فرهاد زیویار در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره چالش‌هایی که پژوهش‌های علوم انسانی در ایران با آن روبه‌رو است، گفت: اگر پژوهش را بررسی و كاوشی با هدف كشف واقعیت­‌های نو در نظر آوریم، اگر علوم انسانی را علمی بدانیم كه درباره فرآورده‌­ها و میراث فكری و معنوی ما بحث می‌­كند واكاوی چالش­‌های این حوزه فی‌الحال و اكنون به پاسخی درخور نمی‌­رسد بلكه ضرورتاً كالبدشكافی آن به چند ده سال و حداقل به حدود دو قرن یا دویست سال پیش برمی‌­گردد.
 
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: دیرینه‌شناسی این مساله مبین این نكته است كه بررسی و كاوش‌­های ما با هدف كشف واقعیت‌های نو درباره آنچه كه از دریچه ذهن ما به عنوان فراورده و میراث فكری و معنوی بشر به شمار می­‌رفته است در چه زمانی دچار چالش شده است. اگر می‌گوییم دویست سال پیش چرا؟ شاید به این علت باشد كه دویست سال پیش اولین مواجهات ما با غرب جدید پیش می‌­آمده است.
 
وی افزود: اما این مواجهات در چه شرایطی و با چه ویژگی‌هایی رخ داده است بحث مفصل‌تری می‌طلبد ولی قطعاً حساسیت آن چنان خاص و منحصر به فرد بوده است كه به نظر می‌رسد همه این مصاحبت را تحت‌الشعاع قرار دهد و اگر عنوان شود كه این مواجهه ما در دویست سال پیش با غرب جدید مانند برخورد آب با صخره بود یا بیرون افتادن ماهی از آب سخنی به گزاف ذكر نشده است.
 
به گفته این مدرس دانشگاه، اگر از ذكر رخدادها و مباحث خاص این دوره تاریخی (تاریخ نقلی) صرف نظر كنیم در این مواجهه فصل جدیدی از مناسبات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و حتی بین‌‌المللی برای ایران رقم می­‌خورد كه مسائل، چالش­‌ها، عبرت‌‌آموزی‌­ها و تلاطمات آن ایام و ازمنه بعد را هم تحت‌­الشعاع قرار می‌­دهد از جمله این مسائل تأمل در وضعیت فرآورده‌­ها، میراث فكری و معنوی و مقایسه آنچه كه داریم و به عنوان یك نقطه اتكا روی آن مستقر شده‌­ایم با آنچه كه با آن مواجه شده­‌ایم. باید تاکید شود که طرح این مسائل یك تكاپوی جدی برای جامعه ایرانی و بالاخص نخبگان ایجاد كرد كه ما حصل آن منجر به تجویز نسخه‌های متعدد (بعضاً حیرت­‌زده و شتابزده) هم شد.
 
زیویار عنوان کرد: حیرت و شتابزدگی در مراودات سیاسی، آموزش و تربیت (اعزام محصلان به خارج) و تغییر و تحولات ساختاری نظام مدیریت­ سیاسی اقتصادی، فرهنگی آموزشی آن‌چنان سرعت تغییر، تحول و واكنش‌های سیاسی اجتماعی در ایران را بالا می‌برد كه نقاط عطف تاریخ تحولات ایران بعد از آن دوره را تحت‌الشعاع این مساله قرار می­‌دهد.
 
وی با بیان اینکه بازگشت محصلان اعزامی به اروپا و رفت و آمدها و مراودات سیاسی و تصمیمات شتاب­زده در آن مواجهه تاریخی یقیناً نمی‌تواند با موضوعات مهم تاریخی چون واقعه رژی، تأسیس دارالفنون، نهضت مشروطه و... با هدف ابراز و اعلام ناكارآمدی نظام سیاسی موجود و رویارویی با استعمار بدون ارتباط باشد، گفت: در این مواجهه سخت دو چالش هویتی درونی و بیرونی برای کشور به‌وجود آمده است كه تقریباً اكثر تحولات بعدی را هم تحت‌الشعاع قرار داده است. چالشی كه حتماً همراه با ریزش‌­ها و رویش‌­های فراوان بوده است.
 
