خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران از ابتدای فعالیت خود در سال 1379 در قالب دفتر مطالعات و پژوهش‌های راهبردی تا کنون، تلاش کرده است از طریق تعامل با مراکز مطالعاتی، رصد برنامه‌ها، تحقیقات و فعالیت‌های آنها و تبادل اطلاعات و انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری، علاوه بر تکمیل بانک اطلاعاتی خود در حوزه مطالعات فرهنگی با شناسائی مسائل و مشکلات فرهنگی اجتماعی محلات و مناطق تهران مدیران فرهنگی را در طراحی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های فرهنگی یاری کند.
این مرکز به‌عنوان بازوی فکری و پژوهشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، عهده‌دار تأمین نیازهای شناخت مفهومی و محیطی مدیریت فرهنگی است. سید مجید کمالی دارای دکترای فلسفه غرب مدیر این مرکز است و از سال 1393 تاکنون مدیریت این مجموعه را بر عهده دارد. او در گفت‌وگو با خبرگزاری ایبنا، برخی از فعالیت‌ها و دستاوردهای تحقیقاتی این مرکز را که منجر به چاپ و تولید کتاب شده تشریح کرده است؛
در ابتدا توضیحاتی را درباره فعالیت‌های تحقیقاتی مرکز مطالعات فرهنگی و نیز آثاری که در ذیل آن منتشر می‌شود، ارائه کنید.
مرکز مطالعات فرهنگی شهرداری تهران وابسته به سازمان فرهنگی و هنری شهرداری است که براساس اهداف تعریف‌شده این سازمان در حوزه مطالعات فرهنگی فرهنگسراهای شهر تهران تحقیقات و پژوهش‌هایی را به صورت میدانی و یا تئوریک و نظری انجام می‌دهد و ماحصل آنها را به صورت کتاب منتشر می‌کند؛ به طور مثال تحقیقات و پژوهش‌ها به تغییرات فرهنگی شهروندان از جمله سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های بنیادین آنها می‌پردازد. بخش دیگری از پژوهش‌ها نیز در حوزه آینده‌پژوهی سبک زندگی شهروندان تهرانی است و در بخش دیگری به مباحث فرهنگ و هنر پرداخته و به طور مثال تاثیرات فضای مجازی در سبک زندگی شهروندان تهرانی بررسی می‌شوند. همچنین مباحث جزئی‌تر دیگری مانند شیوه‌های مداخله برای کنترل خشم شهروندان مورد پژوهش قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر در این مرکز بخش ویژه‌ای قرار دارد که در دبیرخانه این مرکز واقع شده و هدفش ارتقای کیفیت محصولات فرهنگی است؛ در این بخش پژوهش‌هایی روی تعیین شاخص‌ها و استانداردهای تولیدات فرهنگی مانند کتاب، سینما و تئاتر صورت می‌گیرد و براساس آن استانداردهای تولید محصولات فرهنگی استخراج می‌شود؛ در این دبیرخانه همه دستگاه‌های فرهنگی از جمله سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، صدا و سیما و ... حضور دارند که اعضای کمیته علمی را تشکیل می‌دهند و به روی این مباحث کارهای تحقیقاتی انجام می‌دهند.
آیا درباره این موضوع تاکنون همایشی هم برگزار شده است؟
تاکنون سه دوره همایش با عنوان ارتقای کیفیت محصولات فرهنگی و آثار این فعالیت‌ها در تهران برگزار شده و امسال نیز در اردیبهشت‌ماه سال 96 دوره چهارم آن برگزار خواهد شد. هر دوره همایش به صورت محوری موضوعات خاصی را مورد توجه قرار می‌دهد به طور مثال استانداردهای تولید کتاب به لحاظ محتوا و فنی از مناظر مختلف بررسی می‌شود. در محور دیگری نیز مانند سینما از منظر مخاطب کارشناسان سازمان‌های سفارش‌دهنده اثر و خود محصولات ابعاد مختلف این موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرند. اخیرا مجموعه مقالات همایش سوم مراحل نهایی را برای توزیع در سطح شهر طی می‌کند و به زودی موسسه نشر شهر این کتاب را روانه بازار خواهد کرد.
جدیدترین دستاوردهای تحقیقاتی این مرکز که تبدیل به کتاب می‌شوند، چیست؟
اخیراً آثاری در دست چاپ داریم که به موضوع نوع‌شناسی محصولات فرهنگی می‌پردازد؛ بدین معنی با نوع‌شناسی طبقه‌بندی مفهومی تمایز محصولات را با یکدیگر مشخص می‌کند. همچنین می‌گوید که باید چه مسیری طی شود تا محصولات فرهنگی به سطح استاندارد خود برسند. علاوه بر این کتاب دیگری با عنوان «اخلاق شهروندی از منظر مقام معظم رهبری» در دست چاپ است این کتاب را دکتر سیاهپوش، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نوشته است.
مرکز مطالعات فرهنگی در سال گذشته چند عنوان کتاب منتشر کرده و امسال چه موضوعاتی در اولویت کاری شماست؟
ما سال گذشته 30 عنوان پژوهش انجام دادیم که به غیر از 6 عنوان آن که با شمارگان محدود منتشر شد سایر تحقیقات در حوزه‌های متنوعی مانند مطالعات فرهنگی و سبک زندگی شهورندی صورت گرفت و در نهایت در قالب کتاب منتشر شد به طور کلی این دو موضوع محور اصلی کار ما در این مرکز قرار دارد و براساس آن موضوعاتی چون سنجش باورها، ارزش‌ها و نگرش‌های شهروندان تهرانی، تاثیر فضای مجازی در سطح زندگی و شیوه‌های مداخله و کنترل خشم بررسی می‌شود.
