به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) «ناک؛ نقد آگاهانه کتاب» سلسله جلسات نقد و بررسی کتاب در حوزه یادگیری فناورانه است که دور دوم آن به همت دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران با همکاری موسسه خانه کتاب در پاییز و زمستان سال 1397 برگزار می‌شود. 

در هفته سوم آبان یکشنبه (20 آبان) کتاب «تاثیرات تعامل بر سیستم‌های یادگیری الکترونیک» با ارائه سمیه رحیمی و نقادی نوری براری و اسماعیل جعفری در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

سمیه رحیمی، دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی و توسعه آموزش عالی در این نشست توضیحاتی را درباره کتاب ارائه کرد و گفت: کتاب برگرفته رساله دکتری لوییس آلبرتو پالاسیو است که در دانشگاه مدیریت لندن در سال 2012 دفاع شده و این کتاب در سال 2013 چاپ شده است. پالاسیوس، نویسنده کتاب به نوعی همه کاره در آموزش الکترونیک است و از سال 1992 فعالیت خود را در این باره شروع کرده و آثار زیادی را در این زمینه منتشر کرده است اما استاد راهنمای ایشان نیز به عنوان استاد ارشد آموزش الکترونیک است. آوانس رئیس کنفرانس آموزش الکترونیک در انگلستان است که به صورت سالانه برگزار می‌شود.

وی با بیان اینکه کتاب حاوی هفت فصل است ادامه داد: سه فصل اول کتاب سه فصل اول رساله ایشان است اما فصل چهارم و پنجم و ششم کتاب برگرفته از فصل چهارم رساله است. فصل هفتم نیز به نتیجه‌گیری می‌پردازد. پالاسیوس در فصل دوم تئوری‌های یادگیری را به دو دسته تقسیم می‌کند؛ یکی رویکردهایی که منجر به تاثیرات داخلی می‌شوند و به دوصورت فیزیولوژیکی و شناختی بیان می‌شود اما رویکرد دیگر این است که منجر به تاثیرات خارجی یادگیری می‌شود و مشتمل بر تاثیرات رفتاری و تاثیرات تعاملات اجتماعی است. من به عنوان مخاطب فکر می‌کنم این دسته‌بندی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
 
به گفته رحیمی، اما در فصل سوم کتاب که روش‌شناسی پژوهش است باید گفت نویسنده از روش آمیخته به همراه مصاحبه استفاده کرده است. در فصل‌ چهارم تجربه‌ای بیان می‌شود. سوژه اصلی کتاب پاسخگویی به این سوال است که تعامل در سیستم الکترونیکی می‌تواند یادگیری را افزایش دهد؟ نویسنده تعامل را به عنوان بخشی از مکانیسم بازخورد استفاده می‌کند و برای درک آن چهارچوب مفهومی ارائه می‌دهد.
 
وی با بیان اینکه تجربه اولی که نویسنده در کتاب بیان می‌کند این است که در فرایندهای آموزشی چگونه باید از تعامل برای درک یادگیری استفاده شود، گفت: در تجربه دوم از بازخورد صوت برای درک یادگیری بهره می‌برد. تجربه سوم هم به بازخورد متنی تعاملی در فرایند درک یادگیری استفاده می‌کند. پس در این تجربه سیستم مد نظر است. او تاثیرات مثبتی را در فرایند یادگیری کاربران می‌بیند و به این نتیجه می‌رسد که در تجربه سوم صرفه‌جویی‌ها در هزینه و... وجود دارد و به طور مثال سیستم پیامکی می‌تواند اثرگذار باشد. اما در فصل پایانی کتاب که نتیجه‌گیری است نویسنده همه یافته‌های خود را به بحث می‌گذارد و می‌گوید در سه مطالعه تجربی خود اثر یادگیری کم یا زیاد دیده می‌شود.
 
نوری براری دانشجوی دکتری فناوری اطلاعات در آموزش عالی نیز در این نشست به عنوان ناقد سخن گفت و افزود: نقد این کتاب سخت است چون نویسندگان در حوزه خودشان بسیار متخصص هستند. اما ما نقد کتاب می‌کنیم نه پایان‌نامه اگرچه این کتاب مستقیم از پایان‌نامه گرفته شده است.
 
وی با اشاره نقد ساختاری و محتوایی کتاب ادامه داد: در بخش ساختار می‌توان به صورت کلی کتاب پرداخت. نخستین مورد عنوان کتاب است و می‌خواهد اثر تعامل را بر سیستم‌های یادگیری الکترونیک را بررسی کند و واژه تعامل در این باره بسیار کلی و گسترده است. پس وقتی موضوعی را با این عنوان می‌بینیم انتظار این است که انواع تعاملات معرفی و بررسی شوند. ما می‌خواهیم اثر تعامل را کامل ببینیم اما این کتاب بیشتر نگاه به تعامل را مبتنی بر بازخورد صوت و متن می‌بیند و محدوده کوچکی را بررسی کرد. بنابراین عنوان با محتوا سازگاری ندارد.
 
به گفته این دانشجوی دکترا، ساختار فصل‌های کتاب منطبق بر اساس پایان‌نامه نویسنده است در حالی که ساختار کتاب باید با پایان‌نامه متفاوت باشد و نباید عین محتوای رساله در کتاب بیاید چون مخاطب کتاب وسیع‌تر از پایان‌نامه است پس ساختار باید تغییر می‌کرد اگرچه که محتوای کتاب بسیار قابل اعتنا است. بنابراین باید محتوای کتاب از حالت خشکی و بدون انعطاف دربیاید و از تجارب مخاطبان و نویسندگان می‌توانست در متن استفاده شود.
 
وی با اشاره به اینکه نویسنده می‌توانست متغیرهایی را در فصل‌های مختلف باز کند و در نهایت در فصول بعدی ارتباط آنها را بیان و نتیجه بگیرد. گفت: پس متغیرها می‌توانست شناسایی و در نهایت ارتباط‌شان و نتایج بررسی شود. از سوی دیگر در ساختار کتاب خود مراجع مهم هستند. هر ادعای کتاب یک منبع موثق دارد بنابراین یا حاصل پژوهش‌های تجربی است یا یک منبع معتبر دارد و حق کپی رایت در کتاب جامع و کامل ارائه شده است با این وجود یادگیری الکترونیک بحث جدید و به روزی است و از این جهت منابع نیز می‌توانست به روزتر باشد.
 
براری تاکید کرد: بیش از نیمی از منابع کتاب قبل از 1992 است در حالی که کتاب 2014 منتشر شده است که در آن از سال‌های جدیدتر منبعی استفاده نشده است. گویی به پایان‌نامه دست نزده شده و بعد از سه سال به چاپ رسیده است. منابع در حوزه یادگیری الکترونیک نباید دیگر بیشتر از 8 سال از انتشار آن گذشته باشد. مساله دیگر این است که کتاب از داده‌های دست اول استفاده می‌کند و این نقطه قوت کتاب است. کمتر کتابی را دیدم که مرزهای پژوهش را باز کرده و آن را به مخاطبان بشناسد و پیشنهادهای خوبی را در این باره نویسنده بیان کرده است.
 
وی درباره محتوای کتاب نیز گفت: محتوا بر اساس نتایج پژوهش‌هاست و صحت آن را افزایش داده است. اما سوال اصلی پژوهش این است که بازخورد بر تجربه‌های یادگیری اثر دارد یا ندارد؟ این سوال چیز جدیدی در آن نیست! کتاب در این باره تضاد دارد و در مقدمه می‌گوید پژوهش‌های کمی در این باره صورت گرفته است و نویسنده می‌توانست پژوهش‌هایی را که در این باره کار کرده است مشخص کند.

از سوی دیگر به سوال اصلی کتاب زیاد پرداخته نشده و شاید اساسا باید گفت که سوال اصلی کتاب خیلی جدید نیست. از سوی دیگر در محتوای کتاب جامعیت لازم وجود ندارد و کتاب از نظریه‌های یادگیری شروع می‌شود. ایشان 29 صفحه به مبانی نظری پرداخته  و 19 صفحه درباره نظریه یادیگری حرف زده و اساسا به تعامل نپرداخته است.
 
این محقق تاکید کرد: ما بازخوردهای بسیار مهمی داریم که کتاب اشاره‌ای به آن نکرده است. پس از نظر جامعیت محتوا کتاب زیر سوال است با این وجود چون کتاب در یک محیط آکادمیک نوشته شده است انسجام میان محتواها بسیار قابل توجه است و انضباط فکری نویسندگان بسیار عالی بوده است. حتی بین پاراگراف‌های کتاب چنان انسجامی وجود دارد که اگر یک پاراگراف را حذف کنید به کل کتاب لطمه می‌خورد!
 
براری در پایان با بیان اینکه برخی از سوالات کتاب بسیار ساده است و پاسخ آن مشخص است در حالی که می‌توان خیلی سوالات را در آزمایشات تجربی به آن برسیم و پاسخ دهیم گفت: با این وجود از کتاب می‌توان استفاده‌های مهمی کرد و در حوزه خود اثر قابل توجهی است. هر چند که کتاب بیشتر منحصر به پایان‌نامه شده و از این نظر قابل نقد است.