خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حادثه تلخ 17 شهریور از رویدادهای تاریخی کشور ماست که روند وقوع انقلاب اسلامی را تسریع کرد. با آن‌که از این رخداد به عنوان قوه محرکه اصلی انقلاب اسلامی یاد می‌شود، آثار اندکی به شرح این اتفاق می‌پردازند. شاید اگر 17 شهریور را رخدادی تاریخی بنامیم، کاهش آثاری در این باره طبیعی به نظر برسد اما از آن‌جا که این رخداد از وقایع تاریخ معاصر محسوب می‌شود، منتشر نشدن کتاب‌های تازه درباره آن محل تامل است. در این باره با محسن غنی‌یاری، قائم مقام مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری حوزه هنری به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
وقتی به آمار آثار منتشر شده با موضوع 17 شهریور نگاه می‌کنیم، می‌بینیم آثار کمی در این باره و بررسی این حادثه منتشر شده است. چرا؟
سوال اصلی این است که آیا درباره واقعه 17 شهریور به اندازه کافی گفته شده است؟ اگر درباره 17 شهریور به اندازه کافی گفته شده باشد، پایین آمدن تعداد کتاب‌ها عجیب نیست. درباره زمینه‌ها، خودِ واقعه و پیامد‌های آن چقدر گفته شده است؟ من فکر می‌کنم درباره حوادث انقلاب در کل دچار کم‌کاری مزمن هستیم که دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد؛ از جمله این که کمتر به تاریخ معاصر می‌پردازیم و کمتر به آن علاقه نشان داده‌ایم.
این بی علاقه‌گی از چه چیزی ناشی می‌شود؟
یکی از دلایل این است که پس از انقلاب اسلامی به سرعت وارد جنگ تحمیلی شدیم و فضای تاریخ‌نگاری ما به سمت جنگ رفت. این درست بود اما وقایع پیش از انقلاب اسلامی تحت تاثیر قرار گرفت. وقایع پس از انقلاب به قدری درشت بود که اتفاق‌های پیش از آن در محاق قرار گرفت. دلیل دیگر این است که تصوری وجود دارد مبنی بر این که باید از تاریخ 30 سال بگذرد تا بتوان درباره آن صحبت کرد و نوشت. این تصوری سنتی است که گاه در مورخان دیده می‌شود.
دلیل دیگر این است که وقتی هیجانات انقلاب فروکش می‌کند، تاریخ‌نگاران باید آن را بشکافند و بررسی کنند. ما در این زمینه ضعیف هستیم. مثلا این که روز 21 بهمن چه اتفاقی رخ داد؟ این روز عجیبی در تاریخ ایران است اما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. درباره روز 17 شهریور نیز همین است. من معتقدم که شاید انتشار آثار اندک در این باره طبیعی باشد.
آثار منتشر شده را از نظر کیفیت چطور ارزیابی می‌کنید؟
این روند طبیعی است که در دوره‌ای فقط به سطح نگاه شود و آثاری منتشر شود. بعد که مواد اولیه تاریخ‌نگاری تهیه شد، باید عصاره آن توسط مورخان گردآوری شود. ممکن است اسناد تاریخی زیادی منتشر شده باشد اما آثار کمی از آن‌ها منتشر شوند. نباید نگران این باشیم که درباره 17 شهریور آثار کمی منتشر شده است. باید نگران این باشیم که آثار کمی که منتشر شده است، کیفیت لازم را از نظر پژوهشی داشته باشند. اگر دارند، به نظر من خوب است. نمی‌توان منتظر بود که هر سال ده‌ها کتاب منتشر شود. من به طور کل کمیت را آسیب نمی‌بینیم. معتقدم باید آثار مناسب منتشر شود.
آیا کم کاری در پرداختن به قوه محرکه اصلی انقلاب یعنی 17 شهریور وجود ندارد؟
بله کم‌کاری وجود دارد. کم کاری به این دلیل وجود دارد که اهمیت شناخت این دست از وقایع برای برنامه‌ریزان فرهنگی که باید بودجه خوبی در اختیار پژوهشگران قرار دهند، به خوبی تبیین نشده است. پس قاعدتا بودجه‌ها به درستی برای پرداختن به تاریخ معاصر هدایت نمی‌شوند. دلیل دیگر این‌که چون سیاست‌زده شده‌ایم و به تاریخ نمی‌پردازیم، نسل پژوهشگران امروز ما هم از بررسی چنین وقایعی فاصله می‌گیرد.
شما ببینید در دانشگاه‌ها به رشته تاریخ چه اندازه اهمیت می‌دهند؟ آرام آرام این رشته‌ها در حال جمع شدن هستند و این نشان می‌دهد اقبال عمومی نسبت به مطالعه تاریخ کمتر و کمتر شده است. وقتی این رغبت کم می‌شود، از علاقه‌مندان به بررسی تاریخ انقلاب نیز کاسته می‌شود و در نتیجه ما پژوهشگر تاریخ نیز کمتر خواهیم داشت. از طرفی بودجه هم کم است و آثار با شمارگان کمتری منتشر می‌شود. پس باید به کیفی شدن آثار توجه کنیم اما این توجه نباید ما را در پرداختن به آثاری که وقایع پیش از انقلاب را بررسی میکنند بی انگیزه کند.
