به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دومین همایش دوسالانه «ادبیات کودک و مطالعات کودکی» با عنوان «کودک، ادبیات و لذت‌های خواندن» با حضور مجید غلامی جلیسه، مديرعامل موسسه خانه كتاب، نوش‌آفرین انصاری، دبير شورای كتاب كودک، حسین شیخ‌رضایی، دبير علمی همايش، كريستين ارياستر و آسه ماريا آماندسن از نروژ و جمعی از نویسندگان، پژوهشگران و دست‌اندرکاران ادبیات کودک، صبح چهارشنبه (پنجم آبان‌ماه 1395) در موسسه خانه کتاب آغاز شد و تا عصر پنجشنبه (ششم آبان‌ماه 1395) ادامه داشت و مقالات منتخب در این همایش در قالب 6 پنل در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه ارائه شد.
 
همچنین در حاشیه این همایش دو كارگاه آموزشی برای علاقه‌مندان و شرکت‌کنندگان در همایش برگزار شد. نخستین کارگاه با عنوان «ويژگی‌های ادبيات كودک» با حضور داگ لارسن، مدرس نويسندگی خلاق از نروژ برای جمعی از نويسندگان جوان ايرانی، در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه صبح و عصر در محل شورای كتاب کودک برگزار شد.
 
كارگاه دوم نیز با عنوان «تحليل كتاب‌های تصويری: رابطه متن و تصوير» با حضور آسه ماريا آماندسن، سحر ترهنده، علی بوذری و تصويرگران و منتقدان جوان عصر پنجشنبه در سرای اهل قلم موسسه خانه كتاب برگزار شد.

درک کتاب‌های تصویری نیازمند سواد بصری است

آسه ماريا آماندسن، استاد دانشگاه اسلو و مدرس ادبیات کودک، در آغاز کارگاه «تحليل كتاب‌های تصويری: رابطه متن و تصوير» به ارائه توضیحاتی درباره کتاب «بهشت آنا» پرداخت و گفت: در این کتاب تصویری از آنا و پدرش می‌بینیم که بسیار غمگین هستند در حالی‌که در متن هیچ اشاره‌ای به غمگین بودن آن‌ها نمی‌شود و مخاطب خودش باید بتواند این مفهوم را از تصویر برداشت کند و به نوعی درک بصری برسد.
 
وی ادامه داد: بنابراین برای این‌که بتوانیم کتاب‌های تصویری را درک کنیم، باید زبان بصری را بشناسیم. هر انسان زمانی که متولد می‌شود، زبان بصری را می‌شناسد و کودکی که تازه متولد شده، تفاوت بین چهره مادرش و دیگران و تفاوت بین چهره خندان و خشمگین را به خوبی متوجه می‌شود که نشان‌دهنده سواد بصری اوست. این سواد بصری به تدریج با رشد انسان گسترش می‌یابد و غنی‌تر می‌شود.
 
آماندسن در ادامه با ارائه تعریفی ساده از کتاب‌های تصویری اظهار کرد: در کتاب تصویری متن به وسیله تعدادی تصویر روایت می‌شود به‌گونه‌ای که متن و تصویر به‌هم وابسته‌اند. انواع مختلف کتاب تصویری وجود دارد؛ مانند کتاب‌های بدون کلام که فقط عنوان دارند و یا کتاب‌های «شان تن» و «کالوین هابز». البته کتاب‌هایی مانند آموزش تصویری آشپزی یا آشنایی با حیوانات یا دایره‌المعارف‌ها جزو کتاب‌های تصویری محسوب نمی‌شوند. در کتاب تصویری حتما باید یک قصه یا روایت در قالب تصویر بیان شود.
 
این محقق، کتاب‌های تصویری کودک را به دو نوع کتاب‌های مصور و کتاب‌های تصویری تقسیم‌بندی کرد و افزود: در این جلسه تمرکز ما بر کتاب‌های تصویری و تصاویر نشانه‌شناسانه است. تصاویر نشانه‌شناسانه تصاویری هستند که حالت بینامتنی در آن‌ها زیاد است. در این کتاب‌ها گاهی تصاویر اطلاعات زیادی را به داستان منتقل می‌کنند، گاهی توضیح بیشتری به مخاطب ارائه می‌دهند، گاهی مفاهیم جدیدی اضافه می‌کنند، گاهی جاهای خالی متن را پر می‌کنند و گاهی به دلیل اختلاف‌هایی که بین متن و تصویر وجود دارد، نوعی چالش ایجاد می‌شود.
 
به گفته وی، هر کتاب تصویری متشکل از دو واحد مشخص است، شامل زبان نوشتاری و زبان بصری. اگر تئوری‌های زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی را درنظر بگیریم می‌توانیم ببینیم کتاب تصویری با دو زبان نشانه‌ای و بصری با ما ارتباط برقرار می‌کند و تعامل‌هایی که بین این دو زبان برقرار می‌شود، مجموعه معانی و امکاناتی را برای ما فراهم می‌کند که معنای جدیدی از متن درک کنیم.

پنج مدل موجود در رابطه بین متن و تصویر 

آماندسن در ادامه به پنج مدل موجود در رابطه بین متن و تصویر اشاره کرد و گفت: معمولا در کتاب‌های مختلف تصویری ممکن است دو یا سه مدل از پنج مدل مختلف کتاب‌های تصویری وجود داشته باشد، اما همیشه یکی از این مدل‌ها در اولویت است. نخستین مدل، «متقارن» نام دارد و عینا آنچه در متن داریم در تصویر هم می‌بینیم. دومین مدل، «تکمیل‌کننده» نام دارد که در آن متن و تصویر به کمک هم می‌آیند و مکمل هم هستند. مدل سوم، «رابطه گسترش‌دهنده» یا «افزایشی» نام دارد. در این مدل تصاویر متن را گسترش می‌دهند و مدلی چالش‌برانگیز است و نویسنده باید بخشی از متن خود را حذف کند و اجازه دهد آن قسمت‌ها به وسیله تصویر بیان شود. چهارمین مدل «تقابل مثبت» نام دارد و در آن بخش‌هایی از متن و تصویر در تقابل با هم هستند و معنا و مفهوم در این تقابل شکل می‌گیرد. در مدل پنجم، هیچ ارتباطی بین متن و تصویر وجود ندارد.
 
این محقق همچنین درباره تکنیک‌های مختلف تصویرگری اظهار کرد: تکنیک‌ها و روش‌های مختلفی در تصویرگری وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به طراحی، آبرنگ، کلاژ، برش کاغذ و تصاویر سه بعدی اشاره کرد. همچنین سبک‌های مختلفی هم مانند سبک واقع‌گرایانه، سبک نایو یا کودکانه و سبک‌ گرافیکی و کارتونی هم در تصویرگری کتاب کودک وجود دارد که در هر کتابی بسته به شرایط یکی از آن‌ها انتخاب می‌شود.
 
در ادامه این کارگاه چندین کتاب تصویری نمایش داده شد و آماندسن و حاضران نظرات خود را درباره آن‌ها بیان کردند و به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.