به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست تحصصی «مردم‌شناسی ایران: دیروز، امروز و فردا» به مناسبت روز ملی مردم‌شناسی برابر با زادروز ابوریحان بیرونی، مردم‌شناس پیشگام جهان با همکاری پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، انجمن انسان‌شناسی ایران و ایکوم (کمیته ملی موزه‌های ایران) برگزار شد.

مهرداد عربستانی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با نگاهی به موضوع «مردم نگاری در ایران: سیاست و عدم تعیین» گفت: در کشوری مانند ایران که سیاست در همه شئون زندگی اجتماعی و بیشتر بخش زندگی خصوصی رسوخ کرده است تحقیق مردم‌نگارانه همواره دارای دلالت‌های سیاسی است.

او افزود: به ویژه تحقیق در مورد موضوعاتی مانند قومیتی و اقلیت‌ها، مذهب، مسائل اجتماعی، جنسیت و امر جنسی که ممکن است رویکرد انتقادی نسبت به سیاست‌های رسمی داشته باشند موضوعاتی حساس قلمداد می‌شوند و حزم و احتیاز را ایجاب می‌کنند.

عربستانی تصریح کرد: این امر نه تنها بر تأمین هزینه‌های تحقیق اثر می‌گذارد بلکه بر موضوع، شیوه نگارش انتشارات و ارتباط بین مردم نگار و مصاحبانش در میدان تأثیر می‌گذارد.

کاوش میدانی در مردم‌شناسی ایران
دیگر سخنران این نشست حسین میرزایی، استادیار گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان نکاتی در خصوص «کاوش میدانی در مردم‌شناسی ایران» هویت مردم‌شناسی را به طور شگفت انگیزی گره خورده با فرهنگ کاوش میدانی اعلام کرد.

او گفت: اندیشه شخصی روان‌شناختی یا ادبی جای خود را به اندیشه انتقادی‌تر و خود انتقادی‌تر، روش شناختی‌تر و جامعه شناختی‌تر، در یک کلمه بازاندیشانه روی خود انجام کاوش داده است و مدت‌هاست که موقعیت مردم شناس، جایگاه میدان پژوهش او و به خصوص متن او مورد بازنگری قرار گرفته است.

میرزایی تصریح کرد: با وجود همه تأکیدها برکاوش میدانی دانشگاه‌های کشور کمتر به آموزش و ترویج کاوش میدانی همت می‌گمارند و سنت پژوهش میدانی که تا قبل از انقلاب در دانشگاه‌ها به صورت یک اصل مردم‌شناسی را هدایت می‌کرد اکنون بیشتر با گردآوری ادبیات مردم شناختی غربی و ترجمه آثار همراه شده است.

هویت ناکام مردم‌شناسی در ایران
«هویت ناکام مردم‌شناسی در ایران: رنج از انفصال در تاریخ تا سردرگمی در واژه» موضوعی بود که قاسم حسنی، عضو هیأت علمی دانشگاه مازندان به بیان آن پرداخت و گفت: مردم‌شناسی در مدت بیش از 100 سال عمر دانشگاهی ثابت کرده که دستاوردهای عظیمی برای دانش و نیز بخش‌های کاربردی جوامع مختلف داشته است.

او افزود: مردم شناسی با محوریت قرار دادن فرهنگ به عنوان موضوع مورد مطالعه تلاش کرده است تا بنا بر ویژگی‌های این پدیده روش شناسی‌ها و نظریه‌های متناسبی پدید آورد.

وی تصریح کرد: از طریق مردم‌نگاری، مردم‌شناسی بینش‌های منحصر به فردی از ابعاد زندگی فرهنگی و اجتماعی بشر تولید می کند اما تاریخ این رشته در همه ابعاد از فراز و نشیب‌هایی عبور کرده است.

مردم‌شناسی تاریخی و چالش‌ها
مهرداد ملک‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری،  دیگر سخنران این نشست به بحث در مورد «مردم‌شناسی تاریخی و چالش‌های ناگزیر» پرداخت و بنیان گرفتن مرکز پژوهش‌های مردم‌شناسی و فرهنگ عامه ایران در دهه  1350 را بزنگاهی در تاریخچه این رشته در فضای علمی و پژوهشی کشور دانست.

او گفت: اما آنچه از آغاز همچون پرسشی به ناگزیر ولی عملا مغفول و مفقود به نظر می‌رسید و می‌رسد، حوزه معنایی اصطلاح مردم‌شناسی و به تبع آن حوزه وظایف نهاد رسمی مردم‌شناسی بود و هست.

وی در ادامه با اشاره به این نکته که مردم‌شناسی نیز در ایران به مثابه باستان‌شناسی دانشی وارداتی است، به وجوه اشتراک و افتراق انسان‌شناسی، مردم‌شناسی و قوم‌شناسی و چالش‌های پیشروی پژوهشگران حوزه مردم‌شناسی تاریخی در جامعه علمی ایران امروز پرداخت

تبیین انسان شناختی مفهوم تنوع فرهنگ‌
«تبیین انسان‌شناختی مفهوم تنوع فرهنگی» نیز موضوعی بود که سمیه کریمی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به آن پرداخت و گفت: از کهن‌ترین منابع موجود در ایران می‌توان به درک مفهوم تنوع فرهنگی دست یافت؛ مفهومی که با یکپارچگی سرزمین گره خورده است.

او افزود: شناخت دیگری و تنوع و تفاوت‌های موجود در آن یکی از خاستگاه‌های درک و تعریف تنوع فرهنگی است.

کریمی تصریح کرد: در سرزمین ایران که گستره‌ای از فرهنگ اقوام ایرانی را در بر دارد این مفهوم به عنوان یک مفهوم گفتمانی غالب در نقطه مقابل مفهوم نژاد پرستی قرار داشته است.

وی در ادامه با تبیین انسان‌شناختی مفهوم تنوع فرهنگی به بیان نکاتی در باره اهمیت توسعه درک انسان‌شناختی تنوع فرهنگی در ایران پرداخت.

مردم‌شناسی و گفتمان فرهنگی
علیرضا حسن‌زاده، رییس پژوهشکده مردم شناسی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سخنران پایانی این نشست نیز به بیان مطالبی درباره «مردم‌شناسی و گفتمان فرهنگی؛ انقلاب مشروطه و تأثیر آن بر شکل‌گیری نگاه مردم‌شناختی در ایران» پرداخت.

وی یکی از رخدادهای بسیار مهمی که نقشی غیر قابل انکار بر شکل گیری دانش مردم‌شناسی در ایران داشته است را انقلاب مشروطه دانست.

او گفت: انقلاب مشروطه تعریف بسیاری از مفاهیم از جمله مفهوم ملت و مردم را دگرگون ساخت و به واقع جامعه قانونی و قانون محور مورد نظر آن را گامی به سوی شکل بخشی به بسیاری از مفاهیمی چون جامعه مدنی و حوزه عمومی بوده است.

این مردم‌شناسی در ادامه تأثیر گفتمان مشروطه و اشکال گوناگون فرهنگی آن را در چند محور بر ظهور نگاه و نگرش مردم‌شناختی مورد بحث و بررسی قرار داد.