خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) رویکرد مسئولان برای سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، نشان از توجه به استقلال فعالان اقتصادی و به‌عبارت دیگر بخش خصوصی دارد و صنعت نشر نیز از این دسته مستثنی نیست. 

فشار ناشی از فراز و فرود‌های اقتصادی بر حوزه‌های مختلف اقتصادی از‌‌جمله نشر، تاثیرات جدی گذاشته که برخی بخشی از این تاثیر‌پذیری را در وابستگی فعالان این حوزه به دولت می‌دانند اما تاثیرات منفی پرداخت یارانه موجب شد تا بسیاری از کارشناسان پرداخت یارانه مستقیم به مصرف‌کننده و یا همان مخاطب را در دستور کار قرار دهند. 

یکی از روش‌هایی که طی چند سال گذشته اجرایی شده، طرح‌های فصلی موسسه خانه کتاب است. درباره این طرح گفت‌و‌گوی ایبنا با  حجت‌الاسلام سيد‌محمد كاظم شمس؛ مدیر موسسه انتشاراتی «بوستان کتاب قم» را در ادامه می‌خوانید.
  
بود و نبود یارانه و حمایت دولت از  نشر طی سال‌های گذشته یکی از محوری‌ترین مباحث بین اهالی نشر بوده و هست. برخی در مقام مخالف سخن گفته‌اند و عده‌ای تاکید دارند که حمایت جزو وظایف دولت است. ارزیابی شما چیست؟  

برای تحلیل تاثیر حمایت دولت از ناشران ابتدا طرح یک مقدمه ضروری است. با توجه به مشکلات اقتصادی، بار‌ها و بار‌ها از مسئولان شنیده‌ایم که هرگونه حمایت و پرداخت یارانه در مسیر فعالیت‌های اجتماعی به خودی خود و به شکل اجتناب‌پذیری موجب فساد می‌شود. سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در اصل 44 قانون اساسی مبتنی بر این مساله است، یافته‌های بین‌المللی نیز تاثیر منفی پرداخت یارانه را مورد تاکید قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال، کشور‌های شرقی که به‌صورت دولتی و متمرکز اداره می‌شدند نیز به این نتیجه رسیدند که فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی باید از سوی بخش خصوصی انجام شود نقش دولت‌ها در این جریان ترسیم سیاست‌های کلی، رفع کمبود‌ها و مشکلات است؛ بنابراین دولت‌ها باید حداقل دخالت‌ را داشته باشد.

نشانه سلامت اقتصاد و فعالیت‌های اجتماعی این است که بخش خصوصی مستقل عمل کند و به اصطلاح روی پای خود بایستد. این رویکرد یک اصل ابتدایی است و دولت فقط باید ناظر باشد. نشر کتاب را می‌توان صنعت و هنر تعریف کرد و کتاب نیز یک رسانه است. بی‌تردید نشر کتاب در ایران مشکلات فراوانی دارد و از سال 1391 که موضوع تحریم‌ها طرح شد، بر جریان نشر کتاب نیز تاثیر‌گذار بود و مشکلات فعالان این بخش را افزایش داد. البته به‌طور طبیعی هر زمان که مشکلات اقتصادی در کشور به وجود می‌آید، کتاب نخستین کالایی است که از سبد خانوار حذف می‌شود.

بنابراین شما به استقلال صنعت نشر معتقد هستید.

بله؛ و دلایل متعددی برای این اصل وجود دارد که نشر روی پای خود بایستد، چراکه با توجه به گرایش‌ و دیدگاه متفاوت‌ دولت‌ها و تغییرات ناشی از جابه‌جایی مدیران، وابستگی نشر به  دولت، تلاطم در بازار و جریان تولید را به دنبال دارد، در حالی‌که با استقلال صنعت نشر، مدیریت مبتنی بر نگاه صنفی شکل خواهد گرفت.
 
صنعت نشر کتاب هنوز به استقلال دست پیدا نکرده است از سوی دیگر نیاز به حمایت‌های دولتی که امروزه همه به آسیب‌‌های آن باور پیدا کرده‌اند وجود دارد بنابراین وضعیت صنعت نشر را چطور می‌بیند؟

جریان نشر کشور با توجه به وضعیت فعلی در حال احتضار است؛ البته این برداشت را با نگاه خوشبینانه می‌گویم.
 
احتضار نشر و حذف حمایت‌های دولتی، آینده این صنعت را به کجا می‌کشاند؟

کتاب اساس فرهنگ، انقلاب ما انقلاب فرهنگی و ایران دارای پیشینه فرهنگی قابل توجهی است، همچنین معجزه اسلام  قرآن را داریم همه این‌ها به این معناست که فرهنگ، حرف اول را در سیاست‌های کشور می‌زند و کتاب حامل فرهنگ است. با توجه به اهمیت کتاب، دولت باید بر اساس ضرورت و برای رفع مشکلات و یا حمایت از فعالان به این حوزه ورود کند بنابراین حمایت دولتی در این شرایط رویکرد قابل قبولی است.
 
