به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست تخصصی «کتاب‌های حوزه روزنامه‌نگاری» با حضور سید فرید قاسمی، حافظه مطبوعاتی ایران، احمد توکلی، استاد ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی و حسین بصیریان، دکترای ارتباطات عصر چهارشنبه ۱۹ آبان ماه توسط دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات برگزار شد.
قاسمی از منظر پدیدآورندگی درباره مشکلات حوزه نشر سخن گفت و افزود: قبل از پرداختن به انتشار کتاب‌های روزنامه‌نگاری در حال حاضر باید مروری بر تاریخ کتاب‌های این حوزه داشت. ۲۰۰ سال پیش اولین کتاب فارسی در ایران منتشر شد و امسال ما در دویستمین سال چاپ و نشر کتاب‌های فارسی هستیم. در ۹۰ سال اول کتاب مستقلی در حوزه روزنامه‌نگاری منتشر نشد. اگر قانون مطبوعات را که سال ۱۲۸۰ خورشیدی منتشر شد را کتاب به حساب بیاوریم تا به امروز ۱۱۰ سال است که کتاب‌هایی در حوزه روزنامه‌نگاری در حال انتشار است.
وی ادامه داد: در دهه ۱۳۲۰ به دلیل تب و تاب‌های سیاسی و غلبه انواع دیگری از روزنامه‌نگاری بر روزنامه‌نگاری حرفه‌ای اجازه نداد که تالیف و نشری در این حوزه صورت بگیرد؛ بنابراین ما برای کتاب‌های روزنامه‌نگاری دو تاریخ گسسته و پیوسته داریم که تاریخ پیوسته از سال ۱۳۳۰ شروع می‌شود و امروز در شصتمین سال تاریخ پیوسته هستیم.
این محقق تاریخ مطبوعات با بیان اینکه از ۱۳۳۰ تا پایان دهه شصت، ۱۰۰ عنوان کتاب در حوزه روزنامه‌نگاری منتشر شد، اظهار کرد: انتشار این آثار از سال ۱۳۷۰ سیر صعودی پیدا می‌کند و هنوز دهه ۷۰ به پایان نرسیده بود که عنوان کتاب‌های حوزه روزنامه‌نگاری از شمار ۱۰۰ گذشت و برابر با کل تاریخ تا آن زمان شد. در دهه ۸۰ حدود هشتاد عنوان کتاب در حوزه ارتباطات منتشر شد که ۱۰۰ عنوان از آن به حوزه روزنامه‌نگاری اختصاص داشت.
به گفته وی، از سال ۸۰ تا ۹۵ به دلیل حضور سه نوع کتاب، از دادن ارقام درباره انتشار کتاب‌هایی درباره روزنامه‌نگاری بیم دارم. در این ۱۵ سال پدیده‌هایی به نام کتاب‌های تک نقطه‌ای که جنبه تزئینی دارند، کتاب‌های پنج نسخه‌ای که برای ارتقای اداری و دانشگاهی منتشر می‌شوند و کتاب‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نسخه‌ای که برای برگزاری دوره‌های آموزشی خاص منتشر می‌شوند، به وجود آمدند.
هیچ مرجعی برای نقد کتاب‌های روزنامه‌نگاری وجود ندارد
وی یکی از مشکلاتی که در عرصه کتاب‌های روزنامه‌نگاری وجود دارد را نبود مرجعی مشخص دانست و گفت: هیچ مرجعی برای نقد کتاب‌های روزنامه‌نگاری وجود ندارد که بتواند کتاب‌های تقلبی و اصلی را از هم تمیز دهد. امروز کتاب‌های تقلبی در زمینه روزنامه‌نگاری بسیار زیاد شده است و این موضوع به جریان آموزش و پژوهش آسیب می‌رساند و جریان تالیف و ترجمه را به بیراهه می‌کشاند.
قاسمی ادامه داد: متاسفانه بعضی ادارات و دانشگاه‌ها برای مقاصد پنهان و پیدای خودشان این شیوه‌ها را دنبال می‌کنند؛ این در حالی است که ما نیاز به کتاب‌سنجی و علم‌سنجی کتاب‌های حوزه روزنامه‌نگاری داریم. استنادهای جهت‌داری که در دانشگاه‌ها انجام می‌شود آثار اصیل را در استتار برده است.
این مورخ تاریخ مطبوعات با بیان اینکه امروز ما با چهار نوع نگارش در حوزه کتاب روزنامه‌نگاری با عناوین کتاب‌آفرینی، کتاب‌سازی، کتاب‌بافی و کتاب‌ربایی روبه‌رو هستیم، گفت: کتاب‌آفرینی همان جریان اصیل است که با عرق‌ریزان روح و جسم انجام می‌شود و چندین سال است که در مهجوریت رفته و سه نوع دیگر در یک دسته هستند که تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. به طور مثال تشخیص کتاب‌سازی در کتاب‌بافی بسیار سخت است.
وی با اشاره به کپی‌برداری در دانشگاه‌ها گفت: دانشگاه‌هایی که کتاب‌های کپی شده را می‌فروشند یا نسخه الکترونیک در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند باعث خسارت‌های معنوی و مادی به پدیدآوردندگان این آثار می‌شوند که در بخش معنوی این خسارت به جامعه هم منتقل می‌شود چون آن مولف دیگر به کارش ادامه نمی‌دهد.
