خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)-سيمين سليماني: مراسم نگاهي ديگر به «هفت وادي عشق و سلوك» نوشته عليرضا خطيب‌زاده پنج‌شنبه شب (23 آذرماه) در سالن آمفي تئاتر دانشكده هنر نيشابور برگزار شد.
رضا اشرف‌زاده مدير گروه زبان و ادبيات فارسي و قائم مقام رياست دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد در ابتدای سخنراني خود با عنوان «شرح وادي عشق» گفت: عطار يكي از برجسته‌ترين عارفان ايراني و بزرگ‌ترين عارف اسلامي است، اين كه گفته شد، عارف اسلامي شايد در ذهن‌ها مولوي بيايد كه بسياري از مطالب عارفانه را نقل كرده اما بايد يادمان باشد، اگر كسي مانند عطار نيشابوري نبود ما مولوي را نيز نداشتيم؛ اگر اسرار نامه، الهي نامه، مصيبت نامه و منطق الطير را نمي‌داشتيم، مطمئن هستم كه مثنوي معنوي نيز شكل نمي‌گرفت.
وي ادامه داد: عطار نيشابوري پير اسرار است به اين اعتبار كه اسراري را فاش كرده كه براي ديگران نهايت رنج و اندوه بوده و عطار نيشابوري به طور رمزي در اين كتاب‌هاي چهارگانه خود به آن‌ها پرداخته است؛ همچنين عطار در عرفان اسلامي شخصي صاحب نظر است و به قول يكي از اروپائيان تئوريسين عرفان است يعني نظر تاره نسبت به عرفان اسلامي ارائه داده است. بسياري از مطالب تازه‌اي كه در عرفان اسلامي مطرح بوده عطار به زبان ساده يا به زبان رمزي بيان كرده است.
اشرف زاده درباره منطق‌الطير عطار افزود: تركيب منطق‌الطير از قرآن مجيد گرفته شده و اين كه زبان مرغان رمزي است كه در ادبيات منظوم خود، پيش از عطار مانند آن را نداريم. منطق الطير اولين اثر رمزي منظوم عرفاني است كه در جهان اسلام به زبان فارسي باقي مانده و از همان ابتداي كتاب مسئله آفرينش را به زبان رمزي مي‌گويد؛ عطار به زبان رمزي و به زيباترين شكل مسئله آفرينش را بيان مي‌كند. به طور رمزي سيمرغ رمزي از هستي است كه از نظرها پنهان است؛ در آثار ديگر عرفاني، سيمرغ، رمزهاي ديگري دارد ولي در اين جا عطار نيشابوري آن را رمزي از خداوند مي‌داند. مسئله آفرينش كه عطار به صورت رمزي آن را بيان مي‌كند بعد ها در ادبيات فارسي جلوه‌هاي گوناگوني پيدا مي‌كند.
 
وادي به جاي مقام
اشرف‌زاده گفت: يكي از مطالبي كه عطار نيشابوري به عنوان يك مطلب تازه آن را بيان مي‌كند، جانشين كردن وادي به جاي مقامات است، عطار درباره خودِ مقامات احساس تنگي مي‌كند؛ عطار وادي را به جاي مقام مي‌گذارد؛  وادي يعني آبكند، جايي بين دو كوه كه متصل به بيايان است يعني اگر شخصي اول راه را طي كرد به بياباني بي‌فرياد مي‌رسد.
وي ادامه داد: در وادي طلب كه در دل سالك مي‌افتد كه اين راه را طي كند بايد تا موقع رسيدن به سيمرغ طالب بودن خود را حفظ كند و درباره وادي عشق نيز بايد تا انتها، اين عشق را در خود داشته باشد؛ اين وادي‌ها، وادي‌هاي عاشقانه و ذوقي هستند.
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد درباره وادي فقر و فنا گفت:  اين فقر، فقر محمديه است يعني انسان نياز به حق داشته باشد و از كل خلقت بي نياز باشد؛ ابتكار عطار انتخاب وادي‌هاي ذوقي عاشقانه به جاي مقامات زاهدانه است.
او عنوان كرد: از ديدگاه عطار نيشابوري و بسياري از عرفا عشق، يك آتش است كه بايد زير بوته وجود انسان قرار بگيرد و شعله بزند تا خالص را از ناخالصي جدا كند براي همين عشق، پاك بازي است يعني در راه عشق هر چه داشته، باخته است؛ وادي عشق اين گونه شروع مي‌شود و البته عطار نيشابوري به اين مهم بسنده نمي‌كند و وقتي تئوري جديد در عرفان ارائه مي‌دهد، مسئله عشق را مانند ساير عرفا كه فقط انسان عشق را دارد و ديگران عشق ندارند؛ نمي‌نگرد. اغلب عرفا معتقدند امانتِ عشق فقط در وجود انسان گذاشته شده است اما عطار نيشابوري بحث ديگري را عنوان مي‌كند و آن، اين كه همه هستي عاشق هستند و عشق دارند چيزي كه در انسان هست و فرشتگان ندارند، مسئله درد است در واقع چيزي كه عشقِ عطار را به كمال مي‌رساند، درد است كه موتور محرك عشق است و اين كه انسان به چه چيزي عشق بورزد ارزش او را تعيين مي‌كند.

مهم ترين پهنه تجلي عرفان اسلامي، ادب فارسي است
در ادامه اين مراسم سيد حجت‌الحق حسيني مشاور علمي دفتر منطقه‌اي سازمان جهاني آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو)؛ مشاور ارشد و عضو هيات علمي گروه اختر فيزيك، كيهان‌شناسي مركز ستاره‌شناسي تهران با اشاره به مطالعاتي كه در حيطه ادبيات عرفاني داشته در بخشي از سخنراني خود با عنوان «آينه در آينه – عرفان اسلامي در ادب پارسي» گفت: ادبيات فارسي محمل مباركي است كه عرفان اسلامي در آن جاي دارد؛ ادبيات عرفاني فقط شعر نيست بلكه موسيقي و قوالي و حكمت نيز هست؛ مهم ترين پهنه تجلي عرفان اسلامي، ادب فارسي است و تاريخ درازناي شعر و ادبيات فارسي مقام والايي از روح را در خود نشان داده است و انسان اين مَظهر و مُظهر قانون خداوندي آن جا كه روحش جذبات بسيار را مي‌خواهد به تجلي بنشيند، سخن به قالب شعر مي گويد و اوج شكوفايي آفرينش‌هاي هنري انسان و هنرِ هنرها شعر عرفاني است.
وي در ادامه با بيان اين كه عرفان شعر را بالنده كرده، عنوان كرد: اغلب ادبيات عرفاني مربوط به خراسان است و راز دوام ادبيات عرفاني درد بشريت و وجود اخلاص است.
حسيني با اشاره به كتاب « هفت وادي عشق و سلوك» تاليف عليرضا خطيب‌زاده تصريح كرد: معتقدم فرهنگ با جغرافيا نسبت مستقيم دارد، بايد يك نظامي‌شناس يك آذري زبان باشد و آن جايي كه خواستگاه ادبيات عرفاني خراسان است لاجرم همت يك خراساني را مي‌طلبد كه اين كار عظيم را جمع كند.

عکس از رضا قاسمی زرنوشه