این حمایت را با توجه به سخن ابتدایی که این رویکرد را فساد‌انگیز ارزیابی کرد را چگونه تفسیر می‌کنید؟

برای کاهش مشکلات، بهترین نوع حمایت دولتی پرداخت مستقیم یارانه به گروه‌های هدف است. تاکید دارم که این نوع حمایت از توجه به تولید مهم‌تر است، چراکه‌ هدفمندی در این شیوه قوی‌تر خواهد بود. مانند تخصیص یارانه به دانش‌آموزان، دانشجویان و یا طلاب. مدعی نیستیم که در جریان این حمایت، هیچ‌گونه تخلف و یا فسادی وجود ندارد، اما به مراتب کمتر خواهد بود. هرچند در شرایطی این امکان وجود دارد به مصرف‌کننده نیز یارانه پرداخت شود اما رویکرد اصلی، باید حمایت از مصرف‌کننده باشد. بنابراین معتقدم، بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، بهترین نوع پرداخت یارانه در حوزه نشر کتاب، اجرای طرح‌های فصلی موسسه خانه کتاب است و تاکید دارم که این طرح، حتی از تخصیص بن‌ کارت‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز موثر‌تر بوده است.    
 
برخی از ناشران با این دیدگاه شما موافق نیستند. دلایل شما برای این مدعی که طرح‌های تخفیف را بهترین نوع حمایت از نشر و مخاطب کتاب می‌دانید، چیست؟

نمی‌گویم که این طرح از هر‌گونه احتمال تخلف و فساد دور است اما به مراتب از شیوه‌های دیگر تخصیص یارانه مو‌ثر‌تر است. یارانه‌ طرح‌های فصلی موسسه خانه کتاب به مخاطبان کتاب و افرادی که به بازار نشر مراجعه می‌کنند تعلق می‌‌گیرد و این موضوع مهم‌ترین مزیت طرح‌های فصلی محسوب می‌شود.

براساس آمار عیدانه، 200 هزار نفر از این طرح استفاده کردند، بنا‌براین بابد به سمت حمایت از قشر کتاب‌خوان و مشتریان دائمی کتاب حرکت کنیم. مدعی نیستم همه دو‌ و نیم میلیارد تومان اعتبار عیدانه و یا یک میلیارد تومان یارانه تابستانه به هدف رسیده اما نزدیک به 100 درصد از این اعتبار در اختیار مخاطبان اصلی قرار گرفته است. یکی دیگر از اهداف طرح‌های فصلی‌، ترویج کتاب و کتابخوانی و حمایت از افراد علاقه‌مند و البته کم‌توان برای خرید کتاب است. این موضوع در تابستانه کتاب مورد توجه قرار گرفت اما تقسیم اعتبار یارانه بر اساس سرانه جمعیت را عادلانه نمی‌دانم.

چرا؟
 باید به دنبال افزایش جمعیت مخاطب طرح باشیم. به دنبال طعنه به حمایت‌های مختلف از ناشران و مخاطبان مانند خرید کتاب از سوی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، حمایت از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و یا تخصیص بن خرید کتاب نیستم. هر کدام به جای خود لازم است، هدف اصلی من این است که اگر زمانی از اعتبار کافی برخوردار باشیم می‌توانیم نسبت به اجرای طرح‌های حمایتی اقدام کنیم اما زمانی که اعتبار اندک است و توان برگزاری طرح‌های مختلف وجود ندارد باید اولویت‌بندی کرد. بنابراین پرداخت یارانه مستقیم به مخاطب بهترین نوع حمایت است. اگر لازم است تخصیص بن‌کارت‌های نمایشگاه بین‌المللی را متوقف و یا حتی نمایشگاه‌های استانی برای پرداخت یارانه مستقیم به مخاطب تعطیل شود.
 
هدف، حمایت از مخاطب برای دسترسی بهتر به کتاب است بنابراین با نگاه عادلانه اعتبار شهر‌هایی که مردم به دلیل تعداد قابل‌توجه کتاب‌فروشی، استقبال بیشتری از طرح داشته‌اند حتی با هدایت یارانه دیگر بخش‌ها افزایش پیدا دهیم. یکی از بهترین رویکرد‌های موسسه خانه کتاب، افزایش 10 میلیون تومان اعتبار استان‌های کم‌‌برخوردار بود. این تصمیم تاکید را می‌توان توجه به ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی تفسیر کرد.
 
ارزیابی برخی از کتاب‌فروش‌ها و یا ناشران درباره زمان طولانی طرح و اتمام اعتبار، یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش زمان طرح است. از سوی دیگر برخی ناشران معتقدند که اجرای طرح طی یک ماه و سه نوبت موجب می‌شود تا مخاطب همواره در انتظار برگزاری طرح باشد و روز‌های عادی به کتاب‌فروشی مراجعه نکند.

قبول دارم. بنابراین به مجری طرح، پیشنهاد کردم به جای برگزاری طرح، طی سه نوبت تقویم برگزاری طرح با 6 نوبت بسته اما طی روزهای کمتر برگزار شود. این برنامه‌ریزی موجب می‌شود که مخاطبان به اصطلاح منتظر اجرای طرح باشند. از سوی دیگر هدف بعدی طرح یعنی عادت مراجعه به کتاب‌فروشی نیز افزایش پیدا می‌کند. جریان برگزاری باید بازبینی و رصد شود. نخستین گام در بازنگری نیز تصمیم برای حذف متخلفان بدون هیچ مماشات است. فساد در نمایشگاه‌های استانی خود را نشان داده و طرح‌های حمایتی باید با نظارت جدی برگزار شود. هدف اصلی اجرای طرح‌های حمایتی، دسترسی مردم به کتاب و همچنین ترغیب مردم به کتاب است بنابراین ایجاد اختلال در این طرح خلاف قانون است. ضمانت اجرا برای پیشگیری از بروز تخلف نیز برخورد قاطع با متخلفان است.