به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقش زبان‌های محلی در مقابل زبان فارسی که توسط پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون به مناسبت روز زبان مادری با سخنرانی محمدرضا باطنی، استاد پیشکسوت زبان‌شناسی برگزار شد.

وی گفت: در متن قطعنامه سازمان ملل درباره زبان مادری به زمامدارارن توصیه شده، در صدد نابودی زبان‌های مادری نباشند چرا که زبان‌های مادری متنوع، فرهنگ‌های متنوعی را با خود همراه دارند که نوعی میراث بشری هستند و نابود کردن آن‌ها نابودی بخشی از میراث و تمدن بشری است.

به گفته این استاد پیشکسوت زبان‌شناسی، در این قطعنامه تاکید شده است؛ نباید اجازه داد زبان‌های مادری که معمولا زبان اقلیت‌ها هستند از بین بروند چرا که این زبان‌ها جز میراث بشری محسوب می‌شوند.

وی در ادامه با اشاره به تاریخچه پیدایش کشور پاکستان و رسمیت یافتن زبان اردو در این کشور گفت: این در حالی بود که بیشتر مردم در ناحیه بنگالی پاکستان به زبان بنگالی حرف می‌زدند و در 21 فوریه 1952 دانشجویان دانشگاه برای این که زبان بنگالی هم به عنوان یک زبان رسمی در کنار اردو پذیرفته شود، دست به راهپیمایی آرامی زدند که با حمله پلیس به خشونت کشیده شد و یکی از فاجعه‌های زبانی را در تاریخ رقم زد.

این استاد پیشکسوت زبان‌شناسی افزود: در سال 1999 یونسکو روز 20 فوریه مصادف با سوم اسفند را به عنوان روز زبان مادری نامگذاری کرد و در سال 2008 مجمع عمومی سازمان ملل طی قطعنامه ای این تصمیم یونسکو را به رسمیت شناخت.

باطنی با اشاره به این نکته که  20فوریه در بیشتر کشورها به عنوان روز زبان مادری به رسمیت شناخته شده و در تقویم‌شان گنجانده شد است  ابراز تاسف کرد که این روز هنوز هنوز در تقویم ما نیست.

وی با بیان این که بسیاری از کشورهایی که امروز به زبان عربی حرف می‌زنند قبل از ورود اسلام، زبان‌های متفاوتی داشتند گفت: بعد از ورود اسلام برخی از حکام مردم را مجبور کردند عربی حرف بزنند و  از سوی دیگر قران و احادیث هم به زبان عربی بود؛ در نتیجه به تدریج زبان این کشورها فراموش شد و ایران تنها کشوری بود که توانست زبان خود را حفظ کند.

این استاد پیشکسوت افزود: رضا شاه در اوایل سلطنت خود تلاش کرد همه فارسی حرف بزنند و مدارس زرتشتیان و ارامنه و... را تعطیل کرد اما چون کار غیر اصولی بود هرگز تداوم نیافت.
 
نگاهی به زبان در کشورهای مختلف جهان

باطنی در ادامه با اشاره به این که در دنیای امروز برخی از کشورها یک زبان رسمی، و برخی دیگر دو یا چند زبان رسمی دارند، گفت: کانادا، افغانستان، انگلستان، بلاروس و بلژیک از جمله کشورهایی هستند که دو زبان را به رسمیت می‌شناسند هرچند معمولا یکی از زبان‌ها قدرت بیشتری دارد. به طور مثال در افغانستان، پشتو و فارسی هردو زبان رسمی هستند اما افراد تحصیل‌کرده معمولا فارسی حرف می‌زنند.

این استاد پیشکسوت زبان‌شناسی در ادامه از سوئیس به عنوان کشوری نام برد که چند زبان رسمی دارد و گفت: در این کشور زبان‌های آلمانی، فرانسه، ایتالیایی و رومنس به رسمیت شناخته شده‌اند این در حالی است که تنوع زبانی به هیچ وجه باعث ایجاد تنش و تفرقه بین مردم سویس نشده است.

وی با اشاره به این که در کشورهای ایران، آمریکا و اسراییل فقط یک زبان رسمی وجود دارد و هیچ زبان اقلیتی به رسمیت شناخته نمی‌شود، گفت: در اسرائیل دولت محدودیتی برای صحبت کردن به زبان‌های مختلف اعمال نکرده است اما هر فردی که با دولت سروکار دارد باید عبری حرف بزند یا بنویسد به عبارت دیگر اسراییل با یک سیاست نرم، زبان عبری را دوباره زنده کرد.

این پژوهشگر افزود: در ایران هم چندین زبان مهم مادری ازجمله کردی، ترکی، ترکمنی و عربی وجود دارد و اگرچه دولت هیچ ممانعتی از این زبان‌ها نمی‌کند اما اقدامی هم برای گسترش آنها انجام نمی‌دهد هرچند مردم این مناطق انتظار دارند همراه زبان فارسی چند واحد درسی نیز به زبان مادری آنها برای زنده نگهداشتن فرهنگ و زبانشان ارائه شود چون زبان بخشی از هویت ماست و نمی توان به آن بی توجه بود.

باطنی با اشاره به ارائه دو واحد درس کردی و دو واحد درس ترکی در دانشگاه‌ها، این را شروع یک راه طولانی دانست و ابراز امیدواری کرد که این مسیر گسترش پیدا کند.

