در این مراسم دکتر حسن بلخاری، دبیر همایش و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ دکتر سیدمحمد مجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پروفسور تناسکوییچ، رئیس کرسی شرق‌شناسی دانشگاه بلگراد صربستان؛ استاد سید عبدالله انوار، فیلسوف، ریاضیدان و نسخه‌شناس؛ دکتر غلامرضا اعوانی، فیلسوف و متفکر معاصر؛ پروفسور الک اکولیمی‌تیو، رئیس انجمن خیام‌شناسی روسیه؛ دکتر احمد تمیم‌داری، ادیب و نویسنده؛ دکتر یونس کرامتی، پژوهشگر حوزه تاریخ علم و دکتر نادیه المضاحکه، خیام‌پژوه(قطر) به ایراد سخنرانی پرداختند.
جهان، خیام را به رباعیاتش می‌شناسد
حسن بلخاری، اولین سخنران این نشست بود که سخنرانی خود با عنوان «حکیم عمر خیام، معمایی ناگشوده» را شروع کرد و گفت: بیش از یک‌هزار سال از تولد حکیم عمرخیام نیشابوری می‌گذارد و نزدیک به نهصد و بیست سال از وفاتش. حکیمی والاتبار از فرهنگ اسلامی – ایرانی که نه تنها در ایران بلکه در بخش مهمی از جهان یعنی فرهنگ و تمدن غرب، بسیار شناخته شده و به یک عبارت یکی از معدود مردان بین‌المللی ایران است.
وی با مقایسه خیام و ابن‌سینا به حجم مطالعات و پژوهش‌هایی که درباره خیام صورت گرفته، اظهار کرد: نخستین دلیل، شهرت فوق‌العاده رباعیاتش در ایران و خارج از ایران است. به ویژه رباعیاتی که فیتز جرالد از او انتشار داد. جهان، خیام را به رباعیاتش می‌شناسد که سراسر رندی و خوشباشی و البته انتقاداتی تلخ و تند و گزنده از هستی و خالق هستی است. انتقادی و بی‌پروای خیام در رباعیاتش باعث توجه زیاد به او شده است.
حسن بلخاری
بلخاری در ادامه به کفر و الحادی که به او می‌دهند اشاره کرد و افزود: بر این نسبت، به برخی رباعیات او استناد می‌کنند، باید اظهار کرد این استناد قطعی نیست. آثار قطعی الصدور او چنین چیزی را باید گواهی دهند که نمی‌دهند. اثبات ایمان او با استناد به آثار قطعی‌الصدورش به حقیقت نزدیک‌تر است تا اثبات کفرش به استناد آثار ظنی‌الصدور. بنابراین قطعاً نمی‌توان بر اساس منابع قطعی‌الصدور او را کافر و ملحد دانست.
دبیر همایش هزاره حکیم عمر خیام در ادامه به شعر و رباعیات خیام پرداخت و گفت: اولاً در مقام برائت و تطهیرش هرگز نمی‌توان گفت او اصلاً شاعر نبوده و هیچ شعری نسروده است، به هر حال خیام دارای رباعیات و ابیاتی بوده ولی قطعاً در زمان حیات خود به شاعری مشهور نبوده ورنه سنایی در نامه مشهورش به حکیم خیام در این وجه او، قطعاً سخنی می‌گفت ولی نگفته است. قطعاً خیام در زمان حیات خود ابیات و اشعاری داشته اما تکرار می‌کنم تاریخ گواه و شاهدی ندارد که اثبات کند خیام به شاعری مشهور بوده. شعر می‌گفته ولی اندک. لاجرم بر قدرت شاعری خیام در حیاتش تأکید می‌کنیم ولی او را سراینده ابیات و رباعیات متعدد آن‌چنان که تمامی حیات او را در برگیرد قطعاً نمی‌دانیم آن هم ابیاتی که در تضاد با روح فلسفی و حکمی او باشد.
وی در پایان به چرایی برگزاری این همایش اشاره کرد و گفت: اما چرا این نشست را آغاز هزاره خیام دانسته‌ایم. زیرا قول غالب در باب تولدش 439 هجری است و امسال 1439 هجری قمری است. نهایت این که ما در این هزاره قصد رویکرد اثباتی به خیام و آثارش و نوعی بزرگداشت او را داریم تا گشودن باب مجادلات و جدل‌ها در باب او را.
خیام در این سال‌ها می‌توانست به نحو شایسته‌تری قدر دانسته شود
سیدمجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دومین سخنران این نشست بود که ضمن تاکی بر لزوم توجه به چهره‌های فرهنگی و هنری بزرگ کشور گفت: هنر ایران چه با نقش و نگار و چه با نغمه و نوا، حدیثی باز می‌گوید که اغتنام وقت در ضمیر هنر ایران چگونه است. هنر ایران که توامان آینه زمان بودن، همت چنان بکار می‌آورد که در زمین زمان نماند و محدود نشود به ساعت و سال و زوال ناگزیر را چنان به زانو درآورد که بی‌زوال شود.
او ادامه داد: رباعیات خیام، غزل خواجه حافظ، خط میرعماد و نگاره‌های آقامیرک و تمامی آثار برجسته و شاخص این گنج‌نامه در یک صفت ممتاز، مشترک‌اند و آن جادوی بی‌زمانی است و در هر مواجهه، گویی اینک و الان برای همیشه خلق شده‌اند.
سیدمجتبی حسینی
حسینی در ادامه به موضوع نشست اشاره کرد و گفت: حکیم بزرگ نیشابور هم در رباعیاتش، چه آن‌ها را محدود و معدود و انگشت شمار بدانیم و چه با تساهل تمامی ترانه‌های منسوب را به حسابش بگذاریم، خواهیم دید که او هنر را در آینه کوچک و در عین حال جهان نمای رباعی به جلوه آورده، وگرنه چگونه می‌توان باور آورد که کسی تمام زندگی و جهان را در دم بداند و برای فردا و فرداها رنج بر خود هموار کند و راست‌ترین تقویم و روزنمای را که همه به آینده و آدمی و استمرار حیات دلالت دارد سامان دهد.
معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن اینکه خیام با هنر آشنا است، اضافه کرد: از رباعیات خیام ریاضی دان، موسیقی شناس برمی‌آید چه مایه با هنر آشناست و حتی در شرح ذوالاربع‌های بیست‌ویک گانه از مرزهای ریاضی می‌گذرد و با اصطلاحات خوش آهنگ، قوی، زیبا، و ناخوش به تاثیر الحان تاکید می‌کند و با تعابیر نقاش ازل و نقش‌بندی لعبت‌بازان نشان می‌دهد که چگونه به بی‌زمانی و بی‌زوالی جهان از دریچه هنر می‌نگرد.
وی افزود: خیام حکیم در این سال‌ها می‌توانست به نحو شایسته‌تری قدر دانسته شود و در سایه سرو بلندش به جهان نگریست و همانطور رندانه و فرزانه مرور زمان را به تماشا نشست اما بجاست که فرصت داشتن او را نیز در هزاره دوم حیاتش از یاد نبریم و بدانیم که کارستان او برای فرداهاست.
معجزه آور است که پیام های خیام در فکر ما اثر دارد
پروفسور تناسکوییچ، رییس کرسی شرق شناسی دانشگاه بلگراد صربستان از سخنرانان خارجی نشست خیام‌شناسی گفت: پیغام های خیام بسیار شفاف و واضح است و مستقیما در فکر انسان اثر مثبت می گذارد، این معجزه آور است که پیام های خیام در فکر ما اثر دارد.
او ادامه داد: ترجمه های زیادی در مورد خیام و آثار او توسط اندیشمندان دنیا صورت گرفته اما ترجمه های درستی نبوده است.پیغام خیام در مورد دانش واقعا پر از شگفتی است اما حالات روحی و روانی شاعر را نمی توان ترجمه کرد تا قابل درک شود با ترجمه نمی توان انتظار داشت وارد فکر خیام شویم، اما نکته مهم این است که خیام فقط ریاضیدان نبوده و دانشمند و شاعر هم بوده و با انواع علوم خود رسیدن به هدف نهایی را برای ما ساده کرده است.
پروفسور تناسکوویچ
رییس کرسی شرق شناسی دانشگاه بلگراد صربستان در ادامه گفت: خیام معروفترین فیلسوفی بود که در هزاره اخیر اثرگذار بوده و عقاید و نوشته هایش را برای هزاران سال بعد هم می توان مورد استفاده قرار داد.
فرهنگ اسلامی باعث پرورش بزرگانی چون خیام بوده است
عبدالله انوار، فیلسوف و ریاضیدان معاصر ایرانی سخنرانی خود را با واکنش به سخنران خارجی نشست آغاز کرد و گفت: در غرب معمولا یک وجهه و بُعد خیام شناخته شده و همان یک وجهه پرورش داده شده که این کار درستی نیست. دلیل شناخت ناصحیح غرب و دیگران از خیام هم کم‌اری ما است که نتوانسته‌ایم خیام را درست به دنیا بشناسانیم.
