به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی «روابط ایران و آمریکا در دوران جنگ سرد» بر اساس کتاب «نیکسون، کیسینجر و شاه» تالیف رهام الوندی و ترجمه غلامرضا علی‌بابایی با سخنرانی دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد، مدیرسابق گروه تاریخ دانشگاه تهران، دکتر علیرضا مولائی‌توانی و مترجم اثر در پژوهشکده روایت یکشنبه 22 اسفندماه برگزار شد.
 
خاطرات علم که مورد شبه و تردید است!

زرگری‌نژاد گفت: چاپ و صحافی کتاب بسیار خوب است و قیمت آن نیز منصفانه است. با مطالعه کتاب و دقت در آن متوجه شدم که مترجم هم به موضوع، زبان و هم به حواشی موضوع تسلط دارد. این عوامل باعث شده که متن بسیار دقیق به فارسی برگردانده شود.
 
وی افزود: در ابتدای کتاب شیوه معرفی آن باید با مقدمه مترجم و بعد مقدمه مولف همراه باشد، اگر مولف می‌خواست دقیق عمل کند، باید نقد و بررسی منابع می‌کرد و نه معرفی منابع. به عبارتی میزان استفاده هر کتاب در بحث روابط ایران و آمریکا را می‌سنجید و گرنه معرفی منابع در واقع فهرست‌نویسی منابع است.
 
مدیر سابق گروه تاریخ دانشگاه تهران ادامه داد: در میان منابع استفاده شده نام «یادداشت‌های علم» دیده می‌شود که در زمره خاطرات به شمار می‌آید. از نظر مورخان، خاطرات، ضعیف‌ترین بخش اسناد تاریخ هستند. در جایی که حتی کتاب‌های تالیفی نیز از اعتبار کمی برخوردار هستند تا چه رسد به خاطرات. به ویژه خاطرات علم که مورد شبه و تردید است. البته اینجا باید پرسید اگر خاطرات علم استفاده شده چرا به خاطرات فردوست مراجعه نشده است؟ اگر خاطرات علم اعتبار دارد چرا خاطرات فردوست ندارد؟
 
زرگری‌نژاد بیان کرد: خاطرات شفاهی یا تاریخ شفاهی از آن حرف‌هاست! جسارتا بنده برای تاریخ شفاهی ارزشی کمتر از خاطرات مکتوب قائل هستم. زیرا در خاطرات شفاهی راوی هر چه دلش می‌خواهد می‌گوید اما در خاطرات مکتوب حداقل مطالب در جایی ثبت می‌شود. خاطرات شفاهی بساز و بنداز است. بنابراین با آنچه که بیان کردم، پرسش اینجاست که خاطرات شفاهی چه اعتباری دارد؟ متاسفانه خاطرات شفاهی در این کتاب از منابع مهم مولف به شمار آمده است. در حالی که بسیاری از منابع از جمله خاطرات مدیر روزنامه آژیر در کتاب به کار گرفته نشده، بعد مولف مدعی است که همه منابع را استفاده کرده است.
 
وی با اشاره به روایت کتاب از قتل رزم‌آرا اظهار کرد: در کتاب به قتل رزم‌آرا اشاره شده است. در این رابطه باید بگویم به پرونده قتل رزم‌آرا که بیش از 30 هزار برگ در بایگانی راکد دادگستری بود، دسترسی داشتم. زمانی به این پرونده مراجعه کردم که آن زمان دسترسی به اسناد بایگانی راکد دادگستری بسیار مشکل بود.
 
مولف «رسائل مشروطیت» ادامه داد: در پرونده قتل رزم‌آرا خلیل طهماسبی و نگهبانان (محافظان) نخست وزیر نیز متهم هستند. در صحنه قتل دو پوکه پیدا شده که یکی گرانیک و دیگری والتر است. پوکه والتر متعلق به نگهبانان رزم‌آراست و گرانیک مربوط به اسلحه خلیل است. گرانیک یک پوکه است و پوکه دیگر در اسلحه گیر کرده است.
 
