به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان‏ می‏‌افتم، قلباً غمگین و متأسف می‏‌شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد. اگر به دلیل‏ پرچمداری تفکر اسلامی و حاکمیت اسلام به حساب بیاورید، این معنا صدق می‏‌کند، چون اسلام به کتاب‏ خواندن و نوشتن، خیلی اهمیت‏ می‏‌دهد.» این جملات برگرفته از بیانات و اظهارنظرهای مقام معظم رهبری درباره وضع کتابخوانی در کشور است.
 
این‌که کتاب در کشوری باید 10 برابر میزان فعلی رواج و توسعه یابد و میزان کتابخوانی گسترش داشته باشد مستلزم داشتن مدیریت قوی در این حوزه است. هر دولتی که بر کار آمده است با اِعمال سیاست‌های خود و تلاش برای تحقق آن‌ها تأثیراتی ـ چه مثبت و چه منفی ـ بر وضع کتاب و کتابخوانی داشته است.
 
این‌که کتاب اکنون در چه وضعی به سر می‌برد، مدیریت کتاب با چه چالش‌هایی مواجه است و نیازهای آینده کتاب در حوزه مدیریت، موضوع گفت‌وگوی «ایبنا» با سه تن از کارشناسان و صاحبنظران است. امید است که مسئولان ذیربط با اتکا به نقطه‌نظرات آن‌ها در مسیر بهبود وضع کتاب به‌ویژه سرمایه‌‌گذاری‌های فرهنگی کلان گام بردارند.



اشعری: کتاب کماکان با مشکلات مواجه است

علی‌اکبر اشعری، کارشناس حوزه نشر و مدیر سابق پروژه باغ کتاب در این باره اظهار کرد: هرچند موضوع کتاب و کتابخوانی همواره دغدغه فرهیختگان و مسئولان فرهنگی جامعه ما بوده است، اما علیرغم بیان همیشگی این دغدغه‌ها چه از سوی کارگزاران حوزه فرهنگ و کتاب و چه از سوی آن‌هایی که در این زمینه مسئولیت مستقیمی ندارند، برای رفع این دغدغه تاکنون هیچ آستینی به جد بالا زده نشده است. بنابراین کتاب کماکان با مشکلاتی از قبیل تولید نامتناسب با نیاز و علاقه مخاطبان، عدم تبلیغ و معرفی، معضل توزیع، عرضه و لاجرم کمبود مخاطب رو به رو است.

وی ادامه داد: اما درباره این‌که برای رفع این دغدغه‌ها چه باید کرد، به نظرم اگر آن‌ها که مسئولیت مستقیم این کار بر دوششان است ـ به شرط  این‌که خود، ضرورت یک اقدام مستمر و جدی را قبول داشته باشند ـ با یک همت والا می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های پژوهشی و کارشناسی کشور و بر همین مبنا با اصلاح قوانین و رویه‌های موجود الزاماتی برای نهادها و سازمان‌هایی که می‌توانند در این زمینه نقش‌آفرینی کنند، به وجود آورند تا در یک حرکت موزون و هماهنگ در یک بازه زمانی تعریف‌شده به‌تدریج شاهد تغییر مثبت در رویکرد به کتاب و کتابخوانی ایجاد شود.


 
حدادی: دولت دهم، آثار مخربی بر کتاب وارد کرد

نصرالله حدادی درباره وضعیت فعلی مدیریت کتاب و سیاستگذاری‌های فرهنگی در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی ضمن بیان این‌نکته که متأسفانه اَعمال ویرانگر دولت قبل (دولت محمود احمدی‌نژاد) آثار مخربی بر کتاب وارد کرده است، اظهار کرد: در هر دوره‌‌ای (دولت‌های مختلف) متأسفانه جنجال‌های عوام‌سالاری، تأثیرات منفی در تولید کتاب گذاشته‌اند. از طرف دیگر، تعدادی از ناشرانی که در هر دوره‌ای به طرق مختلف به اصطلاح نورچشمی یا دست‌پرورده بودند، مورد حمایت قرار می‌گیرند و در حاشیه امنی قرار می‌گرفتند؛ این معضلات در دولت احمدی‌نژاد به یک ویرانه تبدیل شدند.
 
