به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در قالب سلسله جلسات نقد کتاب عاشورا، امروز (سه‌شنبه 29 آبان)، نشست نقد و بررسی کتاب «تراژدی جهان اسلام» اثر محسن حسام مظاهری، با حضور مولف کتاب، محمدرضا سنگری و سعید طاووسی مسرور در بنیاد دعبل خزاعی برگزار شد.
 
سنگری در این نشست در بیان برخی از شاخصه‌های این کتاب بیان کرد: نقد و بررسی ترجمه، برابرگزینی‌ها، تصحیح برخی اطلاعات نادرست سیاحان و ایران‌ شناسان، دسته‌بندی عناصر تاثیرگذار در نگاه شرق‌شناسان و ایران‌شناسان، شناسنامه دوره‌های تاریخی در ابتدای هر فصل، معرفی ویژگی‌های عزاداری در هر دوره، جداول 9 گانه برای معرفی عناصر هر دوره (سال، موضوع گزارش، شهر و ...) و ارائه 10 فهرست نمایه (اشخاص، کتاب‌ها، فیلم‌ها و تاترها، نهاد و موسسات، مذاهب، آئین و مراسم، کشورها و ...) ازجمله مواردی مثبت این کتاب است که می‌تواند به‌عنوان مواد خامی برای پژوهش‌های بعدی باشد.
 
این منتقد با اشاره به اینکه حق این است که این کتاب را فراتر از رساله دکتری ببینیم، ادامه داد: ارائه نظرهای کارشناسانه از جانب نویسنده نشان می‌دهد وی چقدر ب منابع دیگر مراجعه داشته و مطالعه کرده است. حسام مظاهری سال‌ها پیش با کتاب «رسانه شیعه» در منابع دیگر مطالعه داشته و مناسک و آئین‌ها را بررسی و با آن‌ها انس گرفته و آن پژوهش زمینه‌ای برای تدوین این مجموعه سه جلدی شد. نامگذاری فصل‌ها و سرفصل‌های کتاب هم بسیار دقیق و به‌جاست.
 
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین، در نقد کتاب نیز گفت: یکی از مسائلی که جا داشت به آن پرداخته شود، این است که بعد از طرح یک دوره و مستشرقان و ایران‌شناسان آن دوره، انتظار این بود که وجوه مشترک در سفرنامه‌های این دوره نیز مشخص شود. اینکه در این دوره چه عناصر تازه‌ای وارد صحنه می‌شوند تا تحولات پیگیری شود. به عبارتی رصد تحول و سیر و روند تحولات در این کتاب چندان اتفاق نیفتاده است. می‌شد در انتهای هر فصل به این موضوع پرداخت. مشخص کردن وجوه اشتراک و افتراق سفرنامه می‌تواند مفید باشد. حتی به‌نظرم تفاوت نگاه‌ها از اول تا انتهای هر دوره می‌تواند تحلیل شود. گاهی بیان جزئیات می‌تواند در فهم مطالب بسیار موثر و کمک‌کننده باشد.
 
سنگری اظهار کرد: معرفی عناصر عزاداری‌ها اعم از نمودها و نمادها در دوره‌های مختلف وحتی دسته‌بندی اعتقادی و مذهبی مستشرقین نیز می‌توانست بر غنای کتاب بیافزاید. هریک از دوره‌ها یک سری ویژگی‌هایی دارند که از این لحاظ، مقایسه دوره‌ها نیز مفید خواهد بود. نویسنده در مقدمه یک اشاره کلی به تفاوت نگاه‌ها داشته ولی در متن به این موضوع اشاره‌ای نکرده است. از دیگر کارهایی که جا داشت صورت گیرد، مقایسه گزارش‌های مناطق مختلف ایران است. برخی ارجاعات کتاب نیز ناقص است که باید در ویرایش بعدی اصلاح شوند.
 
وی در پایان افزود: مشخص شدن آئین‌های منسوخ، چرایی بروز و ظهور عزاداری‌ها، دوره‌های خاموش و فعال و مناطق خاموش و فعال در زمینه عزاداری‌ها نیز می‌تواند بر غِنای کار بیافزاید. همچنین شاید برخی کلیدواژه‌های اصلی هم نیاز به توضیحاتی داشتند.
 
