قابل بحث است، این است که زنان نویسنده در تاریخ ادبیات ترکی حداقل در ۵۰ یا ۶۰ سال گذشته، نقش دوگانه‌ای داشته‌اند؛ یعنی هم تلاش کرده‌اند مسائل و مشکلات خودشان را بازتاب دهند و هم اینکه با نوشتن همین مسائل یا بحث درباره مشکلات زنان و روایت آنچه که زنان به لحاظ ذهنی و عینی با آن درگیر هستند، باعث تغییراتی در جامعه شدند. یعنی در واقع همیشه این‌طور نیست که ادبیات فقط بازتاب مسائل باشد، بلکه گاه بشر را یک گام به طرف پیشرفت، ترقی و مدرنیته می‌رساند. از این نظر یک تجربه قابل توجه در ترکیه است، که می‌تواند برای ما قابل استفاده باشد.
اکبری‌بیرق در بخش دیگری از سخنان خود گفت: خواه یا ناخواه، سرنوشت تاریخی ما تجدد و مدرنیته است و دروازه تجدد به طرف شرق عالم به‌خصوص خاورمیانه هم ترکیه است. بنابراین می‌توانیم از تجربیات زنان ترک در بازسازی سرنوشت خودمان که تجدد است، استفاده کنیم.
وی در جمع‌بندی سخنان خود عنوان کرد: به اعتقاد بنده همان‌طور که شناخت ادبیات معاصر ایران، مستلزم این است که ما ادبیات مشروطه خود را خوب بشناسیم؛ به همان نسبت هم اگر می‌خواهیم ادبیات ترک را بشناسیم، باید مقطع زمانی هم عصر مشروطه در ترکیه را هم بازخوانی کنیم و زمینه ظهور آثار ادبی را در گذشته بجوییم.
سوال گونبال یوزکورت، دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و مترجم آثار ایرانی به زبان ترکی استانبولی، که روز اول همایش هم مقاله‌ای درباره هفت نویسنده زن معاصر ترکیه داشت، از دیگر سخنرانان اختتامیه این همایش بود و درباره چرایی انتخاب این هفت زن نویسنده ترک در مقاله خود، گفت: این هفت نویسنده زن ترکیه، هم در داستان‌ها، هم در رمان‌ها، هم در داستان‌های کوتاه و هم در نمایشنامه‌های خود، دوره خودشان را با روابط اجتماعی خیلی خوب و بسیار دقیق مطرح کرده‌اند و در حقیقت آینه‌ای از شرایط اجتماعی زمان خود هستند.
یوزکورت در ادامه به ارائه بیوگرافی و کارنامه هنری خالده ادیب ادیوار، صفیه ارول، عدالت آقا‌اوغلو، سوگی سویان، فروزان، سویم بوراک و تومریس اویار؛ هفت نویسنده زن ترک که در مقاله او بررسی شده بودند، پرداخت و درباره آثار و ویژگی‌های نثر هر کدام از آنها و تاثیری که بر ادبیات معاصر ترکیه داشته‌اند، مختصری توضیح داد
نظر شما