به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمدافشین وفایی، پژوهشگر، نویسنده، عضو شورای علمی گروه تصحیح متون در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است که آثار پژوهشی و مقالات زیادی در زمینه ادبیات کلاسیک و معاصر ارائه کرده و به چاپ رسانده است، از این میان می‌توان به کتاب‌های «یادداشتهای روزانۀ محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس»، تصحیح «سفینه کهن رباعیات»، «صد شعر از این صد سال (برگزیده شعر قرن بیستم ایران)»، «نامه‌های خاموشان (نامه‌های ناموران فرهنگی و ادبی به ایرج افشار)» و «نامه‌های ژنو (از سید محمدعلی جمالزاده به ایرج افشار)» اشاره کرد. کتاب «سفینه کهن رباعیات» با تصحیح افشین وفایی و ارحام مرادی در سی‌وپنجمین دوره کتاب سال در بخش تصحیح متون قدیمی شایسته تقدیر شناخته شد.

محمدافشین وفایی درباره کتاب «سفینه کهن رباعیات» در گفت‌وگو با ایبنا گفت: در قدیم سفینه‌ها یا جُنگ‌هایی درست می‌کردند که آثار هر صاحب ذوق ادیب و شاعری در هردوره، شاعرانی که امروز از آن‌ها فقط نامی مانده، گاهی نامی هم باقی نمانده و بعضی هم شاعران معروف به صورت یکجا جمع می‌شد. اهمیت این جُنگ‌ها بیشتر در این است که هم تعدادی شاعر جدید به ما معرفی می‌کنند و هم اینکه در حقیقت ماخذ معتبری هستند که ضبط‌های مختلفی از شعر بعضی از شاعران معروف در اختیار ما می‌گذارند.
 
وی ادامه داد: در بین این سفینه‌های شعری کهن نمونه‌هایی که دربردارنده یک قالب شعری خاص باشند، کمیاب‌تر از بقیه هستند که باز در بین آن‌ها سفینه‌های رباعی قدیمی‌ترین نمونه‌های موجود هستند. این سفینه‌ها از این جهت که هم اسم شاعران و هم تعدادی از رباعیات بعضی رباعی‌سرایان گمنام را برای ما حفظ کرد‌ه‌اند، در حقیقت منابع دست اول پژوهش در تاریخ رباعی و رباعی سرایی در ادب فارسی هستند. همچنین اسناد مهمی برای شناسایی دقیق‌تر گویندگان این رباعیات هستند، علاوه بر این، ساختار و شیوه تنظیم آن‌ها هم به لحاظ موضوعی درخور توجه و تحقیق است و مطالعه این سفینه‌های رباعی یک تصویر روشن‌تری از روایی و اهمیت این قالب شعری در گذشته به دست می‌دهد.

«سفینه کهن رباعیات» و کمک به شناخت بهتر گفتمان‌های ادبی و تحولاتش
عضو شورای علمی گروه تصحیح متون در فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره ساختار، شیوه تدوین و اهمیت کتاب «سفینه کهن رباعیات» اظهار کرد: این کتاب یکی از قدیمی‌ترین نوع سفینه‌هاست و احتمالا در قرن هفتم هجری فراهم آمده و بیش از 1250 رباعی دارد. اولا این سفینه تعداد زیادی رباعی تازه به پیکره شعر فارسی و بعد از آن رباعی‌سرایان ناشناسی را هم به جمع شاعران پارسی‌گو اضافه کرده است. از طرفی قدیمی‌ترین ماخذی است که 44 رباعی به اسم خیام دارد که از این بین 19 تای آن قبلا در جایی به نام خیام نیامده و 13 تای آن هم تا به حال در هیچ منبع کهنی دیده نشده است. بعضی از رباعیات دیگر آن منبع جانبی مهمی در تصحیح رباعیات شاعران صاحب دیوان است. این جُنگ شاعران زیادی از ارّان و شروان و به طور کلی شمال غرب ایران دارد و به احتمال خیلی زیاد تدوین این سفینه در جایی از شمال غرب ایران صورت گرفته است، بنابراین در کنار سفینه‌های رباعیات دیگری که در شمال غرب ایران تدوین یافته‌اند این سفینه هم می‌تواند به شناخت بهتر گفتمان‌های ادبی و تحولاتش در آن منطقه کمک کند.
 


 وی افزود: این سفینه صد و سی و یک باب دارد و به صورت موضوعی تدوین شده است. اسمی از گرداورنده آن برای ما باقی نمانده و معلوم نیست گرداورنده آن کیست. ما براساس نسخه‌ای که در حال حاضر در کتابخانه ایت‌الله مرعشی قم نگه‌داری می‌شود، این مجموعه را تصحیح کردیم. معمولا خیلی از جُنگ‌ها و سفینه‌ها منحصر به فرد و تک نسخه‌ای هستند و کسی از آن‌ها نسخه برداری نکرده‌ است، این سفینه هم تک نسخه‌ای است یا  لااقل می‌شود گفت که تا به حال نسخه دیگری از آن شناسایی نشده است. این نسخه به لحاظ ساختار و محتوا و به لحاظ تاریخ و محل تدوین یکی از سفینه‌های اقران نُزهَه‌المجالس است، مانند آن نُزهَه‌المجالسی که مرحوم دکتر محمدامین ریاحی تصحیح و منتشر کرده بود.

 منبع قدیمی برای اشعار خیام و شاعران دیگر
وفایی درباره دلیل انتخاب این سفینه برای تصحیح بیان کرد: اهمیت بسیار این نسخه که اینقدر رباعی نویافته و ضبط‌های مختلف در آن داشت و اینکه منبع قدیمی برای اشعار خیام و شاعران دیگر است و بسیار ویژگی‌های خاص دیگر که این نسخه منحصر به فرد دارد ما را بر تصحیح این نسخه استوار داشت، البته این مجموعه چند بخش دیگر هم دارد که ما رباعیات آن را به جهت اهمیتی که داشت انتخاب کردیم.
 
نویسنده کتاب «نامه‌های ژنو » درباره مراحل و مشکلات پیش‌رو در تصحیح کتاب «سفینه کهن رباعیات» گفت: برای تصحیح این کتاب ابتدا به کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم مراجعه کرده، این نسخه را تقاضا کردیم و آقای مرعشی لطف کرد این نسخه را با شرایط با کیفیتی داد. ابتدا سعی کردیم شاعران شعرها را در منابع دیگر هم شناسایی کنیم و منابع چاپی برای این کار کافی نبود، به همین دلیل سعی کردیم منابع زیاد خطی که در تعلیقات این کتاب دیدیم را پیدا کنیم، منتها مانند همه متن‌های تک نسخه‌ای این متن هم مشکلات خاص خود را داشت، گاهی اوقات شعرها اشکلاتی داشت و ناچار بودیم با منابع دیگر این اشکالات و متن را تصحیح کنیم که پیدا کردن این‌ها در منابع دیگر، مخصوصا در منابع خطی کار بسیار دشواری بود و می‌طلبید که نسخ خطی زیادی را ببینیم، البته تعداد زیادی از آن هم در هیچ منبعی پیدا نشد و همین سفینه کهن رباعیات منبع منحصر به فرد این اشعار محسوب می‌شود.
 
وفایی با بیان اینکه به تفاریق حدود 10سال مشغول تصحیح این کار بودیم، در دلیل احتمالی انتخاب این تصحح به عنوان کتاب برگزیده عنوان کرد: اول اینکه این کتاب خیلی متن مهمی است و به پیکره ادب فارسی شعر تازه اضافه می‌کند، بعد هم کاری که ما کردیم این بود که سعی کردیم این اشعار را با توجه به نسخه‌های دیگر درست تصحیح کنیم و گاهی هم ناگریز چون نسخه دیگری نداشت، ناچار شدیم تصحیح قیاسی کنیم که تصحیح قیاسی هم خودش کار بسیار دشواری است. ما سعی کردیم خیلی دقت کنیم، تمام منابع خطی و چاپی موجود را که در تعلیقات آمده را ببینیم و متن درستی ارائه دهیم.
 
وی در پایان از کار جدید خود خبر داد و گفت: در حال حاضر خاطرات محمدعلی فروغی به همراه یادداشت‌های روزانه از میان سال‌های 1293 تا 1320 شمسی را زیر چاپ دارم و احتمالا تا یکی دوهفته دیگر ناشر آن را به بازار عرضه کند که انتشارات سخن و گنجینه پژوهشی ایرج افشار به صورت مشترک آن را منتشر می‌کنند. لازم است بگویم که این خاطرات محمدعلی فروغی برای اولین بار منتشر می‌شود، البته یک جلد آن را ما دو سال پیش با عنوان «یادداشت‌های روزانه محمدعلی فروغی از کنفرانس صلح پاریس» چاپ کردیم  و این کتاب جلد دوم آن است که با عنوان «محمدعلی فروغی به همراه یادداشت‌های روزانه از میان سال‌های 1293 تا 1320 شمسی» در 1060 صفحه منتشر می‌شود.