به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ملا محمدکاظم خراسانی مشهور به آخوند خراسانی در سال ۱۲۹۰ شمسی در حالی که مهیای سفر به تهران برای حمایت از حکومت مشروطه در برابر تجاوز بیگانگان بود، به طرز مشکوکی در نجف درگذشت. مرحوم آیت‌الله آخوند خراسانی از مهم‌ترین حامیان مذهبی، معنوی و سیاسی مشروطه خواهان در برابر استبداد شاهی بود.

آخوند خراسانی که پس از میرزای شیرازی مرجعیت اعلای شیعیان را بر عهده داشت با حاشیه‌ای که بر کتاب «مکاسب» استاد خود شیخ مرتضی انصاری(ره) نوشت بر مفهوم شرعی و سیاسی ولایت فقیه نیز تاکید کرد. هرچند که از حاشیه بعدها تفاسیر گوناگونی ارائه شد.

مهم‌ترین کتاب آخوند خراسانی نیز «کفایةالاصول» در علم اصول فقه است که اکنون نیز به عنوان کتاب و منبع درسی در حوزه‌های علمیه مورد استفاده طلاب است. این کتاب شاید مشهورترین کتاب در علم فقه باشد و تاکنون نیز شروح و حاشیه‌های متعددی بر آن نگاشته شده؛ شهرت این کتاب باعث شده تا «صاحب کفایه» بدل به یکی از القاب مهم آخوند خراسانی شود. همچنین بر اساس این شهرت و این لقب مرحوم آخوند برخی از فرزندان او نیز بعدها نام خانوادگی «کفایی» را بر خود گذاشتند.

درباره هوشمندی و جامع العلوم بودن آخوند خراسانی بسیار می‌توان نوشت. با این اوصاف اما این شخصیت تا مدت‌ها مورد غفلت علما و اندیشمندان قرار داشت و بجز حاشیه‌ها بر کتاب کفایه در تحلیل آرا او تا تقریبا یک دهه پیش کوشش‌های چندانی صورت نگرفت. در سال ۱۳۸۸ کتابی از استاد اکبر ثبوت به نام «دیدگاه‌های آخوند خراسانی و شاگردانش» به صورت غیرقانونی و بدون اجازه مولف در فضای مجازی انتشار پیدا کرد و سودجویان بازار کتاب نیز نسخه‌های کاغذی آن را در چاپخانه‌ها تهیه دیدند. نسخه اولیه این کتاب بنا به کلام نویسنده در سال‌های پیش از انقلاب تالیف شده بود. وزارت ارشاد وقت به این کتاب اجازه انتشار نداده بود.

تفسیر جدیدی که این کتاب از آرا آخوند خراسانی ارائه می‌داد جنجال‌های زیادی را موجب شد. به شهادت کتاب «کتابشناسی توصیفی آخوند خراسانی» اثر هادی ربانی در سال ۱۳۸۹ بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب و مقاله در سال ۱۳۸۹ درباره آخوند خراسانی منتشر شد. همچنین همایشی نیز در همین سال در حوزه علمیه قم درباره آرا آخوند خراسانی برپا شد و هیات علمی آن گفت‌وگوی مفصلی را نیز با اکبر ثبوت انجام دادند. بنابراین اثر منتشر نشده این پژوهشگر مهم و پرکار تاریخ و اندیشه اسلامی بودن آنکه به صورت رسمی منتشر شود، باعث رواج گفت‌وگو درباره آخوند خراسانی شد.

اکبر ثبوت درباره این کتاب در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا اشاره کرد: اگر وزارت ارشاد وقت به کتاب «دیدگاه‌های آخوند خراسانی و شاگردانش» اجازه انتشار می‌داد این کتاب نهایت در دو هزار نسخه منتشر شده و بعدها فراموش می‌شد و اینقدر جنجال به پا نمی‌کرد، اما مسئولان آن دوره یادشان رفته بود که وقتی مردم را نسبت به موضوعی حریص می‌کنند، توجه مردم به آنها بیشتر می‌شود. عصر اینترنت هم باعث شده تا دسترسی به منابع بیشتر شود.

وی افزود: «الانسان حریص علی ما منع» یعنی انسان نسبت به چیزی که از آن منع می‌شود، حرص می‌ورزد. این قول مشهوری است که نمی‌توان آن را انکار کرد. به هر حال مردم به این فکر رسیدند که مطلب و خوانش جدیدی بجز خوانش مشهور از آخوند خراسانی را هم بشنوند.

ثبوت ادامه داد: نکته غم‌انگیز اینجاست که این کتاب را بدون مجوز و بدون اجازه من منتشر شد و تا سال‌ها بدون آنکه من اجازه دفاع از کتاب را داشته باشم درباره آن و شخصیت من می‌نوشتند. نقدهای منفی و غیرعلمی درباره کتاب بسیار زیاد بود. فقط نقد منصفانه است که باعث گفت‌وگوی علمی می‌شود.

این پژوهشگر پرکار در تاریخ مشروطه همچنین در پاسخ به این شبهه که: «نقد منتقدان به روایت شفاهی شما از دیدگاه آخوند خراسانی درباره سیستم و نظام حکومتی بود در صورتی که حاشیه خود آخوند خراسانی بر مکاسب متنی ثبت شده در تاریخ است و خلاف این روایت را اثبات می‌کند» گفت: اتفاقا چند سال پیش یکی از پژوهشگاه‌ها پس از چند سال که من تریبونی برای دفاع از کتاب نداشتم جلسه مناظره‌ای را میان من و یکی از فضلای حوزه علمیه قم برگزار کرد و این شبهه در آنجا مطرح شد.

نویسنده کتاب «شرح شهید اول بر تهذیب الاصول علامه حلی» اضافه کرد: پاسخ من به این پرسش این بود که بسیاری از علمای دیگر هم حاشیه مرحوم آخوند بر مکاسب  و کتاب القضا را خوانده‌اند، اما از آن چیزی مبنی بر لزوم تشکیل حکومت حرفی به میان نیاورده‌اند. ببینید ما باید بتوانیم در فضایی برابر خوانش‌های متعدد علمی از آرای اندیشمندان ارائه دهیم. به عنوان مثال چه اشکالی دارد که قرائت مرحوم آیت‌الله میرزا احمد کفایی از فرزندان آخوند خراسانی را که خود عالم بزرگی بود و در حدود ۳۰ سال با پدرش حشر و نشر داشت و بیش از هرکس دیگری کتاب‌های او را خوانده بود، در کنار دیگر قرائت‌های امروزی از آرا آخوند خراسانی داشته باشیم؟

ثبوت در ادامه دیدگاه‌های تعدادی دیگر از علما درباره آرا آخوند خراسانی را نیز مطرح کرد و گفت: محمدرضا حکیمی که انسان واقعا ملایی است و همچنین شیخ آقابزرگ تهرانی هم قرائت متفاوتی نسبت به قرائت رسمی از آرای مرحوم آخوند خراسانی داشته‌ و در کتاب‌های خود درباره آن نوشته‌اند. وجود قرائت‌های مختلف باعث پویایی و نشاط علمی می‌شود، چرا می‌خواهیم فضای علمی کشور را تک قطبی کنیم و فقط یک خوانش را آزاد بگذاریم؟