به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی «ما و لیبرالیسم» عصر امروز دوشنبه (15 آبانماه) با حضور عبدالرحمن حسنی‌فر؛ مولف اثر، مالک شجاعی جشوقانی، علیرضا ملائی توانی و پگاه مصلح در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
 
ملائی توانی در این نشست با بیان اینکه عنوان کتاب بسیار جذاب است چرا که طی دو دهه اخیر بسیاری از متفکران سعی کرده‌‌اند نسبت ما را با لیبرالیسم بسنجند گفت: با این وجود محتوای اثر انتظار خواننده را برآورده نمی‌کند چرا که نویسنده بیشتر به مسایل فرعی در کتاب می‌پردازد تا مسایل بنیادی در لیبرالیسم به‌طور مثال به دلیل تنگناهای موجود سیر تطور و تحول اندیشه لیبرال در سیر تاریخی ایران بررسی نشده است.
 
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: مولف متفکران مورد بحثش را از موقعیت تاریخی که در آن قرار داشته‌اند منفک کرده و آنها را در یک خلا بررسی کرده است و به همین دلیل ارزیابی‌اش مبتنی بر واقعیت نیست و نمی‌تواند فهم آنان را برای ما توضیح دهد. چرا که به‌هرحال این متفکران در این بحران‌های موجود زیست می‌کرده‌اند و شرایط زیست‌محیطی روی اندیشه‌شان تاثیرگذار بوده است. بنابراین اگر مولف وجه پروبلماتیک ما با لیبرالیسم را شرح می‌داد برای مخاطب مفیدتر بود.
 
این استاد دانشگاه با طرح این سوال که چرا لیبرالیسم در ایران به گفتمان مسلم تبدیل نشد ادامه داد: آیا ما راهی غیر از عبور از لیبرالیسم نداریم و نمی‌توانیم غیر از لیبرالیسم جایگزین دیگری داشته باشیم؟ چرا فهم ما لیبرالیسم در گذر زمان انباشتی بوده و اکنون چه وضعیتی داریم؟ اینها سوالاتی بوده که مولف می‌توانسته در کتاب به آنها پاسخی بدهد اما به آنها نپرداخته است.
 
ملائی توانی در بخش دیگری از سخنانش با انتقاد از نوع متفکرانی که در کتاب برای مطالعه موردی انتخاب شده‌اند گفت: مشخص نیست که چه مبنایی برای انتخاب این افراد در کتاب وجود دارد چرا که اغلب افراد حاضر در یک سطح هستند و شاید جدی‌ترین متفکر آنها شریعتی و مطهری باشد. از سوی دیگر در کتاب می‌توانست از جریان‌های دیگر نماینده‌های متفاوت‌تری برای بررسی انتخاب شود.
 
به گفته این استاد تاریخ، جریان دگراندیشان فهم عمیق‌تری از دنیای مدرن دارند و جا داشت تا نماینده‌ای از آنها در کتاب مورد بررسی قرار می‌گرفت از سوی دیگر مولف بدون اینکه شرحی از متفکران درون کتاب ارایه دهد و بگوید آیا لیبرالیسم مساله آنها بوده است یا خیر تنها مفاهیمی را حدس می‌زده با لیبرالیسم در اندیشه آنها نسبتی داشته باشد استخراج کرده است.
 
وی با بیان اینکه در کتاب هیچ نگاه انتقادی نسبت به لیبرالیسم وجود ندارد عنوان کرد: آراء انتقادی متفکران دیگر هم درباره لیبرالیسم از اثر کنار گذاشته شده که جای نقد دیگری به نویسنده است. به‌هرحال این اثر به‌دلیل نوع متفکرانی که در آن انتخاب شده نتوانسته نگاه انباشتی به لیبرالیسم داشته باشد.
 
مبانی لیبرالیسم در کتاب بسیار ضعیف بحث شده است
مصلح نیز در بخش دیگری از این نشست به نقاط قوت کتاب اشاره کرد و گفت: مولف در این به اندیشه لیبرالیسم می‌پردازد و نه به ایدئولوژی و جهت‌گیری‌ها و مکاتب خاص. از سوی دیگر تفکیک نوع نقد متفکران ایرانی و بیان 4 دسته نوع نقد نقطه قوت دیگر این کتاب است. مولف در کتاب سعی کرده درباره منتقدان کلی‌گویی نکند و به همین دلیل خواننده می‌تواند ببیند که هر اندیشمند درباره یک موضوع چه نقدی را وارد کرده است از سوی دیگر با توجه گستردگی مباحث مولف بین شاخه‌های گوناگون سرگردان نشده است و تناسب بین بخش نظری و انتقادی در کتاب وجود دارد.
 
این استاد دانشگاه درباره نقاط ضعف کتاب نیز بیان کرد: عنوان کتاب نامناسب انتخاب شده چرا که «ما» این ابهام را در ذهن به‌وجود می‌آورد که منظور از ما کیست؟ آیا منظور طبقه فرهیختگان است یا توده ایرانیان. مولف در مقدمه کتاب عنوان کرده است که عنوان اصلی پژوهش نقد لیبرالیسم از منظر متفکران ایرانی بوده که به اعتقاد من این عنوان برای کتاب مناسب‌تر به نظر می‌آید.
 