وی یادآور شد: سقوط وحشتناک کتاب در دوره وزارت آقایان صفار هرندی و حسینی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراثی بود که به دولت آقای روحانی، رئیس جمهوری رسید.
 
این پژوهشگر در ادامه توضیح داد: از طرف دیگر، گران شدن مواد اولیه تولید کتاب در 8 سال ریاست جمهوری احمدی‌نژاد ضربه بسیار سنگینی به کتاب وارد کرد و باعث کاهش تعداد خوانندگان کتاب شد. همزمان با آن، توسعه شبکه مجازی در کشور ـ به صورت رایگان یا بسیار ارزان ـ باعث شد فرهنگ مکتوب و به‌صورت ویژه کتاب، از هر سمت مورد حمله قرار بگیرد. در این میان به ناشران بخش خصوصی به دلیل نداشتن پشتوانه مالی، ضربه وارد شد و به شدت شمارگان کتاب‌ها کاهش یافت.
 
حدادی ادامه داد: شاید اکنون به دو تا 8 سال نیاز داریم تا ویرانه‌های احمدی‌نژاد در حوزه فرهنگ و کتاب را به نقطه‌ای برسانیم که آغاز دولت وی بود. همچنین نیاز است به جامعه نشر بیاموزیم هر آن‌چه که در فضای مجازی است، قابل اعتماد نیست بلکه اغلب آن‌ها اطلاعات سردستی هستند که عمق ندارند بنابراین خیلی نباید به این فضا اتکا داشت و بر اساس آن، دانش اندوخت. چرا که این فرهنگ مکتوب است که اصلی‌ترین شاهراه رسیدن به علم و تحقیق به شمار می‌آید و جامعیت آن به‌گونه‌ای است که می‌تواند انسان را به کرامت انسانی برساند.
 
این تاریخ‌پژوه با بیان این‌که نسل جدید حوصله خواندن و کاوش ندارد، تأکید کرد:‌ فضای مجازی به دلیل رایگان و ارزان و در دسترس بودن به شدت به فرهنگ مکتوب ضربه زده است و متأسفانه نسل حاضر نیز حاضری‌خور، کم حوصله و حافظه کوتاه‌مدت دارند و این‌که فضای مجازی به کرات اطلاعات را به صورت تکه تکه در اختیار قرار می‌دهد، در درازمدت آسیب‌زا است.  
 وی توضیح داد: یکی دیگر از عواملی که به نشر مکتوب ضربه وارد کرده است، وجود نهادهای دولتی است که به صورت موازی کاری از بیت‌المال استفاده می‌کنند و باید این مسأله تا مقدار بسیار زیادی تقلیل یابد و نشر به سمت خصوصی شدن حرکت کند.
 
این پژوهشگر با بیان این‌که نشر خصوصی می‌تواند خودش نیازسنجی، سرمایه‌گذاری و بازاریابی کند، گفت: اساساً نشر دولتی نه نیازسنجی و نه بازاریابی درستی می‌کند بلکه فقط موجب اشباع کتاب در بازار می‌شود و این موضوع بسیار بد است.
 
حدادی با بیان این‌که وجود صدها ناشر دولتی و شبه دولتی اجازه نمی‌دهد بخش خصوصی، آن‌گونه که باید و شاید بال و پر بگیرد، افزود: حمایت از بخش دولتی تولید کتاب باید به سمت حمایت مستقیم از خوانندگان کتاب و حمایت غیرمستقیم ناشران سوق داد؛ حمایت مستقیم از خوانندگان کتاب به این معنا که اقشار مختلفی مانند دانش‌آموزان، دانشجویان و علاقه‌مندان به کتاب وجود دارند که با توجه به گرانی مواد اولیه کتاب، قدرت خرید کتاب ندارند بنابراین دولت باید آن‌ها را شناسایی کند و آن‌ها را تحت پوشش حمایت‌های خود درآورد. همچنین حمایت غیرمستقیم از ناشران به این معنا که نباید با ناشران همچون سایر حرفه‌‌ها در زمینه‌ها پرداخت مالیات، بیمه، هزینه‌های آب، برق و ... برخورد شود.
 
