به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «کتیبه‌های خیوه» تالیف مجتبی کرمی با سخنرانی دکتر بهرام امیراحمدیان (استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران)، محسن جعفری‌مذهب (عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی)، عمادالدین شیخ‌الحکمایی (مسئول بخش کتیبه‌ها و اسناد مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران) و مولف اثر دوشنبه 21 تیرماه در سرای اهل قلم برگزار شد. دبیری این نشست را جعفری‌مذهب بر عهده داشت. سخنان شیخ‌الحکمایی را اینجا بخوانید.
«آثار و فرهنگ تمدن ایران در جهان ایرانی» در انتظار انتشار
امیراحمدیان گفت: خیوه شهری با حدود 52 هزار نفر جمعیت در استان خوارزم ازبکستان است. در 40 کیلومتری ساحل راست رود آمودریا در بیابان قزل قوم و در هزار کیلومتری شمال غرب تاشکند (پایتخت ازبکستان) قرار دارد. زمانی خیوه مرکز سرزمین خوارزم بود و امروز در کشور ازبکستان واقع شده و یکی از شهرهای استان خوارزم است.
وی افزود: در قلمرو خوارزم واژگان زبان فارسی در بسیار از بناها، به صورت کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های به زبان فارسی وجود دارد. سنگ‌نبشته‌ها و کتیبه‌ها به آثاری گفته می‌شود که خطوطی روی تخته‌سنگ، کاشی‌کاری با سطح دیگری نوشته، کنده یا حک شده که معمولا واقعه‌ای را نشان می‌دهد. کتیبه به نوشته‌ای اطلاق می‌شود که بر سنگ، در حاشیه سردر ساختمان‌ها یا گوشه‌های خاص نظیر پرده، سفره و بیرق یا بر صفحه‌های کتاب نگارش می‌یابد.
استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره استقبال نکردن نهادها و ناشران از انتشار کتاب‌هایی مانند «کتیبه‌های خیوه» اظهار کرد: سرتاسر جاده ابریشم منهای عراق را گشته‌ام و از ترکستان چین شروع کردم و کاری را برای میراث فرهنگی به نام «آثار و فرهنگ تمدن ایران در جهان ایرانی» انجام دادم که شامل تصاویر بسیاری از این آثار است. این پروژه را مستندسازی کردم که به صورت پروژه‌ای تحقیقاتی با دو هزار عکس تحویل سازمان میراث فرهنگی شد که متاسفانه تا کنون اقدامی برای انتشار آن صورت نگرفته است.
شعر حافظ و شوق دیدار سمرقند و بخارا
کرمی در بخش دیگری از این نشست گفت: هر ایرانی که علاقه‌مند به فرهنگ، هنر و زبان فارسی باشد، زمانی که از ایران خارج می‌شود و با آثار و مظاهر فرهنگ و ادب ایرانی برخورد می‌کند، نخست لذت می‌برد و به خالقان این آثار درود می‌فرستد. اگرچه این کفایت نمی‌کند و باید هر فرد ایرانی هراندازه که می‌تواند در ثبت این آثار کمک کند.
وی افزود: زمانی که به عنوان یک دیپلمات به ماموریت‌های خارج کشور اعزام می‌شدم، در ذهنم این اندیشه بود که در زمینه ثبت آثار و فرهنگ جهان ایرانی قدمی بردارم در همین راستا، وقتی به حیدرآباد هند رفتم، از دیدن آثاری از فرهنگ ایران لذت بردم و دریغم آمد که آنها را در کتابی ثبت نکنم تا هموطنانم نیز از آن بهره‌مند شوند.
این دیپلمات ادامه داد: زمانی که از ماموریت هندوستان بازگشتم کتابی با عنوان «نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن» نوشتم که با زبان ساده و مختصر به تاریخ سیاسی، ادبی و فرهنگی این منطقه پرداختم تا خواننده از پرگویی و تفصیل خسته نشود و هم با کنجکاوی علاقه‌مند به مطالعه سایر کتاب‌ها در این حیطه شود.
کرمی بیان کرد: انتشار کتاب از سوی دفتر مطالعات وزارت امور خارجه باعث شد تا در ماموریت‌های بعدی نیز دست به قلم ببرم. در ماموریت دیگری که به ازبکستان رفتم، شوق دیدار سمرقند و بخارا که حافظ از آنها یاد کرده، باعث شد که مشتاق سفر به این دو شهر شوم تا آثار به جا مانده از ایران فرهنگی را در آنها ببینم و در کتابی به معرفی این دو شهر بپردازم اما زمانی که به خیوه رفتم آنچنان تحت تاثیر آثار این شهر و به ویژه کتیبه‌های آن قرار گرفتم که بر آن شدم تا با تحمل مشقت بسیار و صرف زمان زیاد این شهر را به هموطنانم بشناسانم.