وی ادامه داد: از سوی دیگر مبانی لیبرالیسم در کتاب بسیار ضعیف بحث شده و اگرچه اصول به اندازه کافی به آن پرداخت شده است اما مبانی لیبرالیسم دچار کاستی‌های جدی در توضیح است. یکی از مشکلات مولف در این اثر این است که متفکران را از بستر تاریخی آنها جدا کرده است. نقطه ضعف دیگر این کتاب این است که مولف تمامی آرای متفکران را در بخش نتیجه‌گیری دوباره تکرار کرده است.
 
مالک شجاعی جشوقانی در بخش دیگری از این نشست با تاکید بر اینکه عنوان کتاب باید منقح شود گفت: فصل‌های کتاب از عدم تناسب رنج می‌برد از سوی دیگر جای متفکرانی چون فروغی در کتاب خالی است و آیا او کمتر از تقی ارانی در نقد لیبرالیسم نقش داشته است و مورد ارجاع قرار داده است این در حالی است که افراد دیگری که در این کتاب آمده‌اند با یکدیگر چندان تناسخی ندارند و ما در بخش جمع‌بندی کتاب دوباره گزارشی از آراء منتقدان را می‌بینیم.
 
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه باید در قدهای ما پایگاه داشته باشیم در غیر این‌صورت دچار اشکال اپیستومولوژیک می‌شویم گفت: ما در سطوح مختلف می‌توانیم با تجدد و لیبرالیسم روبه‌رو شویم برای مواجه با تجدد و معقولات کلیدی آن مانند لیبرالیسم در سح اول تجربه زیسته لازم است غرب تجربه‌ زیسته جنگ، خونریزی، انقلاب فرانسه، پروتستانیسم و ... تجربه کرده است اینها چیزهایی است که نمی‌شود منتقل کرد. سطح دوم معرفت‌شناختی است؛ آکادمی ما قائل به ربط نیست و هستی‌شناسی ما خارج از آکادمی رخ می‌دهد. سطح دوم تجربه زیسته در قالب کتاب در غرب نوشته شده است اما کجا ما در ایران فیلسوف جمهوری اسلامی یا فیلسوف مشروطه داریم؟
 
وی عنوان کرد: سطح نهادی و سطح گفتمانی سطوح دیگری است که در مواجهه با لیبرالیسم باید مورد توجه قرار گیرد و کتاب «ما و لیبرالیسم» از جمله آثاری است که در سطح دوم مورد توجه قرار گرفته است. 

ما در انتقاد از لیبرالیسم حرفی نداریم
حسنی‌فر در بخشی از این نشست توضیحاتی را درباره روند تدوین این اثر ارایه کرد و گفت: این کتاب برگرفته رساله دکتری من در سال 1387 است مدرنیته جوهره فکری‌ دارد و ما باید دستگاه فکری آن را بفهمیم تا نسبت‌مان را با آن برقرار کنیم چرا که ما با پدیده‌ای به‌نام دعوای سنت و تجدد دست به گریبان هستیم. جوهره مدرنیته لیبرالیسم است و این پدیده به صورت متفاوت به کشورهایی از جنس ما منتقل شده است و به همین دلیل ما ناتوانایی‌هایی در عرصه تکنولوژی یا سیاست را مشاهده می‌کنیم.
 
وی با اشاره به دیدگاه‌هایی که درباره مواجهه با مدرنیته ارایه می‌شود افزود: رد کامل مدرنیته، پذیرش مطلق آن و دیدگاه بینابینی سه رویکردی است که در مواجهه با مدرنیته اتخاذ می‌شود و من در این کتاب متفکرانی را انتخاب کردم که به انتقاد از لیبرالیسم پرداخته‌اند و سوال اصلی من این بوده که این افراد چگونه دنیای لیبرالیسم را فهمیده‌اند و نقطه اشتراکشان در نقد لیبرالیسم چیست؟
 
حسنی‌فر با تاکید بر اینکه تلاش کرده تعریف تئوریکی از نقد در این کتاب ارایه شود عنوان کرد: آیت‌الله نائینی، شیخ فضل‌الله نوری، تقی ارانی، علی شریعتی، شهید مطهری و احمد فردید 6 متفکری است که به‌عنوان مخالفان لیبرالیسم دیدگاه‌هایشان برای بررسی در این کتاب انتخاب شده است. البته تلاش من این بوده که خوانش خودم را در این اثر ارایه کنم و به برداشت‌هایی که دیگران درباره این متفکران داشته‌اند نپرداخته‌ام.
 
این استاد دانشگاه یادآور شد: برخی مسایل در این کتاب مدنظر من نبوده است به‌طور مثال من در کتاب به بستر تاریخی نپرداخته‌ام و این که این متفکران در چه بستر تاریخی دیدگاه‌هایشان را مطرح کرده‌اند و از سوی دیگر زمینه و عوامل موثر بر دیدگاه‌های این افراد را بررسی نکرده‌ام چرا که مساله من در این کتاب نبوده است همچنین سیر تطور لیبرالیسم در کتاب بررسی نشده است. اما ابتکار من در کتاب این بوده که مساله‌ای را مورد توجه قرار داده‌ام که بسیار مهم است. با وجود اینکه همیشه می‌گوییم در نقد از لیبرالیسم حرف داریم اما در واقع نقدی نداریم و حتی بررسی سخنان این 6 متفکر ایرانی نشان می‌دهد که ما حرف انتقادی زیادی در اندیشه لیبرالیسم نداشته‌ایم.