انوار ضمن اشاره به خدمات بسیار خیام در زمینه ریاضی، هندسه، معادلات و نجوم، گفت: در این که خیام یکی از بزرگترین ریاضیدانان، فیلسوفان و حکمای ایرانی است، شکی وجود ندارد و نشان می‌دهد که چه انسان برجسته و وارسته‌ای است. خیام در زمینه موسیقی هم نظریاتی دارد و به موسیقی هم پرداخته است که یک بحث کاملا فنی است. خیام از جمله افرادی است که به نظر فارابی در مباحث نظری موسیقی تاثیرگذار نبوده است بلکه او با محاسبات ریاضی وارد این عرصه شده است. موسیقی از جمله زیرمجموعه‌های علم ریاضی است که خیام در رساله‌ای به این بخش از موسیقی توجه نشان داده است.
عبدالله انوار
این فیلسوف به نام به پیشینه فرهنگی کشور و جامعه ایران اشاره کرد و اظهار کرد: مطمئنا خیام، ابوعلی سینا و ... قطعا در خلا به وجود نیامدند. این افراد پروده فرهنگی بودند که 1400 سال درخشان‌ترین ذهن‌ها بر روی آن کار کردند. فرهنگ ایرانی و اسلامی بوده که چنین بزرگان و عالمانی راپرورده و به جامعه بشری عرضه کرده است.
انوار با بیان اینکه در مقام تبلیغ دین اسلام نیست و این کار بر عهده افراد دیگری است، اضافه کرد: من از فرهنگ اسلامی تعریف و جانبداری می‌کنم که بر روی سه اصل فوق‌العاده دعوت به دین، در کنار پذیرش سایر ایدئولوژی‌ها، احترام به دیدگاه دیگران و عدم اجبار در پذیرش نظرات و ایدئولوژی دیگران پایه گذاشته شده و توانست چنین چهره‌هایی را پرورش دهد. این در حالی است که هیچکدام از ایدئولوژی‌های حاضر غرب چنین نگاهی نداشتند، بنابراین آزادی بیان و عقیده رمز موفقیت فرهنگ اسلام است و وظیفه ما است که این فرهنگ‌ها را زنده کنیم و زنده نگه داریم. متاسفانه امروزه این فرهنگ درست به دنیا نشان داده نشده و گروه‌هایی مثل داعش آن را تحریف کرده‌اند.
تصویر ارائه شده از خیام در غرب تصویر درستی نیست
غلامرضا اعوانی فیلسوف و متفکر معاصر ایرانی از دیگر سخنران این نشست بود که پشت تریبون و اظهار کرد: خیام از معدود کسانی است که در غرب، بسیار شناخته شده است و چهره ای که اخیرا از خیام ترسیم شده به واسطه شهرت وی در غرب است، اما متاسفانه برداشتی که از او شده چندان مطلوب نیست. تصویر ارائه شده از خیام در غرب فردی خوشگذران، شکاک، لاابالی و منکر مبدا معاد و کسی است که به خدا قائل نیست و این تصویر متاسفانه به کشورهای اسلامی هم راه یافته است و بسیاری از روشنفکران هم این تصویر را پذیرفته اند.
اعوانی ضمن ارائه مختصری از فعالیت و خدمات خیام در حوزه‌ها و علوم مختلف، بیان کرد: در حالیکه خیام در ادبیات نیز بی نظیر است و ریاضی کردن نجوم هم به وسیله خیام صورت گرفت، اما امروزه تمام علوم،ریاضی شده اما در زمینه وجودشناسی ریاضی، کار زیادی صورت نگرفته است.
نقش و فرهنگ ایران در پیشرفت بشریت برجسته است
الک اکولیمی‌تیو، رئیس انجمن خیام‌شناسی روسیه، دومین سخنران خارجی نشست بود که صحبت‌های خود را با اشاره به لزوم اشتراکات همه‌جانبه بین دو کشور ایران و روسیه شروع کرد وگفت: در دهه‌های اخیر و دوران حاضر نقش و فرهنگ ایران در پیشرفت بشریت برجسته شده است و این نقش عظیم و انکارناپذیراست و باید درباره آن با صدای بلند صحبت شود.
