خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- مجموعه «سیری در تاریکی‌های نمایش و ادبیات نمایشی ایران در عصر قاجار» مجموعه‌ای از جستارهای تازه‌یاب و ناگفته درباره جریانات مهم و تاثیرگذار در نمایش، مترجمان، نویسندگان، هنرمندان و آثار نمایشی فراموش شده از عصر قاجار است که برای نخستین‌بار منتشر شده است.

این مجموعه، به طور کلی یک کتاب مدون درباره تاریخ نمایش یا تاریخ ادبیات نمایشی ایران نیست، بلکه زنجیره‌های از هم گسسته از تاریخ هنرهای نمایشی کشورمان با تاکید بر دوران ناصری، مظفری و سپس عصر مشروطه است که در نوبه خود می‌تواند دوره‌های تاریک و فراموش‌شده‌ای را که تا به حال در پژوهش‌های پیشین مطرح نشده و یا به درستی به بوته شناسایی در نیامده‌ است معرفی کرده و به برخی از پژوهش‌های سابق الحاق کند.

درباره شیوه نگارش و پژوهش این مجموعه باید گفت که هر مجلد سعی دارد که یکی از جریاناتی که در دنیای نمایش عصر قاجار تاثیر گذار واقع شد، بپردازد.


 
نهضت آشنایی ایرانیان با پیرکورنی  در عصر قاجار
می‌دانیم که در میان گونه‌های مختلف ادبی، مقوله‌ آثار نمایشی به عنوان یکی از ارکان روشنگری و افکار مترقی شاید خیلی دیرتر از سایر گونه‌های ادبی جهان مورد توجه روشنگران و منورالفکران ایرانی واقع شد.

اما همین شاخه ادبی و هنری نوپا در عصر «ناصرالدین شاه» (1264-1313ه.ق) و از اواخر دهه 1270 ه.ق به بعد که جریان ادبی کشور ما به سمت و سوی آثار غربی و نهضت ساده‌نویسی رهنمون شد، مسیر خود را خیلی سریع پیمود و سبب شد که تعداد زیادی از آثار نمایشی فرانسوی نیز از سوی مترجمان ایرانی به معرض ترجمه درآید. متاسفانه دستیابی به آثار نمایشی ترجمه شده در دوران پیدایی و شکل‌گیری تئاتر و ادبیات نمایشی ایران در عصر ناصری، آن هم پس از گذشت بیش از یک‌صد و اندی سال اثری بس سخت و چه بسا طاقت‌فرسا است.

در نیمه دوم دوران سلطنت پنجاه ساله «ناصرالدین‌شاه» که با آغاز و ترویج فضای نمایشنامه‌نویسی و ترجمه متون نمایشی همراه بود، از یک طرف تمام مترجمان آثار نمایشی نظیر: «مزین‌الدوله نقاشباشی»، «میرزا جعفر قراچه‌داغی»،«هوهانس خان ماسحیان»، «میرزا مرتضی» و ده‌ها نفر دیگر که بر ما نامعلوم هستند، از سوی وزیر انطباعات یعنی «اعتمادالسلطنه» با سانسور شدید مواجه شدند و از طرف دیگر به جز ترجمه «تمثیلات آخوند‌زاده» و «طبیب اجباری» اثر «مولیر»، هیچ کدام از آثار نمایشی ترجمه شده دیگر در آن زمان نیز منتشر نشدند.

نخستین دوره نهضت ترجمه متون نمایشی فرانسه از سوی  ایرانیان که از سال 1286 تا 1313 ه.ق جریان داشت با صرف نظر از آثار مولیر که تا حد زیادی به ترجمه درآمد، اگر از «ژان راسین» هم در این دوره آثاری ترجمه شده باشد، پس در نتیجه قاعدتا می‌بایست از ضلع سوم مثلث نمایشنامه‌نویسی قرن 17 فرانسه، یعنی «پیر کورنی» هم آثاری توسط ایرانیان ترجمه شده باشد. پس از بررسی‌های انجام گرفته، یکی از استثنایی‌ترین ترجمه‌های آثار «پیر کورنی» در طلیعه تئاتر ایرانیان به روش فرنگستان به دست آمد.