انتشارات مرکز به طور متمرکز در سال جاری در چندین بخش فعالیت کرده است البته در دو موضوع به صورت جدی‌تر پژوهش‌ها را دنبال می‌کنیم؛ به طور مثال مخاطب‌شناسی در اولویت‌های کاری ما قرار دارد بدین معنی که اولویت‌های فرهنگی و هنری شهروندان تهرانی به تفکیک مناطق در پژوهش‌های مستقل بررسی می‌شوند. هدف از انجام تحقیقات این است که الزامات و نیازهای مخاطبان برای برنامه‌ریزی در حوزه‌های شهری استخراج شود تا براساس آن مدیران شهری بتوانند به تدوین استراتژی‌ها دست بزنند. این پروژه که مبتنی بر مخاطب‌شناسی به تفکیک محلات است در قالب کتاب منتشر خواهد شد. از سوی دیگر همان‌طور که گفتم بخش تعیین شاخص‌های و استانداردهای محصولات فرهنگی و نیز آینده‌پژوهی سبک زندگی از دیگر موضوعات جدی ما در سال جاری بوده است.
ظاهراً امسال برای نخستین‌بار بحث کتاب را در محور همایش ارتقا کیفیت محصولات فرهنگی قرار دارید. لطفا در این باره توضیحات بیشتری ارائه کنید.
برای نخستین بار است که بحث کتاب در محورهای همایش‌های ارتقای کیفیت محصولات فرهنگی قرار می‌گیرد؛ چون پیش از این در سه دوره گذشته ما بیشتر روی استخراج مفاهیم نظری و تدوین ادبیاتی در این باره فعالیت کرده‌ایم بنابراین در دوره چهارم همایش که سال آینده برگزار می‌شود، روی مصادیقی مانند کتاب، بازی‌های رایانه‌ای، معماری اسلامی و ... متمرکز شده‌ایم و تا پایان سال جاری می‌توانیم ادعا کنیم که شاخص‌ها و معیارها را با استفاده از تجربیات کارشناسانمان استخراج می‌کنیم.
آیا نتایج تحقیقات این مرکز روی ارتقا کیفیت محصولات فرهنگی به‌ویژه کتاب می‌تواند منجر به افزایش سرانه مطالعه شهروندان تهرانی شود؟
همان‌طور که گفتم دبیرخانه این همایش در مرکز مطالعات فرهنگی شهرداری دایر است و با توجه به مشارکت همه دستگاه‌ها کار جمعی در این حوزه صورت می‌گیرد. شهرداری تهران هم بیشترین کتابخانه‌های عمومی نسبت به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را در شهر دارد و طبیعی است که باید نیازسنجی مخاطبان مدنظر قرار گیرد، در همین راستا نتایج تحقیقات و کتاب‌های منتشر شده برای ترویج کتابخوانی در اختیار شهرداری قرار می‌گیرد.
با این وجود باید تاکید کنم که مقوله استخراج استانداردهای کتاب موضوعی است که نمی‌توان از پیش برای آن نسخه پیچید چرا که عوامل مختلفی در آن دخیل است البته ما می‌توانیم استانداردهای حداقلی در دو حوزه فنی و محتوایی مشخص کنیم و بگوییم که با توجه به این شاخص‌ها چه چیزی را می‌توان کتاب اطلاق کرد اما این به معنای محدود کردن ناشر و طراح کتاب نیست. با وجود محتوای خوبی که تولید می‌شود هنوز هم بسیاری از کتاب‌های ما به لحاظ فنی و بصری کیفیت پایینی دارد و ما در عرصه بین‌المللی برای ارایه آثار خودمان ضعیف هستیم. به همین دلیل است که باید استانداردها در حوزه‌های مختلف مانند کودک و نوجوان استخراج شود تا براساس آن خانواده‌ها بتوانند با خیال راحت برای فرزندان خود کتابی را تهیه کنند.
چگونه این نتایج و کتاب‌ها می‌تواند تاثیرگذار باشد؟
اگر ما بتوانیم نتایج تحقیقات و پژوهش‌ها را کاربردی و عملیاتی کنیم و با ناشران فعال در این حوزه تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم می‌توانیم به دستاوردهای بیشتری برسیم از سوی دیگر بخش مهمی از آسیب‌های حوزه نشر به کمبود پژوهش‌ها برنمی‌گردد بلکه برآمده از چرخه نامطلوب اقتصادی است که در این حوزه نادیده گرفته شده است بدین معنی که باید نسبت اقتصاد به فرهنگ و اقتصاد و کتاب را در نظر گرفت گاهی حتی اگر استانداردها و شاخص‌های تولید کتاب مطلوب تدوین شود اما چرخه نامطلوب اقتصادی در نظر گرفته نشود نمی‌توان به نتایج درستی در این حوزه برسیم.
تدوین استانداردهای ارتقا کیفیت محصولات فرهنگی از جمله کتاب می‌تواند به پیشگیری از کتابسازی کمک کند؟
به هر حال تدوین این استانداردها و شاخص‌ها می‌تواند تا حد زیادی به جلوگیری از کتابسازی کمک کند اما همچنان معتقدم که چرخه نامطلوب اقتصادی در این موضوع بی‌تقصیر نیست چراکه به دلیل وجود این چرخه معیوب است که بسیاری از ناشران و مولفان به سوی کتابسازی و تجاری کردن کتاب می‌روند.
سه‌شنبه ۲ شهریور ۱۳۹۵ - ۰۸:۰۰
نظر شما