زرگری‌نژاد عنوان کرد: گویا خلیل یک تیر هوایی شلیک کرده تا جمع پراکنده شود و بعد به رزم‌آرا شلیک کرده اما تیر دوم در اسلحه گیر کرده است. از طرفی بازپرس نگهبانان را به دلیل پوکه پیدا شده در صحنه احضار می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که خلیل، رزم‌آرا را نکشته است و دستور قتل از بالاست. به دلیل این درک و دریافت بازپرس پرونده عوض می‌شود.
 
وی افزود: این موضوع را محمد ترکمان در رابطه با قتل رزم‌آرا ذکر کرده و بخشی از اسناد و مدارک را نیز استفاده کرده است. با این حال برای دستیابی به مدارک و جزئیات پرونده هفته‌ای یکبار به بایگانی راکد دادگستری مراجعه می‌کردم تا اینکه پرونده مفقود شد، به عبارتی آش با جایش گم شد. بعدا پرونده از جای دیگری سردرآورد. بنابراین عنوان کردن قتل رزم‌آرا به خلیل طهماسبی جای شُبه جدی دارد.
 
مولف نگاه ایدئولوژیک درباره شاه را رد می‌کند!

ملائی‌توانی گفت: در گونه‌شناسی نوع آثاری که درباره روابط ایران و آمریکا نوشته شده، می‌توان چند گونه متفاوت را شناسایی کرد، تنوع و تعدد دیدگاه‌ها و نگرش‌ها بر فهم و خوانش مورخ و مناسبات دو کشور مستقیم یا غیرمستقیم اثر می‌گذارد. از جمله می‌توان به تالیفات جریان چپ (به مفهوم شوروی) در تاریخ معاصر اشاره کرد، یعنی مجموعه روایت‌هایی که در دستگاه شوروی در فضای جنگ سرد ساخته می‌شد و آثاری که جریان‌های چپ داخل ایران از جمله حزب توده و غیرتوده منتشر کردند، در همه این کتاب‌ها، این نگاه وجود داشت که شاه نوکر و آلت‌دست آمریکاست و شاه در چارچوب مناسبات بین‌المللی به عنوان دنباله‌رو محض سیاست‌های آمریکا عمل می‌کرد. در چارچوب تئوری‌های امپریالیسم، استثمار، سلطه و تعابیری از این دست مناسبات میان دو کشور توجیه شده است.

وی در بخش دیگری از سخنش درباره اهمیت کتاب «نیکسون، کیسینجر و شاه» اظهار کرد: مولف نگاه سیاسی ایدئولوژیک درباره شاه را در مقدمه کتاب صریحا رد می‌کند و می‌گوید: «با این نظریه که شاه وکالت آمریکا را بر عهده داشته است، مخالف هستم.» به نظرم این ادعا قابل توجه است و باید براساس مدارکی که در دسترس است، سنجیده شود.

رئیس پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به استفاده از اسناد افزود: یکی از نقاط قوت کتاب تعدد بهره‌گیری از اسناد است، اما با این حال جای اسناد داخل ایران خالی است. خاطرات شفاهی کارگزاران حکومت پهلوی و تاریخ شفاهی هاروارد استفاده شده و رهامی با بسیاری از سیاستمداران پهلوی مصاحبه کرده که کار بسیار ارزشمندی است و بر ارزش و نقاط قوت کتاب می‌افزاید به رغم همه تناقضات و مشکلاتی که در این روایت‌هاست. اما باز هم روایت‌های مخالفان رژیم پهلوی نادیده گرفته شده است، روایت‌های متناقض که مورخ را به فکر کردن وامی‌دارد، در کتاب جایگاهی ندارد.

شکل‌گیری شراکت نیکسون و شاه

علی‌‌بابایی در ادامه نشست بیان کرد: رهامی برای فصل سوم کتاب «جنگ پنهانی ایران با عراق» تقریبا از 319 منبع استفاده کرده است. به عبارتی مولف کثرت و تنوع منابع را با علاقه دنبال کرده و در کتاب گنجانده است. در کتاب روایت‌هایی از نوع روابط ایران و آمریکا وجود دارد که ما را با چهره کمتر دیده شده شاه روبه‌رو می‌کند. شاهی که در دهه پنجاه توانسته در منطقه نقش موثری ایفا کند. 

در پایان نشست سخنرانان به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند.