به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گردهمایی «منتقدان کتاب و ادبیات کودک و نوجوان» با هدف بررسی راه‌های توسعه فرهنگ نقد و بررسی و نقش و جایگاه نقد ادبی در بالندگی تالیف و نشر کتاب کودک با حضور شهرام اقبال‌زاده، مصطفی رحماندوست، معصومه انصاریان، منوچهر اکبرلو، ناهید معتمدی، سیدعلی کاشفی خوانساری، شهلا انتظاریان، ملیسا معمار، سحر ترهنده و جمعی از نویسندگان و منتقدان ادبیات کودک، عصر سه‌شنبه (11 آبان 1395) به همت فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار ‌شد.
 
افشین داورپناه، معاون فرهنگی ـ پژوهشی موسسه خانه کتاب و دبیر شورای سردبیری فصلنامه‌های نقد کتاب، در این نشست به ارائه توضیحاتی درباره وضعیت فصلنامه‌های نقد کتاب پرداخت و گفت: زمانی که کتاب ماه فعالیت داشت در آن مطالب عمومی‌تری در حوزه کتاب و نشر منتشر می‌شد، اما با توجه به اهمیتی که نقد در جامعه ما و در موسسه خانه کتاب داشت، تلاش شد کارها را تخصصی‌تر شود؛ از این رو خانه کتاب به انتشار 13 فصلنامه تخصصی نقد اقدام کردکه یکی از آن‌ها فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان است که تا به حال 10 شماره از آن منتشر شده و در این 10 شماره شاهد انتشار 120 نقد کتاب کودک و نوجوان بوده‌ایم که حاصل قلم 60 نفر نویسنده‌ و منتقدی است که در این حوزه فعالیت دارند.
 
توجه به رویکردهای میان‌رشته‌ای در نقد کتاب کودک

این روزنامه‌نگار و پژوهشگر گفت: فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان، در مقایسه با 12 فصلنامه دیگر موسسه خانه کتاب در 10 شماره اخیر نقاط ضعف و قوتی داشته است که در ادامه راه و برای ارتقاء این فصلنامه، این نقاط قوت و ضعف باید مورد توجه قرار گیرد؛ من تقریبا همه نقدهای این نشریه را مطالعه می‌کنم و از جمله نقاط مثبت آن جدیتی بوده که در مطالب این فصلنامه وجود داشته و شاهد نقدهای خوبی در 10 شماره اخیر بوده‌ایم، اما به نظر می‌رسد در حوزه نقد ضروری است چند نکته به طو‌ر جد‌ی مورد تو‌جه قرار گیرد؛ نخست؛ آموزش نقد، دوم؛ پرورش خلاقیت در نقد و سوم؛ توجه جدی به رویکرد‌های میان‌رشته‌ای؛ در واقع توجه به نقد آثار کودک و نوجوان به توجه با حوزه‌هایی مثل روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، نشانه‌شناسی، انسانشناسی و ... که جای خالی آن به شدت احساس می‌شود؛ پویایی در حوزه نقد تا حدود زیادی نیازمند این توجهات میان‌رشته‌ای است.
 
وی ادامه داد: همچنین باید از مجموعه افرادی که در حال حاضر به نقد کتاب کودک و نوجوان می‌پردازند، فراتر رویم و افرادی که در سایر حوزه‌ها نقد می‌نویسند را تشویق کنیم تا به حوزه کودک و نوجوان هم بپردازند. دومین مساله لزوم آموزش نقد و همچنین پرورش خلاقیت در حوزه نقد کتاب است؛ وقتی کاری را نقد می‌کنیم، عملا خواننده باید چیزی فراتر از متن کتاب مورد نقد هم بیاموزد؛ در واقع، منتقد، چیزی بر ادبیات موجود می‌افزاید؛ از این حیث، منتقد، به نوعی تولید کننده جدی محتوا می‌شود و نه صرفا بررسی کننده و توصیف کننده یک اثر.
 
داورپناه درباره گرفتن رتبه علمی و پژوهشی برای فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان نیز گفت: گرفتن این رتبه و امتیاز، معایبی به دنبال دارد؛ همان معایبی که الان گریبان فصلنامه‌های علمی ـ پژوهشی را گرفته است و برخی از آن‌ها را صرفا به ابزاری برای ارتاقء علمی از ظریق مقاله‌سازی و زد و بند و ... تبدیل کرده است؛ ما واقعا قصد داریم افرادی که علاقه‌مند به حوزه کودک و نوجوان هستند، بدون توجه به این‌که ممکن است برای‌شان یک رتبه علمی و پژوهشی محسوب شود، اقدام به نقد کتاب کنند.
 