این اثر که امروزه بیش از یک صد و سی سال از زمان ترجمه آن می‌گذرد، تراژدی «حکایت ردگون، خواهر پادشاه پارت» نوشته «پیرکورنی» است که از قرار معلوم نخستین تراژدی فرانسوی ترجمه شده در تاریخ ادبیات نمایشی ایران به شمار می‌رود که مقارن با نخستین تجربیات تجددمآبانه مترجمان آثار نمایشی در عصر «ناصرالدین‌شاه» ترجمه شد.

این ترجمه را که تا به دست نیامدن اثری قدیمی‌تر می‌توان به عنوان «نخستین ترجمه تراژدی فرانسوی در ایران» اطلاق کرد، نسخه‌ای خطی، منحصر به فرد، اثری ذی‌قیمت و متفاوت از جریانات و سلیقه نمایشی دوران خود است که از سوی یک مترجم گمنام به نام «خانه‌زاد جان‌نثار مرتضی» با قلمی روان و به دور از فضای رایج آداپتاسیون‌های عصر خود در ایران به معرض ترجمه درآمده است.

مترجم این اثر نه از معلمان دارالفنون و شاهزادگان قاجار بوده و نه حتی در آن دوره در زمره رجال تلقی می‌شده که به لقب درباری مفتخر شده باشد. بلکه مترجم این اثر، یکی از مترجمان جوان دارالطباعه دولتی ایران بوده که اثرش پس از ترجمه به سرعت به دست فراموشی سپرده شده است. این اثر مهجور و متروک، پس از یک قرن برای نخستین بار در ایران عرضه شده است.

این کتاب شامل سه فصل کلی است؛ فصل نخست به نهضت پیرکورنی در ایران و احوال و آثار مترجم و نسخه‌شناسی اثر اختصاص دارد. فصل دوم به تحلیل نمایشنامه «ردگون» می‌پردازد و فصل سوم متن نمایشنامه به صورت تصحیح منتشر شده است.

این کتاب با شمارگان 500 نسخه و با قیمت 25000 تومان، توسط انتشارات کوله‌پشتی منتشر شده است.



نهضت ترجمه آثار مولیر در ایران و نواحی خاورمیانه
در تاریخچه نهضت ترجمه و اقتباس کمدی‌های «مولیر» در ایران که از سال 1286 قمری آغاز و دست‌کم تا امروز بر قوت خود باقی است، شاید برخلاف تصور، کمدی «مسیو پورسنیاک» یکی از معدود آثار مولیر تلقی می‌شود که هم ترجمه شده و هم از آن چند اقتباس صورت گرفته است. اما به جهت آنکه پس از گذشت سالیان دراز و علی‌رغم کوشش‌های برخی از محققان آن‌چنان که باید و شاید نتوانستیم تا به امروز به تاریخ مدون و کاملی از تاریخ تئاتر کشورمان دست‌ یابیم، لذا این ترجمه و اقتباس‌ها نیز به راحتی از تاریخ ادبیات نمایشی این مرز و بوم محو شده‌اند.

این کتاب، نخستین ترجمه کمدی «موسیو پورسناک» در کشور ما است که در سومین سال سلطنت «مظفرالدین شاه قاجار» از سوی کاتبی به نام «احمد الحسینی ابن میرزا علیرضای امین دواب تفرشی» کتابت شده است. متاسفانه نام مترجم و تاریخ دقیق ترجمه این اثر بر ما معلوم نیست. ولی آنچه که مشخص است، اینکه نمایشنامه مزبور چندی پیش از سال 1316 ه.ق ترجمه شده و علی رغم آنکه کتابت هم شده، ولی با این حال بنا به عدم انتشار برای سالیان دراز به محاق فراموشی سپرده شده است.

این اثر که نسخه خطی آن برای نخستین بار در این مجموعه معرفی شده، ترجمه‌ای مغتنم و گران‌سنگ از طلیعه نهضت ترجمه آثار مولیر در عصر قاجار است که در اواخر دوره ناصری یا اوائل سلطنت مظفری ترجمه شده و از این رو، برخلاف اکثر آثار دوران خود که اقتباس و ایرانیزه می‌شد، این نسخه ترجمه‌ای اصیل و به دور از آداپتاسیون است. دایره اطلاعات ما از ادبیات نمایشی عصر ناصری (1264-1313ه.ق) و مظفری (1313-1324ه.ق) به شدت ناچیز است.

در این کتاب، تمرکز اصلی به بحث بر روی نمایشنامه «مسیو پورسنیاک» معطوف شده است. زیرا حتی در معتبرترین مآخذ و منابعی که در ایران راجع به مولیر و آثارش منتشر شده به ندرت می‌توان اشاراتی را جز ذکر یک نام از این نمایشنامه مشاهده کرد. در کنار آن، مسائلی چون؛ نگرشی بر ترجمه آثار مولیر در نواحی خاورمیانه، نهضت ترجمه و اقتباس کمدی‌های مولیر در ایران، معرفی، مقایسه و بررسی ترجمه‌های کمدی «مسیو پورسیناک» در ادبیات نمایشی ایران نیز مطرح شده است.

و مسئله دیگر آن که نسخه خطی «مسیو پورسیناک» که بیش از یک قرن از زمان ترجمه آن می‌گذرد، اگر چه در زمان خود به صورت نستعلیق شکسته توام با جدول‌کشی و حتی متفاوت‌تر از سایر متون نمایشی کتابت شده است، اما امروزه به دلیل اشکالات اساسی نسخه، ناخوانایی برخی از قسمت‌های اثر، تغییرات زبان، اصول نگارشی و دلایل دیگر، مستلزم استنساخ، تحشیه، ویرایش و آماده سازی به صورت چاپی است که توضیحات کامل آن به تفضیل در مباحث «نگرشی بر نسخه‌شناسی و ترجمه مسیو پورسیناک» و «نکاتی چند در باب تصحیح نسخه خطی مسیو پورسیناک» شرح داده شده است.

این کتاب با شمارگان 500 نسخه و با قیمت 22000 تومان، توسط انتشارات کوله پشتی منتشر شده ست.



تاریخچه آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان
ترجمه نمایشنامه «الکتر» چند سال پیش از صدور فرمان مشروطه در ایران ترجمه شد و متاسفانه علی‌رغم گذشت یک قرن از تاریخ ترجمه آن، هیچ وقت به دست انتشار و اشتهار درنیامد. نمایشنامه مهجور «الکتر» اثر «سوفکل» است که توسط یکی از شاهزادگان فاضل قاجار به نام «شاهزاده حسین‌قلی میرزا عمادالسلطنه سالور» ترجمه شد.

این نمایشنامه که بی‌گمان، یکی از آثار مهم نهضت ترجمه در تاریخ ادبیات نمایشی ایران در عصر مظفری است، برای نخستین بار در این مجموعه منتشر شده است.

در این کتاب، ابتدا فهرستی اجمالی از آنچه در مورد «الکتر» در جهان نوشته شده، تنظیم شده و تاکید اصلی روی نمایشنامه «الکتر» اثر سوفکل گذاشته شده است.

سپس به شرح  زندگانی و آثار و نسب‌شناسی مترجم و همین‌طور سابقه آشنایی وی با مقوله اساطیر و درام یونان باستان پرداخته شده است. در فصلی دیگر، تاریخچه‌ای مفصل از آشنایی ایرانیان با درام یونان باستان تا پایان عصر قاجار ارائه داده شده است.

این کتاب با شمارگان 500 نسخه و با قیمت 25000 تومان از سوی انتشارات کوله‌پشتی منتشر شده است.