این منشور با هدف استیفا و ارتقای حقوق شهروندی و به‌منظور تدوین «برنامه و خط‌مشی دولت»، موضوع اصل ۱۳۴ قانون اساسی، تنظیم شده و شامل مجموعه‌ای از حقوق شهروندی است که یا در منابع نظام حقوقی ایران شناسایی‌ شده‌اند و یا دولت برای شناسایی، ایجاد، تحقق و اجرای آن‌ها از طریق اصلاح و توسعه نظام حقوقی و تدوین و پیگیری تصویب لوایح قانونی یا هرگونه تدبیر یا اقدام قانونی لازم تلاش جدی و فراگیر خود را معمول خواهد داشت. برای دستیابی به این هدف همکاری سایر قوا و نهادها و مشارکت مردم، تشکل‌ها، اتحادیه‌های صنفی، سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی ضروری است.» 

این جملات بخش‌هایی از منشور حقوق شهروندی است که توسط دولت تدبیر و امید در اولویت‌ها قرار گرفته و از زمان ابلاغ آن کارگروه‌های مختلف برای اجرای آن در سازمان‌ها و موسسات تشکیل شده است. از زمان ابلاغ این منشور تاکنون صاحب‌نظران و فعالان حوزه حقوقی تلاش کردند با تولید منابع مکتوب در این باره ادبیات‌سازی کنند. علی سلیمی، مولف کتاب «حقوق شهروندی و وصول مالیات بر درآمد املاک» از مدرسان و مولفانی است که کوشیده از بعد مالیاتی به حقوق شهروندی بپردازد. با او درباره کتاب گفت‌وگو کردیم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:
لطفا در ابتدا درباره ضرورت تالیف این اثر توضیح دهید؟

یکی از محورهای اصلی که جامعه بر آن متکی است، دولت است که دوبال شهروند و مالیات دارد. من در کتابم کوشیدم این سه را به هم مرتبط کنم و ببینم که آیا شهروند تاثیری در وصول مطالبات دارد یا خیر؟ مالیات سالم‌ترین خونی است که بر پیکره اقتصادی یک کشور جاری می‌شود. این مالیات ابزاری دارد و وقتی قابل وصول است که یک بال دیگر آن یعنی شهروند وجود داشته باشد. در قوانین مالیاتی از شهروند به عنوان مودی مالیاتی یاد شده و در بخشی از منشور حقوق شهروندی یعنی در بخش اقتصاد و ماده 72 حقوق شهروندی در خصوص اقتصاد رقابتی و شفاف صحبت شده است.

شهروند مودی مالیاتی است؛ مودی هم به کسی گفته می‌شود که وجهی را در قالب مالیات پرداخت می‌کند. وقتی مالیات به خوبی تحقق پیدا می‌کند که یک شهر مترقی و قانون پیشرفته داشته باشیم، قانون مترقی هم وقتی محقق است که مسئول مترقی داشته باشیم و مسئول مترقی هم به شهروند مترقی متصل است. شهروند مترقی هم با شهروند مسئول مرتبط است چون مدیران و مسئولان شهر را مجاب به پاسخ‌گویی می‌کند. به قول مقام معظم رهبری یکی از وظایف حکومت اسلامی وضع مالیات است و اساسا مالیات یک تکلیف و فریضه دینی و امر واجب است. ما هم تاکید کردیم که مالیات سالم‌ترین پولی است که دولت می‌تواند دریافت کند!

اما حالا باید دید شهروند کیست که می‌تواند در پرداخت مالیات موثر باشد؟ من شهروند را در قالب حکومت و دولت تعریف می‌کنم چون شهروند حد وسط جامعه و دولت است و تابعیت یک کشور را داراست که به تبع این وابستگی از حقوق و مزایای سیاسی آن کشور برخوردار است. حقوق شهروندی هم مجموعه حقوق و امتیازاتی است که به شهروند یک کشور در چهارچوب حقوق و مزایای اساسی آن کشور داده شده است. من در کتاب «حقوق شهروندی و وصول مالیات بر درآمد املاک» حقوق شهروندی را با دولت ارتباط دادم بدین معنی که از روابط بنیادین میان مردم و حکومت است. در یک نگاه کلان حقوق شهروندی دربرگیرنده حقوق گسترده‌ای از حوزه‌های سیاسی، مدنی، اجتماعی، فرهنگی و قضایی شهروندان است. در جامعه‌ای که افراد به حقوق و تکالیف خود آگاه باشند و دولت‌ها نیز در رعایت آن بکوشند شهروندان پایبند به انجام تکالیف اجتماعی خود هستند. من در این کتاب سعی کردم رابطه تنگاتنگ شهروند را در قالب مودی به دولت پیوند بزنم.