وی اظهار کرد: خیوه شهری از جهان ایرانی و در میان قلعه‌ای خشتی و گِلی است که بناهای درون آن همه آجری و با معماری ایرانی - اسلامی است؛ مناره‌ها، گلدسته‌ها، طاق‌های مقرنس، ایوان‌های بلند و کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا دیده می‌شود. از همه جالب‌تر این بناها مزین به کتیبه‌هایی به زبان فارسی و خط نستعلیق است. کتیبه‌ها حاوی نام بنا، تاریخ ساخت، وقف‌نامه و یا شجره‌نامه افراد بود.
این مولف با اشاره به مرارت‌های بازخوانی کتیبه‌ها گفت: برخی از کتیبه‌ها در ارتفاع بالایی قرار داشت و خواندن آن دشوار بود. از طرفی نبود وسایل پیشرفته مانند دوربین دیجیتال تصویربرداری از آنها را دشوار کرده، همچنین بازخوانی متن برخی از کتیبه‌ها به دلیل شکستگی آنها به سختی انجام می‌شد.
کرمی عنوان کرد: پس از تدوین کتاب «کتیبه‌های خیوه» از سال 80 تا 95 تلاش کردم تا ناشری را برای چاپ آن پیدا کنم. حتی برای یافتن ناشر به نمایشگاه کتاب رفتم و با برخورد تحقیرآمیز ناشران مواجه شدم حتی نهادها و سازمان‌های فرهنگی نیز برای چاپ این کتاب رغبتی نشان ندادند. بنابراین پس از سال‌ها کتاب از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه منتشر شد. اگرچه تمایل داشتم این کتاب از سوی یک ناشر خصوصی چاپ شود زیرا نمی‌خواستم با انتشار آن از سوی وزارت خارجه رنگ و بوی سیاسی پیدا کند.
چاپ کتیبه‌های خیوه بیش از 10 سال به طول انجامید
جعفری‌مذهب در بخشی از این نقد و بررسی گفت: مولف کتاب از دیپلمات بازنشسته وزارت امور خارجه است. معمولا کمتر پیش می‌آید تا دیپلمات‌ها از کشورهایی که ماموریت خود را در آن سپری می‌کنند، حاصل حضور و تجربیات چند ساله خود را به صورت تحقیق یا کتابی دربیاورند و در اختیار دیگران بگذراند. این دیپلمات زمانی که برای ماموریت به هند رفت، کتاب «تاریخ حیدرآباد» را تالیف کرد و حاصل ماموریت در ازبکستان اثری به نام «پوریای ولی» بود.
وی افزود: انتشار کتاب «کتیبه‌های خیوه» داستان دیگری دارد و تا آنجا که می‌دانم 10 سال طول کشید تا این کتاب روال چاپ را طی کند! کتابی که گویی ناشران اقبالی به انتشار آن نداشتند و بالاخره از سوی انتشارات اداره نشر وزارت خارجه منتشر شد. اگرچه منتظریم تا کرمی کتابی درباره ماموریت خود به روسیه نیز بنویسد.
کتیبه‌ها بارزترین و ماندگارترین ابزار انتقال هویت‌ها
غلامرضا راه‌پیما نیز با بیان برخی نقص‌های کتاب «کتیبه‌های خیوه» گفت: اگر بپذیریم که کتیبه‌ها بارزترین و ماندگارترین ابزار ذخیره و انتقال هویت‌ها، اندیشه و فرهنگ بشر در تمدن‌های گوناگون هستند، اگر نگاه جامعی در معرفی آنها داشته باشیم، بهتر است.
وی افزود: وقتی کتابی مانند «کتیبه‌های خیوه» را برای ارائه به جامعه دانشگاهی و یا برای جامعه فرهنگ و هنر تالیف می‌کنید، بهتر است علاوه بر ویراستاری ادبی، ویرایش هنری را نیز مدنظر قرار دهیم. همچنین ارائه تصاویر مناسب از کتیبه‌ها ضروری است تا خواننده بتواند متن کتاب را با متن کتیبه تطبیق دهد.
این کارشناس هنر ادامه داد: اگر بخواهیم در یک رساله یا تحقیق به تصویری از این کتاب ارجاع بدهیم می‌بینیم صفحاتی که تصاویر در آن قرار دارد، فاقد شماره صفحه است. همچنین در زیرنویس برخی کتیبه‌ها برای مثال نوشته شده قسمتی از کتیبه مدرسه شیرغازی‌خان، اما ضلع آن شمالی یا جنوبی، غربی یا شرقی مشخص نشده است.
سه‌شنبه ۲۲ تیر ۱۳۹۵ - ۰۹:۰۰
نظر شما