مولف صاحبنظر با ارائه روایتی از اوضاع سرزمین فارس و نشیب و فراز مواجهه ساکنان آن با یورش بیگانگان، همه مدافعان این سرزمین را فارغ از زبان و قومیت آنها، با نام فارسیان میخواند و مقاومت فارسیان یا تدبیر و منزلت آنها را در برابر مغولان از جنبههای متنوع و در دورههای مختلف مورد بررسی و پژوهش قرار داده است و در این راستا هم از گفتهها و هم از ناگفتههای متون و منابع برای تبیین دیدگاه خود در نهایت دقت و رعایت امانت بهره برده است.
توجه ویژه به نقش تجارت دریایی و مبادلات بازرگانی بنادر و جزایر قلمرو فارس و ارتباط آن با تحولات سیاسی سدههای هفتم و هشتم هجری از دیگر مباحث ارزشمند این کتاب است که مولف به هدف تأثیر درآمد دریایی فارس بر روند مناسبات فارسیان با مغولان به آن پرداخته است.
کتاب «فارسیان در برابر مغولان» برای تبیین روند استقلال‌طلبی فارس و تأثیر آن بر چگونگی برخورد فرمانروایان این سرزمین با مغولان، دوره دیلمیان و حاکمیت آنها بر فارس را نقطه شروع بحث خود قرار میدهد و آن را درآمدی بر عصر اتابکان تا مظفریان می‌داند. این اثر ارزشمند که از فصل دوم به بررسی سیاست اتابک سعد اول برای دور نگه داشتن فارس از جدال خوارزمشاهیان و مغولان می‌پردازد، در فصلهای بعد تلاشهای گاه نافرجام و گاه کارآمد فرمانروایان فارس برای حفظ این خطه از غارت و نابودی توسط قوم مهاجم را مورد ارزیابی قرار میدهد و در فصل هشتم این کشمکش یکصد و پنجاه ساله را با شرح چگونگی تسلط فارسیان بر مغولان در دورهی مظفریان به پایان میرساند. دورهای که با عصر سعدی آغاز و با عصر حافظ به سرانجام میرسد.
مطالعه «فارسیان در برابر مغولان» که از انسجام و نظمی مثال‌زدنی در فصلهای آن برخوردار است، خوانندگان و پژوهندگان تاریخ را آگاه میسازد که این «ملک سلیمان» چگونه با استفاده از میراث ارزشمند فرهنگی و تمدنی کهن خود در برابر آتش عالم‌سوز مغولان شیوههای گوناگونی از مقاومت و مداومت را به کار بست و فرمانروایان فارس از اتابکان ، شبانکارگان تا اینجویان و مظفریان گاه با بهرهمندی از حضور دیوانیان و فرهیختگان و اهل ادب توانستند در آن زمانه پر آشوب، که خود نیز در مواردی در آن سهیم بودند، خطه پارس را از فتنه روزگار و ویرانگری قوم تاتار در امان نگه دارند و این دعای سعدی را جامه عمل پوشند که در آغاز یورش مغولان گفته بود:
یارب ز باد فتنه نگه دار خاک پارس/ چندانکه خاک را بود و باد را بقا
در زمانهایی که خراسان پرچمدار پیشین میراث فرهنگی و تمدنی ایران در آتش بیداد میسوخت و شهرهای آباد آن زیر تاخت و تاز پی‌در‌پی چنگیزیان بر باد رفته بود، ظهور دو چهره درخشان آسمان ادب ایران در این دوران، یعنی سعدی و حافظ، نشانهای آشکار از پرچمداری فارس برای تداوم این میراث کهن به شمار میآید.
کتاب «فارسیان در برابر مغولان» میتواند آغازگر یک جریان در تاریخپژوهی سدههای هفتم و هشتم هجری به ویژه در مطالعات مربوط به تاریخ فارس و چند و چون مقاومت ایرانیان در مقابل یورش مغولان باشد.
نظر شما