وی ادامه داد: امروز ما با سانسور مدرن مواجه شدیم بدین معنی که آنقدر اطلاعات به مخاطب ارائه می‌کنیم که دیگر علاقه‌ای به خواندن ندارد. در حال حاضر کتاب‌های اصیل ذیل کتاب‌های تقلبی رفته‌اند و ناشران به دشواری زندگی می‌کنند. باید بپذیریم که آنها اهل تولید و ما اهل مصرف هستیم. اگر تولیدکنندگان و پدیدآورندگان را مورد توجه قرار دهیم ما هم می‌توانیم از مقام تولیدکننده به مصرف‌کننده برسیم؛ این در حالی است که تولیدکنندگان ما امروز ناامید شدند و کارهای اصلی در استتار هستند.
قاسمی با بیان اینکه به جای آنکه در کشور به ممیزی‌های سیاسی توجه شود باید ممیزی علمی وجود داشته باشد، گفت: در حال حاضر کتاب‌هایی با نشان دانشگاه‌های معتبر کشور منتشر می‌شوند که محتوای آنها غلط است. اگر می‌خواهیم پیشرفت کنیم باید کتاب‌هایی که با نشانه‌های دانشگاهی و علمی پژوهشی منتشر می‌شوند محتوای درستی داشته باشند.
این مورخ مطبوعات بیان کرد: ما از طرفی دنبال رشد و توسعه هستیم و از طرفی هم به دنبال جریان‌های علمی نمی‌رویم. بسیاری از سوالات کنکور ارشد و دکترای ما غلط است. چه مرجعی در کشور وجود دارد که کتاب‌ها و این سوالات کنکو ر را پالایش کند.
حیات ناشران بسته به رونق کار آنها است
توکلی نیز در ادامه این نشست گزارشی از وضعیت کمی و کیفی کتاب‌های روزنامه‌نگاری ارائه کرد و گفت: اصولاً شاکله تولید کتاب در کشور ما از چهار حلقه ارتباطی تولید، ناشر، کتاب‌فروش و مخاطب تشکیل می‌شود. ما در بحث تولید و مخاطب با مشکلات اساسی مواجه هستیم و تا این مشکلات حل نشود مسائل مربوط به دو حوزه دیگر نیز همچنان مطرح خواهد بود.
این استاد ارتباطات به چالش‌هایی که در این چهار حلقه وجود دارد اشاره کرد و گفت: اولین موضوعی که تولید را به سرانجام می‌رساند انگیزه است و این انگیزه به صورت مالی یا معنوی تعریف می‌شود؛ این در حالی است که در مملکت ما چنین چیزی وجود ندارد که فردی با تکیه بر یکی از این دو انگیزه وارد عرصه تولید شود. به طور مثال استادانی مانند قاضی‌زاده برای ترجمه یک کتاب 300 صفحه‌‌ای رقم بسیار کمی گرفته در حالی که ممکن است برای یک سخنرانی رقم بیشتر از این به او بدهند! در بحث معنوی هم اکرام و عزتی برای نویسندگان ما وجود ندارد و اگر کسی وارد این حوزه می‌شود واقعا عشقی وجود دارد.
وی با بیان اینکه حیات ناشران بسته به رونق کار آنها است، افزود: علت اینکه ناشران ما در این دوره کمتر هستند این است که برای آنها درآمدزایی وجود ندارد.
به گفته مدیر انتشارات ثانیه، بر اساس آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ما ۱۳ هزار ناشر و ۳۰۰ کتابفروشی فعال داریم. این در حالی است که در کشورهای دنیا این نسبت بر عکس است. همچنین بر اساس آمار خانه کتاب از اول سال ۹۴ تاکنون یعنی حدود ۲۰ ماه، ۱۴ ناشر کتاب‌های حوزه روزنامه‌نگاری و ارتباطات را منتشر کردند. تعداد کل کتاب‌های چاپ اول ۳۵ و کتاب‌های تجدید چاپ ۱۹ عنوان اعلام شده است که این آمار وحشتناک است. جالب است که از این 35 عنوان کتاب، هم 20 کتاب توسط ثانیه منتشر شده است!
وی با اشاره به نقش مخاطبان در انتشار کتاب‌های حوزه روزنامه‌نگاری، گفت: مخاطب کتاب‌های روزنامه‌نگاری و ارتباطات یا خود روزنامه‌نگاران هستند یا دانشجویان این رشته ولی این پرسش مطرح می‌شود که آیا روزنامه‌نگاران ما واقعا کتاب می‌خوانند یا نه. در گذشته کتاب‌ها با شمارگان سه هزارتایی منتشر می‌شود، اما امروز با وجود اینکه دانشگاه آزاد زمینه ورود هزاران دانشجو را در این رشته فراهم کرده اما کتاب‌ها خوانده نمی‌شود!
توکلی افزود: در روزنامه‌های امروز که اکثر آنها حزبی یا وابسته به گروه‌های حزبی هستند به غیر از دو بخش سرمقاله و تیترهای اول و دوم که بر عهده مدیران مسؤول و سردبیران است، سایر بخش‌ها بر عهده روزنامه‌نگاران است. روزنامه‌نگارانی که اغلب از سبک‌های یکسانی بهره می‌برند و هیچ خلاقیتی ندارند؛ بنابراین روزنامه‌نگاری که می‌خواهد کلیشه بنویسد و رسانه هم از او انتظار دیگری ندارد به سراغ مطالعه کتاب‌های این رشته نمی‌رود.
وی در پایان گفت: متاسفانه اکنون کتاب‌ها با شمارگان 50 نسخه یا 200 نسخه منتشر می‌شود که این فاجعه است و باید فکری برای آن اندیشید.
بصیریان نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه طی سه دهه گذشته 187 عنوان کتاب روزنامه‌نگاری منتشر شده گفت: این آمار مایوس کننده است و امیدواریم شرایط بهبود پیدا کند.
چهارشنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۵ - ۲۲:۳۰
نظر شما