وی با اشاره به دیگر ضعف سیاستگذاری‌های فرهنگی کشور، گفت: تقویت کتابخوانی را باید از مدارس شروع کرد. اما متأسفانه حجم زیاد کتب درسی و اهمیت به مدرک و مدرک‌گرایی باعث شده است دانش‌آموران هیچ فکر دیگری جزء کتاب درسی خود نداشته باشند. ما باید نهال کتابخوانی را در دل فرزندان خود در مدارس بکاریم و حتماً مدارس باید کتابخانه‌های قوی و به‌روزی داشته باشند و دانش‌آموزان ساعاتی را در طول هفته به عنوان زنگ مطالعه داشته باشند و بتوانند حاصل مطالعات خود را به صورت آزادانه ارائه دهند.
 
این پژوهشگر ادامه داد: اگر در این فرایند ابتدا معلمان کتاب‌ها را انتخاب و دانش‌آموزان را برای مطالعه تشویق می‌کنند اما لازم است بعد از مدتی اجازه دهند دانش‌آموزان خودشان کتاب‌ها را انتخاب کنند. چرا که موجب می‌شود دانش‌آموزان به کتابخوانی علاقه‌مند شوند. متأسفانه ما امروزه این مهم را در مدارس نمی‌بینیم و نسل حاضر، نسل گوشی در گوش شده‌اند و این درست نیست. بدون تردید اگر این رویه ادامه پیدا کند 20 سال آینده دیگر در خیابان‌های انقلاب هیچ کتابفروشی باقی نخواهد ماند.
 
حدادی با بیان این‌که متأسفانه کتابخانه‌ها خلوت‌ترین مکان کشور محسوب می‌شوند، گفت: منظور من از کتاب آن است که باید افراد احساس نیاز به بالا بردن سطح دانش خود البته نه با کتاب درسی، شبه‌درسی و کمک‌درسی، کنند. به نظر من کتاب‌های شبه‌درسی و کمک درسی کتاب نیستند بلکه متاب‌اند.
 
وی با بیان این‌که خوشبختانه با آمدن علی جنتی و پس از آن سیدرضا صالحی‌امیری به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشر دولتی در حال محدود شدن و بخش خصوصی در حال تقویت شدن است. تلاش‌های دولت در این مسیر ستودنی است. دولت فعلی اعتماد به ناشران را بازگردانده است اما ناگفته نماند که باز هم در این مسیر نیاز به گذشت زمان داریم. اما متأسفانه باید بیان کنم که با تمامی این تفاصیل کتاب همچنان در وضعیت مناسبی قرار ندارد. کتاب یک بیمار محتضر است که به دلسوزی نیاز دارد تا از این وضعیت اسفبار خارج شود.
 
این تاریخ‌پژوه توضیح داد: اکنون کتاب‌ها با شمارگان 20 تا 30 نسخه منتشر می‌شوند؛ این‌ها چاپ نیست بلکه تکثیر است. در چنین شرایطی ناشر در حوزه کتاب سرمایه‌گذاری نمی‌کند بلکه سرمایه خود را در جای دیگری بکار می‌برد.
 
وی تأکید کرد: همچنان معتقدم که هیچ چیز نمی‌تواند جای کتاب را بگیرد اما تهدید فضاهای مجازی نیز واقعاً جدی است.


 
مختاباد: از میان برداشتن خودسانسوری ضرورت دارد

عبدالحسین مختاباد، عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز در این باره اظهار کرد: دولت باید فضای خودسانسوری را که موجب کم‌اقبالی کتاب شده است، از میان بردارد. باید اجازه دهد مطالب در کتاب‌ها نوشته شوند.
 
وی ادامه داد: همچنین اقتصاد لرزان در زمینه ادبیات و نوشتار باعث شده است از بعد از انقلاب اسلامی در عرصه‌های مختلف نویسنده‌های قابل توجه و بایسته و شایسته نداشته باشیم. دولت باید در این زمینه به صورت جدی ورود پیدا کند.
 
این عضو شورای اسلامی شهر تهران افزود: وظیفه دولت در حوزه نشر، فقط ریل‌گذاری است و نباید در امور تخصصی نشر ورود پیدا کند بلکه باید آن را به بخش خصوصی واگذار کند.