به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «ویرایش کتاب‌های کودک و نوجوان» با حضور فتح‌الله فروغی؛ مدیر انتشارات شورا، رویا مکتبی‌فرد؛ ویراستار بخش فارسی کتابخانه‌ مونیخ آلمان، مهتاب میناچی؛ مدیر بخش کودک و نوجوان کتابخانه حسینیه ارشاد و مهدی قنواتی، از اعضای انجمن صنفی ویراستاران، عصر امروز سه‌شنبه (18 اردیبهشت) در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
 
رویا مکتبی‌فرد، ویراستار بخش فارسی کتابخانه‌ مونیخ آلمان، در این نشست به نقش ویراستار در کتاب‌های کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: وقتی داریم از مخاطب کودک و نوجوان صحبت می‌کنیم باید بدانیم که دایره واژگان او محدود است و با استفاده از این دایره واژگان باید بتوانیم متن قابل فهمی را برای مخاطب ارائه دهیم و این موضوع، ضرورت ویراستاری برای کتاب‌های کودک و نوجوان را مشخص می‌کند.
 
ویراستار بخش فارسی کتابخانه‌ مونیخ آلمان، افزود: من به‌عنوان یک بررس رمان نوجوان سال‌ها در این حوزه فعالیت داشته‌ام. قبلا اینطور بود که وقتی رمان نوجوانی را می‌خواندم، می‌دیدم از نظر ویراستاری محتوایی نیز ایراد دارد، ایراد‌های مشخص و واضحی که از زیر دست نویسنده نیز در رفته است. چون این ایرادها از دید نویسنده که خودش خالق رمان است و همه موضوع در ذهنش شکل گرفته، کاملا طبیعی و واضح است اما از دید شخص سوم، متن، ناقص است. مخاطب کودک و نوجوان جزء لاینفک ویراستاری در این حوزه است و باید به آن توجه شود.
 
این ویراستار در ادامه بیان کرد: ویراستاران و بررسانی که پیش از انتشار متن را ویراستاری نهایی می‌کنند، سربازان گمنامی هستند که گاهی فقط با جابه‌جاکردن چند کلمه و چند جمله یک اثر را نجات می‌دهند. اما متاسفانه خیلی از ناشران اعتقادی به ویراستاری و استفاده از ویراستاران حرفه‌ای ندارند و در بسیاری اوقات ویراستاری آثار صوری است. مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد وجود نویسندگانی است که تن به ویراستاری اثرشان نمی‌دهند. من نویسندگان مشهوری را می‌شناسم که زیر بار ویراستاری اثرشان نمی‌روند و اگر اثرشان نیاز به ویراستاری داشته باشد آن‌را از ناشر گرفته و به ناشر دیگری تحویل می‌دهند. این کار سبب عدم یکپارچگی و عدم انسجام در کار می‌شود. در حالی که ایرادی ندارد ما مشکل کارمان را بپذیریم و آن را برطرف کنیم.
 
ترجمه‌های موازی و 40 روزه بازار نشر ایران را پر کرده است
مکتبی‌فرد در ادامه به محاوره‌نویسی برای کودکان اشاره کرد و گفت: طبق صحبت توران میرهادی، محاوره‌نویسی برای بچه‌های سن دبستان و زیر دبستان توصیه نمی‌شود. چون آن‌ها در ابتدای راه آشنایی با کلمات و جملات قرار دارند و محاوره‌نویسی آن‌ها را به اشتباه می‌اندازد.
 
به گفته وی، ویراستاری فقط جابه‌جا کردن چند نقطه و ویرگول نیست، وظیفه‌  ویراستار فارسی کردن و بومی‌کردن زبان و قابل درک کردن آن برای مخاطب است.
 
مکتبی‌فرد در ادامه سخنانش به ترجمه‌های موازی اشاره کرد و گفت: به دلیل نبودن قانون کپی‌رایت شاهد گسترش ترجمه‌های موازی در بازار نشر هستیم مثلا از کتابی مانند «شازده کوچولو» تا دو سال پیش 75 ترجمه در ایران منتشر شده بود. اینکه ما بدون پرداخت حق کپی‌رایت کتابی را منتشر می‌کنیم خفت کردن ناشران است ناشری مثل نشر پرتقال تعدادی افراد را نشانده تا آخرین کتاب‌هایی را که جایزه برده‌اند شناسایی کنند و ترجمه انگلیسی آن‌ها را پیدا کنند و سپس آن‌ها را به مترجم ساعتی می‌دهد تا ترجمه کند و فقط سرعت در ترجمه برایشان مهم است. البته ممکن است کار خوبی هم داشته باشند اما این‌گونه ترجمه و انتشار آثار کار صحیحی نیست.
 
به گفته مکتبی‌فرد، بزرگترین آفت نشر ما کپی‌رایت است و تا زمانی که کپی‌رایت را نپذیریم با ضعف در ترجمه و تالیف مواجهیم. در این شرایطی که ترجمه‌های موازی و ترجمه‌های 40 روزه بازار نشر ایران را پر کرده است، نقش ویراستاران چیست؟
 
ویراستاران می‌توانند کودکان را با اصطلاحات و تمثیل‌ها آشنا کنند
فتح‌الله فروغی، مدیر انتشارات شورا نیز در این نشست بیان کرد: گاهی پدیدآورندگان ما در کارشان فرو می‌روند و متوجه نیستند که ممکن است جایی چیزی از مطلب را از دست داده باشند. همچنین در ترجمه کتاب‌ها نکاتی وجود دارد که ممکن است از سوی مترجم مورد توجه قرار نگیرد. ولی وقتی این مطلب در اختیار ویراستار قرار می‌گیرد باید با توجه به فهم و درک مخاطب یعنی کودکان و نوجوانان متن را ویراستاری و گاهی اوقات تغییر ‌دهند. ویراستار نباید تنها وفاداری به متن مدنظرش باشد باید به جوانب دیگر مانند هماهنگی متن و تصویر هم توجه کند. گاهی تداخل بین پدیدآورنده و مترجم با ویراستار پیش می‌آید در این جا باید ویراستار به خوبی ایفای نقش کند و آنچه را که لازم است اعمال کند.
 
