به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «تاریخ اجتماعی از منظر پیتر برک» با حضور حسینعلی نوذری نظریه‌پرداز و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی عصر روز گذشته در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
نوذری با بیان اینکه برک در کتاب تاریخ و نظریه اجتماعی مفهوم تاریخ اجتماعی را در پیوند نزدیک با تاریخ فرهنگی به کار می‌گیرد گفت: در حوزه فرهنگی آثاری چون تنوعات تاریخ فرهنگی، تاریخ فرهنگی چیست و دو مجموعه مقالات چاپ شده است. من نیز تلاش می‌کنم تا در سخنان خودم به این موضوع بپردازم که اساسا تاریخ اجتماعی در پاسخ به چه ضرورت‌هایی صورت گرفته است و تاریخ فرهنگی از چه منابع و آبشخورهایی تغذیه می‌کند.
مولف «احزاب سیاسی و نظام‌های حزبی» ادامه داد: تاریخ اجتماعی به لحاظ هویتی به عنوان یک رشته ذیل مطالعات تاریخی به حساب می‌آید و امروزه به صورت یک رشته درآمده اما در گذشته یک گرایش بوده است. خوشبختانه در محافل علمی کشور امروز اهتمام جدی به تاریخ اجتماعی می‌شود. به‌صورت کلی تاریخ اجتماعی به حوزه‌هایی می‌پردازد که در حاشیه قرار گرفته و برخی مورخان به آن نپرداخته‌‌اند. به‌طور مثال برخی از مناسبات زندگی فردی و اجتماعی و تاریخ وقایع بزرگ که کمتر مورد توجه قرار گرفته است در این بخش مورد توجه قرار می‌گیرد. تاریخ اجتماعی تلاش می‌کند زمینه‌‌هایی را طرح کند که عوامل حاشیه‌ای و کمرنگ نقش‌شان در ایجاد شرایط و بستر ظهور وقایع بزرگ تاریخی خود را نشان می‌دهد.
به گفته این استاد دانشگاه، تاریخ اجتماعی می‌خواهد به مباحثی بپردازد که محل اعتنا نیست اما نقش‌شان در وقوع وقایع بزرگ غیرقابل اعتناست.
وی با بیان اینکه مطالعات بین رشته‌ای یک امر اساسی است و ما نمی‌توانیم درها را روی رشته‌ها ببندیم افزود: در گذشته همکاری بین تاریخ و علوم اجتماعی محل توجه نبوده و هرکدام از رشته‌ها خود را بی‌نیاز از رشته‌های دیگر می‌دانسته اما همانگونه که برک در کتاب خودش تأکید می‌کند امروز ضرورت همگرایی علوم اجتماعی و تاریخ احساس می‌شود و مفهوم چرخش بین رشته‌ای زمینه را برای بسط تاریخ اجتماعی فراهم می‌کند. بنابراین تاریخ اجتماعی از سرشت بین رشته‌ای برخوردار است.
نوذری با اشاره به اینکه تاریخ اجتماعی بیش از هر رشته دیگری وامدار جامعه‌شناسی در سالهای دهه 60 است بیان کرد: البته پیش از آن نیز تاریخ اجتماعی وابسته به اقتصاد بوده و این را می‌توان از طریق مجلات و کتاب‌هایی که نمود آنها در تاریخ اجتماعی وجود دارد مشاهده کرد.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش درباره وجه سیاسی تاریخ اجتماعی سخن گفت و افزود: گاهی وجه سیاسی در تاریخ اجتماعی آنقدر فربه می‌شود که تاریخ به حاشیه می‌رود درحالی‌که تاریخ اجتماعی یکی از وظایفش فاصله گرفتن از سیاست است. البته این بدین معنا نیست که ما تاریخ اجتماعی را تاریخی سترون و به‌دور از امور سیاسی بدانیم چون همانگونه که پیتر برک اشاره می‌کند تاریخ اجتماعی ماهیت بین‌رشته‌ای دارد و نمی‌تواند خود را از مباحث سیاسی دور کند.
مولف «بازخوانی هابرماس» در ادامه به استفاده از مفهوم تحول اجتماعی اشاره کرد و گفت: این مفهوم به‌صورت استعاره در حوزه مطالعات جامعه‌شناسی استفاده می‌شده است اما در حوزه مطالعات تاریخ اجتماعی نیز بنا به آنچه پیتربرک می‌گوید نیز قابل تحلیل است.
مترجم «بازاندیشی تاریخ» با بیان اینکه تلاش برای سیاست‌زدایی از تاریخ اجتماعی از دهه 80 به‌بعد راه به جایی نبرده گفت: البته باید دقت داشته باشیم که تاریخ اجتماعی را چندان هم از جهت‌گیری‌های سیاسی تهی نکنیم چون نه تاریخ اجتماعی بلکه هیچ تاریخی نمی‌تواند به یکی از ساختارهای اساسی در جامعه که قدرت سیاسی باشد بی‌توجه باشد. مساله دیگر این است که تاریخ اجتماعی تاریخ مردم و قشرهای گوناگون است و باید توجه داشته باشیم که به دام شووینیسم اجتماعی، فرهنگی و تاریخی نیافتیم.
نوذری توجه به ساختارهای جمعیت‌نگارانه و ساختارهای اجتماعی را یکی دیگر از مسایل مورد توجه در تاریخ اجتماعی دانست و افزود: مورخان اجتماعی از قرن 18 به‌بعد پس از فروپاشی نظم کهن انقلاب صنعتی رشد پدیده شهرنشینی تلاش کردند تا ساختارهای جمعیت‌نگارانه را در تاریخ اجتماعی بررسی کنند. همچنین مطالعات تاریخ اجتماعی تلاش کرده تا زمینه پیدایش بسیاری از جنبش‌های اجتماعی در جامعه را بررسی کند در حالی که پیش از این تصور می‌شد تنها جامعه‌شناسی قادر است چنین کاری را انجام دهد. این در حالی است که توجه به این حوزه‌ها نشان‌دهنده نقشی است که مورخ اجتماعی در پیوند تاریخ با جنبش‌های اجتماعی دارد
این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنانش به نقش منابع پیشین در جریان شکل‌گیری تاریخ اجتماعی اشاره کرد و گفت: تاریخ‌نگاری اجتماعی همسو با رویکردهای پیشین و از سوی دیگر با زاویه‌گیری نسبت به جریان‌های پیشین حرکت کرده است با این وجود این بدین معنا نیست که رابطه‌اش با گذشته قطع شده بلکه همواره از منابع گذشته تغذیه شده است.
سه‌شنبه ۱۶ آبان ۱۳۹۶ - ۱۳:۰۷
نظر شما