وی ضمن قرائت بیت «بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که درآفرینش ز یک گوهرند» از سعدی، شاعر ایرانی که بر سردر سازمان ملل متحد ترسیم شده است، به پیشینه فرهنگی و ادبی ایران و ادبیات فارسی اشاره کرد و گفت: ای کاش سیاست‌مداران و دولت‌مردان درباره این شعر می‌اندیشیدند تا جهان بهتری داشته باشیم.
الک اکولیمی‌تیو
رئیس انجمن خیام‌شناسی روسیه در دامه بیان کرد: خوشبختانه در سا‌ل‌های اخیر شاهد وسعت روابط میان ایران و روسیه هستیم. از زمانی‌که بر آن شدیم تا انجمن خیام‌شناسی را در روسیه تاسیس کنیم به نام آن فکر کردیم تا در نهایت حکیم عمر خیام را برگزیدیم چراکه این شخصیت نابغه‌ای همه جانبه بوده است. عمر خیام ریاضیدان، فیلسوف و شاعر است که طرز تفکرش حتی در اذهان عامه مردم ما نیز تاثیر بسیاری داشته و اشعارش بخشی از ادبیات روسی شده است به طوری که بعضی او را خیام روسی می‌خوانند.
خیام بیش از دیگر شاعران ایرانی در جهان شناخته شده است
در ادامه احمد تمیم‌داری ادیب و نویسنده نام‌آشنای ایران در جایگاه قرار گرفت و گفت: فقط تعداد خاصی از شاعران و ادیبان ما این شانس را داشتند که در جهان شناخته شوند و مورد استقبال قرار گیرند. خیام از آن دسته شاعرانی است ک با رباعیاتش در جهان شناخته شده، مذهب و مکتب رباعیات خیام در آمریکا، اروپا و انگلستان بسیار تاثیرگذار بوده است و جلسات ادبی و باشگاه‌های متعددی به نام خیام در این نقاط از جهان تشکیل شده است.
او ادامه داد: از دلایل استقبال از رباعیات این شاعر ایرانی این است که قالبی که برای رباعی انتخاب می‌شود، قالب کوتاهی است و علت دیگر این است که رباعیات پیوست منطقی مانند مثنوی ندارد و این امکان وجود دارد که آن را تک تک مطالعه کرد. رباعیات خیام یکی از کتاب‌هایی بود که در جنگ جهانی دوم به سربازان داده می‌شد و سربازان از این رباعیات در تسلی خاطر و مراسم شادی خود استفاده می‌کردند. احساسات، افکار و اندیشه‌های گوناگونی در رباعیات این شاعر در هر دوره‌ای مورد استفاده بوده است.
احمد تمیم‌داری
وی در پایان گفت: حافظ، سعدی، فردوسی، مولوی و خیام شاعرانی هستند که در کشورهای غربی و آمریکا شناخته شده هستند اما طبق آمار و تحقیقات، عمر خیام در این میان نقش اول را دارد و بیش از دیگر شاعران مورد استقبال قرار گرفته است.
عرب زبانان به واسطه رباعیات خیام با ادبیات فارسی آشنا شدند
نادیه المضاحکه، خیام پژوه قطری و از دیگر سخنرانان خارجی نشست هزاره حکیم عمر خیام، سخنرانی خود را به زبان عربی ارائه کرد و در بخشی از سخنان خود گفت: عرب زبانان به واسطه قطعات رباعیات عمر خیام با ادبیات فارسی آشنا شدند. خیام در دوره‌ای از تاریخ اسلامی زیسته است که مملو از تغییرات بوده است. ما اکنون اینجا جمع شده‌ایم تا هزاره شخصیتی چون عمر خیام را جشن بگیریم و در جهت تقویت ارزش‌های انسانی در جهان گام برداریم.
یونس کرامتی، پژوهشگر حوزه تاریخ علم آخرین سخنرانان این نشست بود که ضمن اشاره مختصری درباره پیشینه تقویم‌نویسی و روزشماری، به ارائه سخنرانی درباره چگونگی شکل‌گیری تقویم جلالی و فعالیت‌های نجومی خیام پرداخت.
نادیه المضاحکه
این مراسم با اجرای گروه‌های موسیقی کریستوف رضاعی، هادی منتظری، خیام خوانی بوشهری و رونمایی از ویژه‌نامه «آنگاه» با حضور دکتر انوار، دکتر حلیمی، فریدون شهبازیان و دکتر بلخاری و تجلیل از آندراش ساندرو کوکسیس، هنرمند مجارستانی که مجسمه خیام را ساخته و در میدان یکی از شهرهای این کشور نصب کرده است، همراه بود.
نظر شما