معاون فرهنگی موسسه خانه کتاب، همچنین اظهار امیدواری کرد که بتوانیم مجموعه کارگاه‌های نقد را به نام «باشگاه نقد» راه‌اندازی کنیم و توجه بیشتری به موضوعاتی مانند تقویت مبانی نظری و رویکرد‌های میان‌رشته‌ای داشته باشیم.
 
جامعه ما نقدپذیر نیست

معصومه انصاریان، نویسنده و منتقد ادبیات کودک نیز در این نشست گفت: نقد کاری بسیار پرزحمت است، اما در جامعه ما پذیرشی برای آن وجود ندارد و نویسنده‌ها روی خوشی به آن نشان نمی‌دهند. اگر نقد مثبت باشد از آن استقبال می‌کنند، اما اگر ضعف‌های کار بیان شده باشد در برابر آن موضع‌گیری می‌کنند. نقد در جامعه ما خیلی غریب بوده و مظلوم واقع شده است.
 
وی در ادامه بیان کرد: به کسانی که به نقد علاقه دارند باید اجازه دهیم کارشان را انجام دهند. حدود پنج سال طول کشید تا کتاب «نقد مذکر» را براساس پژوهش‌ها و مطالعات گسترده نوشتم، اما 6 سال طول کشید تا بتوانم آن‌را چاپ کنم. کسی به کار من نقد فنی و علمی و محتوایی نداشت، فقط می‌گفتند چرا کسی که جایزه کتاب سال را گرفته نقد کرده‌اید، در حالی‌که اگر می‌خواهیم کتابی را در سطح جهانی مطرح کنیم باید آن‌را نقد کرده تا ضعف‌های آن برطرف شود و فقط با تمرین کردن است که می‌توانیم نقد خلاقانه داشته باشیم.
 
اغلب نقدها سلیقه‌ای‌ است

سپیده خلیلی، نویسنده و منتقد ادبیات کودک نیز در این نشست با بیان این‌که نقد کاری علمی و تخصصی است، گفت: نقدنویسی نیاز به تحصیلات خاص دارد و به ندرت شده با یک نقد واقعی روبه‌رو شوم و اغلب نقدهایی که در جامعه می‌بینم به‌صورت سلیقه‌ای است.
 
ناقد کاشف اثر است

ناهید معتمدی از منتقدان پیشکسوت ادبی نیز در این آیین ناقد را یک کاشف دانست و اظهار کرد: اصولا نقد به‌گونه‌ای است که منتقد هم باید ادبیات را به خوبی بشناسد و هم مبدا و مقصد را و غیر از دانستن تئوری باید خلاق باشد. منتقد هم مانند نویسنده خالق یک اثر است و باید جنبه‌های ناشناخته یک اثر را کشف کند. با این‌که بعضی از نقدهای خوب تولید شده است، اما تا زمانی که به نقد علمی برسیم، فاصله زیادی داریم و منتقدان علاوه بر این‌که باید در زمینه‌های مختلف دانش داشته باشند، باید دگراندیش نیز باشند و زمینه و جوهره ادبی لازم را داشته، خلاق باشند و نگاهشان با دیگران فرق داشته باشد.
 
وی ادامه داد: کسی که دغدغه کتاب کودک داشته باشد و هدفش از نقد کتاب این باشد که کیفیت آثار علمی حوزه کودک و نوجوان را بالا ببرد، خیلی ارزشمند است. چه نویسنده و چه منتقد از نظر مادی چیزی عایدشان نمی‌شود، پس بهتر است هر دو این دغدغه را داشته باشند که به افزایش کیفیت کتاب کودک بپردازند.
 
باید نقدهای موجود را آسیب‌شناسی کنیم

سحر ترهنده و تصویرگر و منتقد کتاب‌های تصویری نیز در این گردهمایی با بیان این‌که ما منتقد حرفه‌ای و تخصصی در این حوزه کم داریم، گفت: ما با کمبود نشریه تخصصی در حوزه نقد کتاب کودک روبه‌رو هستیم. نشریات ما اکثرا تبدیل به فصلنامه شده‌اند و به سمت تخصصی شدن پیش رفته‌اند و مدت زمان زیادی طول می‌کشند تا منتشر شوند. درباره فصلنامه نقد کتاب کودک هم به‌نظر من بیشتر متن‌های منتشر شده در این فصلنامه، حالت معرفی و بررسی کتاب دارند نه نقد کتاب. ما باید روی مباحث ابتدایی و تئوریک بیشتر کار کنیم؛ منتقدان حرفه‌ای ادبیات کودک از مباحث نظری و تئوری روز دنیا دورند. باید نقدهای موجود را آسیب‌شناسی کنیم و به مباحث تئوری و نظری روز بپردازیم.
 