چه راهکاری برای ایجاد انگیزه در محققان برای پرداختن به این وقایع وجود دارد؟
نهاد‌هایی چون صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران باید به نحوی به این موضوع بپردازند که پژوهشگران و دانشجویان را به سوی این موضوعات علاقه‌مند‌تر کنند و باعث شوند که برنامه‌ریزان فرهنگی سرمایه‌گذاری بهتری برای پرداختن به زمینه‌های تاریخی پیش از انقلاب داشته باشند. این موانع برطرف شوند، می‌توان نسبت به پرداختن حوادث و وقایع پیش از انقلاب امیدوار شد. کتاب نخواندن مردم جامعه ما نمی‌تواند از موانع باشد. چون به هر حال این شرایط را داریم اما از طرفی مردم در فضاهای مجازی در حال آموختن هستند و می‌توان از آن بهره گرفت.
نبود میزهای نقد و تضارب آرا برای بررسی وقایع پیش از انقلاب، چقدر در بی رغبتی نسبت به مطالعه تاریخ معاصر موثر بوده است؟
درباره 17 شهریور این مساله وجود ندارد. زیرا در اصل این حادثه اتفاق نظر وجود دارد و می‌دانند مردمی که در میدان شهدا جمع شده بودند از سوی رژیم کشته شدند. عده‌ای شهید و عده‌ای مجروح شدند. سه سوال وجود دارد این که آیا این برنامه‌ریزی خودجوش بود یا از سوی روحانیت پیش‌بینی شده بود؟ تعداد شهدا و مجروحان و شیوه رخ دادن حادثه از مسائل است. در نحوه حادثه اختلافی وجود ندارد. درباره آمار نیز همواره در تمام وقایع تاریخی بحث وجود دارد. به نظر من چون شمار شهیدان واقعه سوال مورخان نبوده است، خیلی سراغ این مساله نرفته‌ا‌ند. همه می‌دانند ما انقلابی داشته‌ایم که میزان شهدای آن خیلی کم بود. این بد نیست و نباید گمان کنیم که کشته دادن لزوما خوب است. نکته قابل بحث موارد جزیی است.
مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری حوزه هنری درباره تلاش‌های حوزه هنری برای بازشناسی وقایع 17 شهریور چه کاری انجام داده است؟
ما در روزشمارهای انقلاب به خوبی به این موضوع می‌پردازیم. سال گذشته (1394) نمایشگاهی با موضوع 17 شهریور برگزار کردیم که در خلال آن کتابچه‌ای تهیه شد تا بتواند در معرفی این روز به پژوهشگران کمک کند. در سایت 22bahman.ir نیز هر سال به 17 شهریور می‌پردازیم.
در زمینه گردآوری اسناد تاریخ شفاهی و ثبت دیگر اسناد چطور؟
واحد تاریخ شفاهی حوزه هنری از بزرگترین واحد‌های تاریخ شفاهی است که خاطرات رجال و بزرگان را در این باره ثبت کرده است. در خلال کتاب‌هایی که منتشر می‌شود، به این موضوع پرداخته شده است اما این که به طور ویژه به موضوع 17 شهریور پرداخته شود و موضوع محور به این موضوع بپردازیم هنوز در دستور کار ما نیست.
به نظر من انجام مطالعات میدانی در این باره با توجه به این‌که هنوز مردم درگیر با 17 شهریور زنده هستند، می‌تواند جذاب باشد. آیا برای گردآوری این دست از خاطرات کاری انجام شده است؟ و آیا اساسا ضرورتی در این زمینه احساس می‌شود؟
ما مستقیما به این موضوع نپرداختیم اما می‌دانم کارهایی انجام شده است. باید اساسا ببینیم بازگویی خاطرات انقلاب چه کارکردی برای امروز دارد؟ اگر دارد، پرداختن به خاطرات 17 شهریور نیز ضرورت دارد. چه نکته‌ای باعث به زیر کشیده شدن حکومت پهلوی شد؟ از این زاویه ضرورت دارد که به تمام وقایع منتج به انقلاب بپردازیم؛ از جمله 17 شهریور. اساسا بر ضرورت بازشناسی وقایع تاریخی و به ویژه تاریخ معاصر باید کار شود. در تبیین این ضرورت مشکل داریم. در این نکته کوتاهی کردیم. اگر این ضرورت درست بیان شود، مردم و پژوهشگران رغبت پیدا میکنند. همچنین کتاب‌های تاریخ معاصر به خوبی در بازار معرفی نمی‌شوند و به همین دلیل مخاطبان کمی دارند و این فقری که می‌گویید وجود دارد.
چهارشنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۵ - ۱۲:۲۰
نظر شما