چه مشکلاتی امروز در راستای اجرای حقوق شهروندی در ارتباط با حوزه مالیاتی وجود دارد که باید برطرف شود؟

متاسفانه اکنون یک جو بی‌اعتمادی از سوی شهروند به دولت و مجموعه مالیات ستانی به وجود آمده است. من تلاش کردم عوامل این بی اعتمادی و فاصله را بررسی کنم. ما قوانین دست و پاگیر و غیرشفافی داریم که برای شهروندان قابل درک نیست باید قوانین ما شفاف سازی شود! باید فرهنگ سازی کنیم و به شهروندی که در قالب مودی مالیات پرداخت می‌کند بگوییم در چه حوزه‌هایی پولش سرمایه‌گذاری می‌شود! پس شفاف‌سازی و روان‌سازی قوانین باید در اولویت باشد. از سوی دیگر نه تنها سیستم مالیات ستانی ما بلکه در دیگر سیستم‌ها نیز باید از نیروهای کارامد و مرتبط استفاده شود. در دهه 70 سازمان مالیاتی برای اینکه بیکاری را کم کند در استخدامش از همه رشته‌ها نیرو کسب کرد در حالی که این درست نبود و نباید نیروی غیر متخصص برای مالیات ستانی وارد شود.
 
همچنین برنامه ریزی، تبلیغ مالیات و زمینه‌سازی برای خود اظهاری مالیاتی به وجود بیاید. ما باید اعتمادسازی کنیم و بگوییم که شهروند هر چه بنویسد سازمان مالیاتی به آن اعتماد می‌کند و از این طریق زمینه‌سازی را برای خود اظهاری مالیاتی به وجود بیاوریم. این موجب تشویق داوطلبانه پرداخت مالیات می‌شود. باید تلاش کنیم میزان رضایتمندی شهروندان را بالا ببریم هر چه این میزان رضایت بالا برود پرداخت مالیات تسهیل می‌شود. همچنین باید از نخبگان، مراجع تقلید و افراد موثر برای فرهنگ‌سازی در پرداخت مالیات استفاده کنیم. ما در جامعه شهروندان متشرع داریم که می‌توانیم از مراجع تقلید برای جلب اعتماد عمومی آنها استفاده کنیم.

تکریم شهروند باید اولویت باشد. شهروند نباید احساس کند با او با بی احترامی مواجه می‌شود کسی که قرار است برای آبادانی کشور مالیات پرداخت با توهین یا تحقیر از سوی متولیان مالیاتی مواجه شود. کوتاه کردن زمان برای مودیان در پرداخت مالیات باید اولویت شود، اکثر شهروندان به سیستم مالیات ستانی مراجعه می‌‌کنند اما سیستم سخت‌افزاری و نرم‌افزادی برای پرداخت مالیات به روز نیست و فرد باید ساعت‌ها معطل شود تا مالیات بدهد پس افزایش دسترسی شهروندان به مراکز مالیاتی باید مورد توجه قرار گیرد.

ارزیابی شما از تولیدات در حوزه حقوق شهروندی به لحاظ کمی و کیفی چیست؟
 
برای پیمودن راه طولانی نخستین کار برداشتن قدم اول است؛ وقتی این موضوع انجام شود بقیه راه آسان‌تر است، خوشبختانه تلاش‌های زیادی برای فرهنگ‌سازی منشور حقوق شهروندی انجام شده و نشست‌ها و کارگاه‌های زیادی در این باره صورت گرفته است بنابراین امیدوارم بتوانیم جایگاه حقوق شهروندی را در تمام وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی نهادینه کنیم. شهروند هم باید خودش مطالبه‌گر و دولت هم باید پاسخگو باشد قدم‌های زیادی در این حوزه از سوی دبیرخانه انجام شده و خدمات شبانه‌روزی در نمایشگاه کتاب صورت گرفت.

امیدواریم این قدم‌ها به ثمر بشیند. ما قدم‌های اولیه را برداشتیم و نیاز به انجام فعالیت‌های بیشتر در لایه‌های دیگر است. قوه قضاییه و قوه مقننه نیز در کنار قوه مجریه باید درگیر اجرای حقوق شهروندی شوند. در قوه قضاییه معاونت حقوق بشر وجود دارد، می‌شود حقوق شهروندی با حقوق بشر پیوند داشته باشد و این سه قوه با هم همکاری کنند.

امسال دبیرخانه جایزه حقوق شهروندی نخستین جایزه کتاب سال را برگزار می‌کند چقدر این موضوع می‌تواند در ادبیات سازی حوزه حقوق شهروندی موثر باشد و شما چه انتظاری از این دبیرخانه دارید؟

لازم است برای انتخاب آثار برتر تمامی ابعاد در نظر گرفته شود. اثری که قرار است در حد ملی انتخاب شود و منبعی برای مطالعات دانشگاهی و نخبگی باشد لازم است جامعیت داشته باشد و بتواند بین مردم و دولت علقه به وجود بیاورد و فقط دولت و منشور حقوق شهروندی را نبیند. بنابراین باید استحکام روابط دولت با سایر قوا و جامعه در این باره در نظر گرفته شود. امروز حقوق شهروندی تنوانسته در سازمان‌هایی مثل کمیته امداد و بهزیستی ایفای نقش کند. این‌ها از مواردی است که می‌تواند در آثار تولیدی در نظر گرفته شود و تاثیرگذار باشد.

در این باره بیشتر بخوانید: