به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از قم، محمد رودگر عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، در نشست پیش اجلاسیه طرح «رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی» در این پژوهشکده، با اشاره به تاثیر «رئالیسم جادویی»، این مکتب ادبی را آخرین مکتب تاثیرگذار معرفی کرد و گفت: «رئالیسم جادویی» ابتدا در قالب نقاشی‌های اروپایی شکل گرفت و آخرین مکتب ادبی است که هنوز تأثیرگذار است. مارکز یک رئال خاص ارائه کرد که کاملا پارادوکسیکال است.
 
نویسنده «دخیل هفتم» با اشاره به نظریه «تقلیل عناصر» به بیان ویژگی‌های رئالیسم عرفانی پرداخت: در رئالیسم عرفانیف ما می‌گوییم به جای پرداختن به عناصر باید از آن‌ها عدول شود. صحنه زیاد داریم ولی صحنه‌پردازی نداریم. شخصیت‌های زیادی داریم ولی شخصیت‌پردازی نداریم. این وجه تشابه حکایت‌های عرفانی ما و داستان‌های رئالیسم جادویی است.
 
رودگر گفت: ما هیچ مکتب ادبی در ادبیات داستانی نداشته‌ایم. اگر خیلی با دقت تعریف علمی از جریان ارائه دهید، ما جریانی به نام ادبیات داستانی انقلاب هم نداریم. ما برخلاف متون کهن که به واقع‌گرایی رسیده‌اند، هیچ هنری را در دوره معاصر نداریم که به این مرحله رسیده باشد.
 
نویسنده رمان «دیلمزاد» در رابطه با عنصر خیال در ادبیات پیشنهادی را ارئه کرد و گفت: عالم مثالی که در عرفان وجود دارد می‌تواند در فلسفه هنر کاربرد داشته باشد. اگر بتوانیم خیال خاص ابن عربی را جایگزین خیال غربی کنیم ثمرات فراوانی دارد.

وی گفت: هنر یک واقعیت سیّال است و چیزی نیست که در یک اتاق در بسته راجع به آن تصمیم بگیریم.
 
بعد از صحبت‌های محمد رودگر نوبت به منتقدین جلسه رسید. محمود بشیری به عنوان اولین منقد نظریه «رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی» عنوان کرد این نظریه دارای یک سری تناقضات است و گفت: قصه با خواب و رویا گره خورده است. داستانی داستان است که شبیه خواب باشد. از طرف دیگر مبنای توجه صوفیه به داستان قرآن است. شما «کیمیا و خاک» اثر رضا براهنی را ببینید، در آن جا هم به قصه پرداخته است. به نظر من کار شما کار زیبا و در خوری است اما یک سری تناقضات  دارد که با رجوع به آن کتاب‌ها  تناقضات از بین خواهند رفت.
 
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی مقایسه عطار و مارکز را خوب توصیف کرد اما ایرادی را متوجه مبنای عطار با مارکز دانست و بیان کرد: عطار در مقدمه تذکره الاولیا می‌گوید من این کتاب را نوشتم تا بفهمم چه دردیبوده است در جان‌های آن‌ها که این گونه به صحرا آمده‌اند. واژه «درد» در عرفان یک واژه کلیدی است. یعنی در واقع عطار در صدد نوشتن یک نوع علم الرجال است و می‌خواهد بگوید هیچ مویی لای درز اقوال صوفیه نمی‌رود. بنابراین شخصیت پردازی دارد ولی این شخصیت پردازی پنهان است. اگر به این موارد توجه نکنید دچار مشکل خواهید شد.
 
در بخش دیگر این نشست محسن محمدی فشارکی به عنوان دومین منتقد به پیشینه طرح اشاره کرد و گفت: این پیشینه در طرح مورد توجه قرار نگرفته است. در این طرح به برخی از مقالات مثل «رئالیسم جادویی در تذکره الاولیا» و پایان نامه‌های متعددی که در گروه ادبیات در این مورد نوشته‌اند، اشاره نشده است. باید همه این‌ها به عنوان پیشینه آورده شود تا مشخص شود وجه نوآوری این طرح در چیست.
 