ناشران کار منتقدان را جدی نمی‌گیرند

منوچهر اکبرلو، نویسنده و منتقد ادبی و سینمایی نیز در ادامه بیان کرد: این‌که مدام می‌گویند نقد کار بسیار سختی است، بیشتر برای این است که بقیه را بترسانند تا کمتر دیگران به این حوزه ورود کنند، اما کمتر پیش می‌آید نویسنده‌ای را مدام بترسانند و بگویند نوشتن سخت است، در حالی‌که نوشتن هم مانند نقد کردن مشکل است، اما چون ناشران همیشه نویسندگان را جدی‌ می‌گیرند تا منتقدان را، به همین دلیل نویسندگان منبع درآمدشان محکم‌تر است و نگرانی کمتری دارند.
 
وی همچنین خطاب به افرادی که می‌گویند نقد خوبی ندیده‌اند، گفت: مگر چند تا نقد خوانده‌اند که این حرف را بیان می‌کنند؛ ما نقدهای خوب زیادی داریم. باید ببینیم در کجای دنیای نقد هستیم و در عرصه نقد کتاب کودک و تصویرگری چه اتفاق‌هایی در جهان رخ داده است. برخی منتقدان هم در محیط‌های آکادمیک کار می‌کنند و در حوزه کودک و نوجوان نقد می‌نویسند، بنابراین نقدهایشان علمی‌تر و قابل قبول‌تر است، اما برخی از منتقدان فقط آکادمیک هستند و نویسندگان کودک و نوجوان را نمی‌شناسند و صرفا براساس قالب‌های از پیش تعیین شده هر کتاب کودکی را نقد می‌کنند.
 
لزوم توجه به نظر کودکان در نقد کتاب

ملیسا معمار، روزنامه‌نگار و فعال حوزه کودک و نوجوان نیز در این گردهمایی به اهمیت توجه به کودکان در نقد کتاب کودک اشاره کرد و اظهار کرد: بچه‌ها مخاطب اصلی کتاب‌های کودک و نوجوان هستند، اما نقشی در نقد کتابی که برایشان نوشته می‌شود، ندارند. کتاب‌های کودک و نوجوان در کشور ما توسط بزرگسالان نوشته می‌شوند و از سوی بزرگسالان هم نقد می‌شوند با این تفکر که بیشتر نویسندگان و منتقدان این حوزه معتقدند کودک درونشان هنوز زنده است و از نگاه یک کودک کتاب را می‌نویسند یا نقد می‌کنند، در حالی‌که وقتی کتابی برای بچه‌ها نوشته می‌شود باید به نقدها و نظرات کودکان و نوجوانان درباره کتاب توجه کنیم و ببینیم آن‌ها این اثر را چگونه دیده‌اند.
 
نقد، بازوی پیش‌برنده کتاب کودک است

شهلا انتظاریان نیز در سخنانی کوتاه به ارائه توضیحاتی درباره فصلنامه نقد کتاب کودک پرداخت و گفت: ما در دهه قبل شاهد فعالیت کتاب ماه کودک و نوجوان بودیم و نشست‌های مرتبطی نیز تشکیل شد و کتاب‌ها به‌صورت مرتب چاپ می‌شد. گرچه بسیاری از نقدهایی که در این نشریه منتشر می‌شد خیلی علمی نبود ولی از دل آن بحث‌ها علاقه‌مندانی که به آن‌ها فرصت نقد‌نویسی داده ‌شد؛ منتقدان خوبی پرورش یافت که نشانگر تاثیرگذاری زیاد این نشریه است.
 
این مترجم ادامه داد: نقد کتاب هم مانند تالیف و ترجمه می‌تواند یک بازوی پیش‌برنده برای کتاب کودک و نوجوان باشد، زیرا لایه‌های زیرین متن را روشن می‌کند. نقد این امکان را فراهم می‌کند که نگاه‌های مختلف در جامعه بیان شود.
 
نقد کتاب حالت تعارف و رودربایستی پیدا کرده است

مسلم قاسمی، نمایش‌نامه‌نویس و پژوهشگر نیز در این نشست عنوان کرد: نقد ما در جامعه حالت تعارف و رودربایستی پیدا کرده است و متاسفانه یک سری از مسائل فرهنگی ما به این‌گونه است. وقتی کار نقد می‌شود یا آنچنان کوبنده است که نویسنده باید از خیر کتاب بگذرد یا گاه بی‌نهایت نویسنده و کتاب را به اوج می‌برد. نقاد یک آینده‌نگر فرهنگی است. همین‌قدر که نویسنده‌ای از کارش لذت می‌برد، یک منتقد هم وقتی نقد خوب می‌نویسد از کارش لذت می‌برد. ما باید به‌عنوان نویسنده ظرف خود را بزرگتر کنیم و اجازه دهیم منتقدان ضعف کار ما را در نهایت انصاف بیان کنند تا کار ما توسعه یابد.