زبان فارسی یکی از چهار زبان کلاسیک جهان

وی با اشاره به این که زبان‌شناسان 4 زبان، فارسی، یونانی، سانسکریت و لاتین را به عنوان زبان‌های کلاسیک مطرح کرده‌اند گفت: زبان فارسی سابقه 3- 4 هزار ساله دارد و 800 سال در هندوستان زبان آموزش و پرورش بود تا این که انگلیسی‌ها زبان انگلیسی را جایگزین فارسی کردند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که دو کتاب گلستان و بوستان سعدی، نخستین بار توسط یک هندی به انگلیسی ترجمه و نخستین فرهنگ فارسی به انگلیسی در هندوستان نوشته شد، از کم کاری ایران در این زمینه انتقاد کرد. 

وی در ادامه افزود: زبان‌ها همیشه به طور عمد سرکوب نمی‌شوند و عوامل دیگری مثل جنگ و مهاجرت هم باعث انقراض زبان می‌شوند. گاهی گذر زبان و گسترش شهرها و ارتباطات باعث از بین رفتن برخی از زبان‌ها می‌شود به طور مثال شمیرانی‌ها لهجه خاصی داشتند که امروز از بین رفته است
 
باطنی ضمن تقدیر از زحمات دکتر کلباسی برای گردآوری لهجه‌های اطراف اصفهان، تنها راه نجات زبان را ضبط کردن آن دانست و گقت: سغدی زبانی بوده که از شمال ایران تا چین ادامه داشته اما امروز اثری از این زبان نیست و دکتر بدرالزمان قریب از روی اسناد به دست آمده فرهنگ سغدی را نوشته است.

باطنی از بین رفتن زبان‌های محلی را امری اجتناب‌ناپذیر دانست  و افزود: در حال حاضر زبان‌های محلی مازندرانی، گیلکی و طالشی به دلیل رفت و آمد زیاد گردشکران در حال نابودی و تضعیف هستند.

زبان مادری، مفهومی عام یا خاص؟

در ادامه نشست یک روزه نقش زبان‌های محلی در مقابل زبان فارسی در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، یحیی مدرسی، استاد پیشکسوت زبان‌شناسی ضمن تبریک روز جهانی زبان مادری ابراز امیداری کرد که همه زبان‌ها دارای جایگاه و شان و منزلت مناسب باشند.

وی اقدامی که یونسکو در طول چند دهه گذشته انجام داد را گام مهمی در حفظ شان و منزلت زبان‌های بومی و گویندگان آن زبان‌ها دانست و با اشاره به بی مهری به زبان‌ها و لهجه‌های منطقه‌ای و اقلیتی گفت: زبان خانه گاه الزاما زبان مادری نیست و زبان نخست هم الزاما زبان خانه نخواهد بود، هرچند این زبان‌ها شباهت‌ها و همپوشانی‌های معنایی داشته اما تفاوت‌هایی نیز دارند.

مدرسی در تعریف زبان مادری گفت: این زبان در سنین کودکی و چند سال نخست زندگی آموخته می‌شود. اگرچه به نظر می‌آید یونسکو در ابتدا اصطلاح زبان مادری را به طور عام و برای همه زبان‌ها به کار برد اما امروز مفهوم عام زبان مادری به سمت مفهومی خاص تر یعنی زبان های اقلیت که گاه در معرض نابودی هستند، پیش رفته است.

این استاد پیشکسوت زبان‌شناسی، با اشاره به این که زبان‌های اقلیت، یا از نظر تعداد گوینده کم هستند یا از نظر جایگاه اجتماعی و سیاسی در موقعیت متزلزلی قرار دارند، گفت: این زبان‌ها هر روز در کنار زبان های ملی پر قدرت قرار می‌گیرند که به نوعی نماد ملیت و هویت ملی محسوب می‌شوند.

وی خاطر نشان کرد: زبان ملی به عنوان زبان اصلی یک دولت ملت پذیرفته می شود و می تواند محور تجمع و وحدت یک ملت باشد.

داد و ستد زبان‌ها در دنیای امروز

به گفته مدرسی، در جهان امروز، با این همه رسانه  نمی‌توان زبان‌ها را منفرد کرد چرا که زبان‌ها در ارتباط با هم قرار می‌گیرند و همین امر باعث ایجاد داد و ستد می‌شود اما این داد و ستد برابر نیست.

وی حقوق زبانی را به عنوان بخشی از حقوق بشر عنوان کرد و گفت: حقوق زبانی به شرط آن که وحدت و انسجام را خدشه‌دار نکند باید پاس داشته شوند. زبان‌های پرقدرت به تدریج زبان‌های اقلیتی را به مدار خود جذب کرده و این زبان‌ها به تدریج از اصالت اولیه خود دور شده و به سمت زبان پرقدرت حرکت می‌کند.

مدرسی با اشاره به وجود دو رویکرد کلی درباره زبان گفت: رویکرد وحدت گرا که دغدغه وحدت ملی دارد و ممکن است هرنوع تنوع زبانی را باعث گسست وحدت ملی بداند و رویکرد تکثرگرا و چند صدایی که معتقد است باید به همه زبان‌ها توجه و از آن‌ها حفاظت کرد.