در ابتدای جلسه سعید عقیقی، فیلمنامهنویس، کارگردان، منتقد سینما و نویسنده کتاب «هامون» درباره دلیل روی آوردنش به تک‌نگاری توضیح داد و گفت: اولین‌بار در یک کتاب انگلیسی با تک‌نگاری برخورد کردم و به این موضوع علاقه‌مند شدم. درسال 1377 چاپ اول کتاب‌های «طعم گیلاس» و «آژانس شیشه‌ای» درآمد و دنبال این هستم که این تعداد را به 10 برسانم. در تک نگاری به دو عنصر اصلی توجه می شود. یکی به عنوان نگاهی تحلیلی در بحث زیبایی‌شناسی فیلم و دیگری از منظر تاریخی فیلم. در بحث اول به شکافتن صحنه به صحنه فیلم‌ها و در بحث تاریخ به توضیح موقعیتی که فیلم در آن ساخته شده، پرداخته می‌شود. مورد دوم یعنی بحث تاریخی در مورد فیلم «هامون» بیشتر قابل بحث است. در کتاب «آژانس شیشه‌ای» مقدمه را به روز کرده‌ام و مطالبی درباره تغییر روش فیلمساز در فیلم‌های بعدی و همچنین مطالبی درباره اتفاقاتی که برای فیلم افتاده است،به آن افزوده‌ام. کتاب «طعم گیلاس» هم به طور کلی با نسخه سال 1377 آن فرق دارد و فصل‌بندی‌ها متفاوت هستند. فیلم بعدی «ناخدا خورشید» است و تصمیم بر آن است که فیلم‌هایی از فرخ غفاری، سهراب شهیدثالث و ابراهیم گلستان هم در این مجموعه قرار بگیرند به طوری که فیلم‌های شاخص هر دهه را شامل شود.
نویسنده فیلمنامه «شب‌های روشن» درباره شیوه نقد خود در این کتاب‌ها گفت: شیوه نقد من در این کتاب‌ها کلاسیک است. اول به صورت صحنه‌به‌صحنه فیلم را بررسی می‌کنم و سپس به موسیقی و تدوین و... می‌پردازم. اهداف ثانویه‌ام از نوشتن این کتاب‌ها توجه به شیوه نقد بوده است. ما معمولا به روش نقد فیلم توجه نمی‌کنیم. این مجموعه فرصتی برای من بود که به شکل‌های مختلف نقد فرمالیستی، روانشناختی، نقد متکی به مخاطب و شیوه‌های نقد معاصر امروز را که کم‌کم دارند به کامنت نزدیک‌تر می‌شوند، را به کار ببرم و شیوه‌های نقد را به مخاطب بشناسانم. شیوه فصل‌بندی این کتاب هم شبیه مدل سکانس‌بندی فیلمنامه است. موضع‌گیری در این کتاب به چشم نمی‌خورد و بیشتر پرونده‌ای است که شاخصه‌های فیلم را توضیح می‌دهد و سپس خواننده با این توضیحات به خوبی یا بدی فیلم پی می‌برد.
بعد از توضیحات سعید عقیقی، خسرو دهقان تصویری از وضعیت کتاب در ایران ارائه داد و وضع کتاب را اسفبار خواند. وی گزارشی از حجم و عناوین کتاب قبل و بعد از انقلاب ارائه کرد و از افزایش عناوین کتاب‌ها در سال‌های اخیر ابراز خرسندی کرد. وی همچنین یکی از وظایف خانه سینما را حمایت از کتاب دانست.
.jpg)
امیرحسین سیادت، ریاست سینماتک موزه هنرهای معاصر، درباره ارزش نقد وتحلیل سعید عقیقی در این کتاب‌هاصحبت کرد و گفت: جدیت عقیقی مثال‌زدنی است. هر دو این فیلم‌ها آینه یک دوره هستند. «هامون» فیلم موفقی از نظر فضای نقد نبود و شخصی مانند هوشنگ گلمکانی هم در مجله فیلم با هامون همراهی نکرد. فیلم هامون در گذر زمان و حدود یک دهه بعد دیده شد. به گفته سعید عقیقی در همین کتاب؛ هامون فیلم دوگانه و رندانه‌ای است. مشخصه اصلی هامون در این است که ما کل روایت را از دریچه ذهن حمید هامون می‌بینم و می‌توانیم در بسیاری از چیزها تردید کنیم. مشخص نیست که فیلم در ستایش عرفان و رابطه بین مراد ومرید است یا در هجو آن و اینکه آیا جهان‌بینی فیلم هامون با شخصیت حمید هامون یکی است یا نه؟ حمید هامون دغدغه‌های روشنفکر دهه 50 را در دهه شصت نشان می‌دهد و مهرجویی از بیرون به هامون و مناسبات روشنفکرانه‌اش نگاه می‌کند. به نظر عقیقی در این کتاب، تصویر هامون تصویر ایده‌آل فیلمساز از جوان روشنفکر ایرانی است.
کارشناس بعدی نشست مهران کاشانی، عضو شورای مرکزی کانون فیلمنامه‌نویسان ایران درباره ارزش این کتاب‌ها در حوزه سینما عنوان کرد: برای اینکه بتوانم بگویم چرا این کتاب اتفاق مهمی است از کریستین متز، نظریه‌پرداز سینما نقل قول می‌کنم که اصولا چرا باید فیلم را توضیح داد؟ مگر فیلم یک پدیده هنری نیست؟ این کتاب بازنمایی روشنی از فیلم است. قوت هامون در این است که تماشاگر بدون اینکه یونگ بداند یا «آسیا در برابر غرب» از شایگان را خوانده باشد، فیلم را درک می‌کند. در این کتاب لایه‌های زیرمتن فیلم به قلم سعید عقیقی کشف شده است. نقد حال حاضر چیزی است برای مقایسه و تشویق به دیدن یا ندیدن فیلم که قطعا کار عقیقی در این کتاب این نیست. کار عقیقی فراتر از آن است. عقیقی با جزئیات و دقت نما به نما فیلم را تحلیل کرده است. باید همین جا اعتراف کنم که سال‌هاست نقد نمی‌خوانم و می‌دانم که اعتراف غم‌انگیزی است. آنچه به عنوان نقد در فضای مطبوعات مطرح است بیشتر شبیه یادداشتی است برای درک فیلم. در این کتاب اتفاق تازه‌ای برایتان می‌افتد و هامون را بهتر خواهید دید. از فضای فرهنگی که فیلم در آن تولید شده، مطلع می‌شوید و روشنفکری که در فضای متناقض دهه شصت زندگی می‌کند را درمی‌یابید. این کتاب یک نگاه تحلیلی دارد.
سعید عقیقی در تکمیل صحبت کارشناسان افزود: بحث ناخودآگاه نکته باارزشی است چون هامون از دل همین ناخودآگاه بیرون آمده و به صورت ناخوآگاه هم به شایگان اشاره می‌کند. این فیلم به نوعی اقتباس از رمان هرتزوگ نوشته سال بلو است و مهرجویی توانسته آن شخصیت آمریکایی را در هامون به ایرانی‌ترین شکل ممکن بیافریند.
در ادامه جلسه خسرو دهقان سینما را دارای حرمت و کرامت دانست و گفت: عقیقی این حرمت و کرامت را با نوشتن این کتاب نشان داده است. سعی عقیقی بر این است که بفهماند سینما دارای حرمت است و ارزش کار او از ارزش خود فیلم بالاتر است.