قلم حسام مظاهری پخته‌تر و دقت او بیشتر شده است

طاووسی مسرور دیگر منتقد حاضر در این نشست نیز در ادامه گفت: از حدود سال 90 که جلسه نقد «رسانه شیعه» برگزار شد تا امروز، قلم حسام مظاهری به مراتب پخته‌تر و دقت او بیشتر شده است. نکته مهم درباره کتاب این است که در این حوزه ادبیات به‌ویژه در قالب مکتوب نداشتیم. نمونه‌ها، آمارها، جداول و درآمدها بر همه فصول کتاب می‌تواند به‌عنوان متن درسی مطرح باشد. همچنین ترتیب معرفی مستشرقان می‌تواند به پژوهشگران کمک کند که سیر چگونه بوده است. از دیگر نقاط قوت و ارزشمند کتاب، ارائه کتاب‌شناسی مطالعات غربی در حوزه عزاداری و کتاب‌شناسی شیعه‌پژوهی غربی است. نمایه‌های کتاب نیز بسیار باارزش است و به‌ویژه می‌تواند برای گزارشگران تاریخ و پژوهشگران بسیار مفید باشد.
 
این نویسنده و پژوهشگر بیان کرد: کتاب ازنظر محتوا، کیفیت عرضه و چاپ، نوع کاغذ و صفحه‌آرایی مطلوب و بارارزش بوده و یک اثر فاخر به‌شمار می‌آید. ارزش‌های این کتاب شاید چند سال بعد مشخص شود. از اینگونه کارها می‌توان پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پژوهش‌های بسیاری نوشت. به‌عنوان مثال تمرکز روی بانوان می‌تواند به‌عنوان یک پژوهش مستقل مورد توجه قرار گیرد.

تغییر جزء گریزناپذیراینگونه آئین‌ها است
 
حسام‌مظاهری؛ نویسنده این مجموعه نیز در سخنانی گفت: دغدغه من در این پژوهش، بررسی تحولات مناسک عزاداری شیعیان در ایران با هدف فهم منطقی این تحولات است. اینکه چرا این سیر با این سرعت و به این شکل تغییر کرده است. اینگونه آئین‌ها متأثر از جامعه پیرامونی بیرونی تغییر می‌کنند. تغییر جزء گریزناپذیر آئین‌های ثانوی است. این روند و سرعت تغییرات را وضعیت اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی جامعه پیرامونی آن‌ها تعیین می‌کند.
 
وی  افزود: بخشی از اطلاعات کتاب را «رساله شیعه» آوردم و ناگزیر به سفرنامه‌ها نیز مراجعه کردم. تاریخ ما حداقل تا مشروطه، شامل تاریخ بزرگان مذهبی و تاریخ بزرگان سیاسی است. در خلال این منابع به عامه هم اشاراتی می‌شد. از زمان مشروطه با تحولی که در انسان پیش می‌آید و خودِ انسان مهم می‌شود، اولین خودنگاشت‌ها هم در زمینه تاریخ اجتماعی ایران پدید می‌آید. تا آن دوره اصلا تاریخ اجتماعی نداشتیم. جزئیات مهم است و سفرنامه‌ها به‌عنوان یک ناظر بیرونی، خوب توانسته‌اند این جزئیات را تعریف کنند. البته مراجعه به سفرنامه‌ها ملاحظاتی داشته و باید محتاطانه و حتی نقادانه به این سفرنامه‌ها مراجعه کرد. در عین استخراج داده‌های محتوایی سعی کردم نگاه نقادانه هم داشته باشم.
 
این نویسنده و پژوهشگر تصریح کرد: هنوز بخش‌های مهمی از این سیر تاریخی خلأ دارد. در 40 سال اول دوره صفویه، سفرنامه نداریم  و اتفاقا در این دوره اتفاقات مهمی رخ داده که در گزارش‌های پراکنده آمده است. سفرنامه‌ها تا حد زیادی خلأها را پر می‌کنند، ولی باید در کنار آن از منابع دیگر نیز بهره برد. برای این پژوهش، آثار تحلیلی – تحقیقی درباره ایران را هم بررسی کردم. در این کتاب نوع شکل‌گیری و تغییر و تحولات در بازه 500 ساله (صفویه تا جمهوری اسلامی) مورد بررسی قرار گرفت. این پروژه را به تنهایی و با هزینه شخصی انجام دادم. این آخرین تلاشم نیست و کار را ادامه می‌دهم تا داده‌ها را از منابع دیگر هم استخراج کنم.