زیویار تاکید کرد: ریزش­‌هایی كه با تردید در همه فرآورده‌­ها و میراث فكری و معنوی استارت خورد و رویش‌­هایی كه با تقابل و یا مقاومت برداشته‌­های مؤثر و مفید فرهنگی و هویتی (حوزه علوم انسانی) خود پافشاری كرد. در مورد ارائه راهكار برای برداشتن موانع باید اذعان كنیم كه اگر این واقعیت را قبول داشته باشیم كه خود وقایع و حوادث تاریخی نقاط قوت و ضعف‌های جوامع را بیشتر نمایان می‌كند و حتی بعد از این وقایع نیازهای جدیدی تعریف می‌شود و براساس این نیازها باید راهكارهای جدید و متناسب با آن ارائه شود. در وضعیت به‌وجود آمده به نظر می‌رسد بهترین راهكار بررسی و تأمل در كارآمدی و ناكارآمدی نسخه‌های تجویز شده و تطابق آن با نیازهای موجود و در ادامه آن بررسی عوامل بازدارنده كاربست این نسخه‌ها هم ضروری به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر در درمان درد، تشخیص صحیح‌تر، هم اولویت دارد هم اولیت.
 
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه نقش پژوهشگاه‌­ها و مراكز علمی در پویا كردن این حوزه قطعاً اساسی است، یادآور شد: این موضوع جزء مأموریت‌­های اولویت‌دار و اصلی مراكز علمی و به ویژه حوزه‌های علوم انسانی به شمار می‌رود، اگرچه این مأموریت ممكن است در تغییرات مدیریتی، سلایق و ذوایق گوناگون دچار فراز و فرود هم بشود اما اگر ماحصل كاركرد موسسات آموزشی و پژوهشی را در تولید آثار علمی و تخصصی و ارائه دانش آموختگان آن منصفانه و بی­طرفانه وارسی بكنیم نتیجه آن قطعاً در بین همان فرایند ریزشی (حیرت و توجه به بیرون) و رویشی (مقاومت برداشته‌­های مؤثر هویتی و فرهنگی)در رفت و آمد است.
 
زیویار گفت: تصور می‌­شود كه بعد از انقلاب با آنكه كارنامه تقریباً قابل قبولی در این زمینه قابل ارایه است ولی به نسبت موقعیت‌ها و امكانات موجود توفیقات درخوری را شاهد نبوده‌ایم حتی در برخی از زمینه­‌ها نسبت به جامعه (داخل و خارج كشور) دچار افت محسوس و اساسی هم شده‌ایم.
 
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ارزیابی از میزان كمی و كیفی كتاب‌ها و مقالات منتشر شده در حوزه علوم انسانی در پاسخ دادن به نیازهای جامعه عنوان کرد: ارزیابی من می‌تواند براساس مطالعات و بررسی‌­های صورت گرفته از جانب دیگران باشد البته بعضاً آمار و ارقام و بررسی‌­ها متفاوت است اما روی هم رفته بین دانش‌آموختگان و آثار علمی و تخصصی در پاسخ­گویی به نیازهای جامعه مناسبت بایسته­‌ای وجود ندارد، شاید انتظارات آرمانی هم به جا نباشد به هر حال پاسخ به این دو سوال در نكات و توضیحات تأمل برانگیز راجع به سوال اول مستتر باشد.
 
وی تاکید کرد: ناگفته نماند كه این فرایند تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ساز و کار متفاوتی قرار داشت و کفه ترازوی الگوها و متون ترجمه‌ای سبقه محسوس‌تری داشت،‌ اما آن وضعیت تاریخی با وقوع انقلاب اسلامی جهت متفاوت‌تری پیدا كرد؛ در رخداد انقلاب اسلامی حداقل در بین كشورهای مسلمان یك باب و انفتاح جدید تاریخی ایجاد کرد كه تا حدودی همه ریزش‌ها و رویش‌های گذشته را تحت‌الشعاع قرار داد. به نظر می‌رسد هم اكنون كه در دهه چهارم این رخداد تاریخی به سر می‌بریم سنگینی بار حوزه‌های تخصصی علوم انسانی به ویژه در ساخت و نظام سازی در الگوی انقلاب اسلامی با ایفای نقش مجامع نخبگی (دانشگاه و مراكز تحقیقاتی) در فرایند متوازنی قرار ندارد كه البته ایجاد توازن در این فرایند مستلزم تبیین و ظرفیت‌مندی الگوی ارائه شده و ملزومات دیگری هم خواهد بود.