در بخش دوم جلسه کارشناسان به تکمیل صحبت‌های خود پرداختند. امیرحسین سیادت در بخش دوم صحبت‌های خود عنوان کرد: درگیری مهرجویی با عرفان از «درخت گلابی» تا «هامون» با نوعی تردید همراه است. در «درخت گلابی» ایده بازگشت به خویشتن خیلی مطرح است و در «مهمان مامان» با ستایش فقر و در «نارنجی‌پوش» با فنگ شویی روبه‌رو هستیم. «هامون» در مقطع تردید مهرجویی است و شبیه هیچ یک از ملودرام‌هایی که آن سال‌ها ساخته می‌شد، نیست. زن و شوهری که هم عاشق شدن شان متفاوت است هم اختلافات شان. در «هامون» لحظه‌به لحظه کنش‌های دراماتیک وجود دارد.
در ادامه سعید عقیقی به دیگر عوامل فیلم اشاره کرد. وی از تدوین فیلم «هامون» تقدیر کرد و گفت: اولین باری که به اتاق تدوین وارد شدم، حسندوست را دیدم که داشت «هامون» را تدوین می‌کرد. این فیلم جزئیات و فلاش‌بک‌های زیادی دارد و به لحاظ تفاوت در نوع این فلاش‌بک‌ها، عنصر تدوین در آن توانسته خط روشنی برای مخاطب ایجاد کند.
سپس مهران کاشانی در ادامه از فیلمنامه «هامون» صحبت کرد و گفت: «هامون» ماجرامحور نیست و شخصیت‌محور است. همین هم هست که فیلمنامه را پیچیده‌تر می‌کند. این هنر مهرجویی است که بیننده را به پای فیلمی ظاهرا ملودرام با پس‌زمینه‌ای فلسفی و عرفانی می‌کشاند.
از دیگر سینماگران حاضر در این جلسه سیروس الوند، کارگردان و فیلمنامهنویس بود که به ذکر نکاتی درباره فیلم پرداخت. وی درباره فیلم «هامون» توضیح داد: فیلمنامه‌ای که عقیقی در کتاب آورده، از روی فیلم نوشته شده است. «هامون» از مطرح‌ترین و قدبلندترین‌های سینمای ایران است. می‌خواهم نکته‌ای را بگویم که در این جلسه مطرح نشده است. فرمول تمام فیلمفارسی‌ها این است که دختری پولدار و پسری فقیر قرار است با هم ازدواج کنند و در نهایت پسر را می‌کشانند خانه پدر پولدار دختر و به او پیشنهاد پول می‌دهند تا از این عشق دست بردارد. این وضعیت در هامون هم اتفاق می‌افتد و به همین دلیل می‌گویم که پایه «هامون» فیلمفارسی است و هنر مهرجویی در این است که نمی‌گذارد تماشاگر این را بفهمد.
وی افزود: تکرار به ابتذال می‌رسد. چیز خوب همیشه کلیشه‌ای می‌شود و کلیشه‌ها در تکرار به ابتذال می‌رسند. یکی از نقات قوت فیلم در فیلمنامه آن است. من همیشه از فلاش‌بک می‌ترسیدم و معتقدم تماشاگر سینمای ایران در فیلم «قیصر» با فلاش‌بک آشتی کرد. «هامون» نشان داد که تماشاگر با فلاش‌بک‌های عجیب و غریب هم کنار می‌آید. من بعد از هامون بود که جرآت فلاش‌بک زدن پیدا کردم.
در انتهای جلسه خسرو دهقان درباره ویژگی‌های این کتاب عنوان کرد: قطع و عطف کتاب جذاب است و باعث جلب توجه مخاطب می‌شود. از نکات ارزشمند این کتاب، مقدمه و فهرست آن است و اینکه این کتاب حاصل ترجمه نیست و حاصل اندیشه و ممارست است. درباره نظر خودم درباره هامون هم باید بگویم که من از فیلم «هامون» بدم نمی‌آید، من از هامون متنفرم و مساله این است که این کتاب مرا به هامون نزدیک‌تر کند و به من بفهماند که اشتباه کرده‌بودم.
نظر شما