از نظر عرفای ما رئالیسم جادویی ضد ارزش است
 
حجت الاسلام و المسلمین مسعود اسماعیلی به عنوان آخرین منتقد، رئالیسم جادویی را از نظر عرفای ما ضد ارزش معرفی کرد و کار رودگر را دچار خدشه جدی دانست و گفت: خیال از نظر عرفای ما امر ممدوحی نیست و امر کاملا ضد ارزشی است؛ یعنی خیالی که مبنای واقعی ندارد و نفس در آن دخیل است. چیزی که در رئالیسم جادویی وجود دارد از نظر عرفای ما ضد ارزش است و این عنصر در حکایات صوفیه نبوده است.
 
وی افزود: شما قسمت‌هایی از کار صوفیه در تذکره‌ها را گرفته‌اید و این کار شما را دچار خدشه جدی می‌کند. در تذکره‌هایی که معطوف به فرد است اتفاقا شخصیت پردازی آمده و مایه‌هایی از شخصیت پردازی در تذکره‌ها هست. از طرف دیگر آن جا عنصر تمثیل کار می‌کند و واقع گرایی نیست و بیشتر به دنبال اهداف عرفانی هستند.
 
رئالیسم جادویی نمی‌تواند با رئالیسم عرفانی برابر باشد
 
بعد از سخنان منتقدین نوبت به داوران حاضر در جلسه رسید. بهار مختاریان به عنوان داور اول عنوان کرد میان رئالیسم جادویی و رئالیسم عرفانی نابرابری وجود دارد و در ادامه گفت: رئالیسم جادویی الزاما نمی‌تواند با رئالیسم عرفانی برابر باشد. چون خیالی که در عرفان هست یک حس فانتزیک نیست. از طرفی ابداع الزاما به معنای نظریه پردازی نیست
 
داور دوم حجت الاسلام و المسلمین علی فضلی پیش فرض‌های این طرح را نامشخص دانست و تاکید کرد: اگر مبنای نظریه روشن نباشد آن نظریه نمی‌تواند استوار باشد. شما در طرح «رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی» بدون این که راجع به پیش فرض‌ها توضیح داده شود  دائما تکرار می‌شوند. به عنوان نمونه منظور از پارادوکس واقعیت و خیال چیست؟ شما در جایی گفته اید پارادوکس واقعیت و خیال، جای دیگر از پارادوکس واقعیت و غیر واقعیت صحبت کرده اید و در جای دیگر پاردوکس واقعیت و فراواقعیت مورد اشاره قرار داده‌اید. این‌ها همه با هم متفاوت اند.
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خطاب به رودگر گفت: دومین عنصری که شما به آن اشاره کرده اید تفاوت خیال عرفانی و خیال هنری است. مراد شما از خیال عرفانی، خیال هستی شناسانه است یا خیال خلاقانه پژوهشگر ؟ به نظر من این که ابن عربی در خیال صحبت‌هایی دارد چندان با کار شما گره نمی‌خورد.
 
ادبیات داستانی ما به شدت نیازمند نگاه مجدد به عرفان است
 
سید محسن‌هاشمی به عنوان آخرین داور این نظریه با مطرح کردن این سوال که شما چگونه رئالیسم جادویی مارکز را با عرفان مقایسه می‌کنید؟، گفت: باید توجه نسل جوان را به متون جلب کنیم. حضرت امام سال 58 قوی‌ترین مرد دنیا بود ولی تفسیر سوره حمد ایشان ناقص ماند. به خاطر اینکه عرفان از مسائل خطرناک است. چیزی که قضیه را آشکار می‌کند سرزنش مدعیان، انکار عالمان و بی قراری عاشقان است.
 
در پایان عضو هیأت علمی دانشگاه تهران تأکید کرد: نکته اول این که اگر عالمان بگذارند توجه به متون عرفانی خوب است، به شرطی که مدعیان با رئالیست آن را ترکیب نکنند. ادبیات داستانی ما به شدت نیازمند نگاه مجدد به عرفان است. ما کسانی داریم که دکترای عرفان می‌گیرند و هنوز دغدغه آنها این است که «طی الارض» امکان دارد یا امکان ندارد. مردم نمی‌خواهند بدانند بایزید که بوده؛ آن‌ها دنبال بایزید در زمان معاصر می‌گردند.
 
بعد از تشکیل جلسه غیر علنی هیأت داوران، مقرر شد پس از رفع نواقص مطرح شده و تأمین نظر داوران نشست اجلاسیه طرح «رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی» مجددا برگزار شود تا در زمینه این نظریه تصمیم‌گیری به عمل آید.