مدیر نشر شورا، با بیان اینکه ویراستاران می‌توانند کمک کنند کودکان با اصطلاحات و تمثیل‌ها آشنا شوند،گفت: هرچند ممکن است تمثیل و اصطلاحی در زبان مبدا وجود نداشته باشد اما ویراستار می‌تواند به‌گونه‌ای آن را تغییر دهد که برای کودک ملموس و باورپذیر باشد. ویراستار می‌تواند در بخش‌های مختلف کتاب ایفای نقش و کمک کند کتاب مخاطبش را پیدا کند. ویراستار باید به ناشر بگوید که کتاب مناسب چاپ است یا نه. همچنین بعد از چاپ هم می‌تواند به ناشر در زمینه اطلاع‌رسانی برای کتاب کمک کند.
 
مهدی قنواتی، از اعضای انجمن صنفی ویراستاران در این نشست به بیان دو نگاه در ویرایش متون کودک و نوجوان پرداخت و گفت: تابه‌حال 50 عنوان کتاب در حوزه کودک و نوجوان ویرایش کردم و از وقتی دخترم متولد شده تا به حال 100 عنوان کتابی را که برایش خوانده‌ام نیز بررسی کرده‌ام. ویرایش کتاب کودک مخصوصا در حوزه خردسال از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد یکی از این جنبه‌ها جنبه زبانی است. در این زمینه می‌توانیم به واژه‌بست‌ها اشاره کنیم.
 
وی افزود: هرچه از زبان رسمی به سمت زبان گفتاری می‌آییم کاربرد بعضی عناصر زبانی کمتر و کاربرد بعضی دیگر بیشتر می‌شود. وقتی به استفاده از زبان گفتاری در کتاب‌های خردسال روی می‌آوریم باید به کاربرد زیاد واژه‌بست‌ها، شامل تک‌واژ‌ها، تک‌واژگونه‌ها و ... توجه کنیم. تک‌واژگونه‌ها وجه اشتراک زیادی با تک‌واژهای وابسته‌ تصریفی دارند.
 
این ویراستار در ادامه به مشترکات واژه‌بست‌ها با «وند»های تصریفی اشاره کرد و گفت: هیچ‌کدام به‌صورت نهایی به‌کار نمی‌روند و معنای مستقل هم ندارند و در قالب واژه معنا پیدا می‌کنند. همچنین تفاوت‌هایی هم دارند مثلا وندهای تصریفی حتما به هسته می‌چسبند ولی واژه‌بست‌ها هم می‌توانند به هسته بچسبند و هم جدا از هسته بیایند. یکی از مسئله‌سازترین موارد به‌کاربردن واژه‌بست‌ها در گفتاری‌نویسی در کتاب‌های خردسال است.
 
به گفته قنواتی فارغ‌ از واژه‌بست‌ها، طولانی‌نویس‌ها یکی از موارد دیگری است که در ویراستاری مشکل‌سازند. فهم اینگونه جمله‌های طولانی برای بچه‌ها مخصوصا سن زیر 4 سال بسیار ساخت است و نباید استفاده شود.
 
موفقیت یک کتاب منوط به ویراستاری خوب آن است
مهتاب میناچی نیز در این نشست به نقش ویراستاران در ایجاد ظرفیت بیشتر مخاطب و جذب آن به کتابخوانی اشاره کرد و گفت: ویراستاران می‌توانند با ویراستاری متن کتاب‌ها و استفاده از اصطلاحات تکمیل‌کننده متن به فهم بیشتر آن کمک کنند.
 
مدیر بخش کودک و نوجوان کتابخانه حسینیه ارشاد افزود: در یک کتابخانه کتابدار واسطه اصلی بین مخاطب و کتاب است. باید بین کتابداران، ویراستاران و ناشران همکاری وجود داشته باشد. ویراستاران با کمک ناشران می‌توانند متن درست و صحیحی را در پشت جلد کتاب ارایه دهند. ارائه این متن به مخاطب کمک می‌کند که زمان مراجعه به کتابخانه انتخاب درستی داشته باشند و کتابی را به امانت بگیرد که واقعا به آن نیاز داشته است.
 
میناچی در ادامه بیان کرد: موفقیت یک کتاب به ویراستاری خوب آن اثر برمی‌گردد. درباره منابع مرجع هم از ویراستاران می‌خواهم از نظر تصویری هم متن را با تصویر مطابقت دهند. گاهی اوقات کتاب از نظر متن، تصویر و کیفیت چاپ خوب است اما ویراستاری خوبی نشده است و ما نمی‌توانیم امتیاز بالایی به آن بدهیم. بهتر است ویراستاران به کتابخانه مرجع بیایند و ارتباط تنگاتنگی بین آنها با بچه‌ها برقرار شود چون بچه‌ها مخاطبان اصلی آثار کودک و نوجوان هستند و بهترین نقدها را می‌توانیم از زبان آن‌ها بشنویم.
 
سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 22 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام برپاست.